Co to są głoski i jak je liczyć? Sprawdź, czym różni się głoska od litery!

Nauka rozpoznawania i liczenia głosek to jedna z podstawowych umiejętności, z którą uczniowie zapoznają się na języku polskim. Zdolność ich identyfikowania pomaga później opanować np. sylabizowanie. Bardzo ważne jest również zrozumienie różnicy pomiędzy głoską a literą – tych dwóch pojęć nie należy utożsamiać. Co to są głoski i jak je liczyć? Jak wygląda podział na głoski?

Najważniejsze w poniższym artykule:
  • Głoski to najmniejsze słyszalne części mowy. Nauka głoskowania jest wstępem do nauki czytania.
  • Liczba liter i głosek w wyrazie nie zawsze jest taka sama.
  • Wyróżniamy głoski dźwięczne i bezdźwięczne, ustne i nosowe.
  • Dziecko można uczyć głoskowania poprzez zabawę wykorzystując jedno z wielu ćwiczeń.
  • Przy podziale wyrazu na głoski myląca może być obecność w wyrazie litery "i", która może mieć zarówno funkcję zmiękczającą, jak i stanowić samodzielną głoskę.

Co to jest głoska?

Głoskami nazywa się najmniejsze części mowy, które nie są podzielne na mniejsze cząstki. Są one dźwiękami mowy, które są przez nas wymawiane oraz słyszalne. Najprostszy i najczęściej stosowany podział głosek to podział na samogłoski oraz spółgłoski.

Zobacz: Jakie są tryby czasownika w języku polskim? Ich rodzaje i przykłady użycia

Jakie są głoski? Przykłady głosek

Głoski w języku polskim dzieli się na kilka grup, w zależności od tego w jaki sposób są wymawiane.

  • Głoski nosowe – gdy je wymawiamy powietrze przechodzi przez usta oraz przez nos. Do takich głosek zalicza się: ą, ę, m, n, ń;
  • Głoski ustne – gdy je wymawiamy powietrze przechodzi jedynie przez usta. Do takich głosek zalicza się: a, b, f, i, k, l, o, t, u, w, z;
  • Głoski bezdźwięczne – gdy je wymawiamy nie występują drgania wiązadeł głosowych. Do takich głosek zalicza się: c, cz, ch, f, k, t, p, s, ś, sz;
  • Głoski dźwięczne – gdy je wymawiamy dochodzi do drgań wiązadeł głosowych. Do takich głosek zalicza się: wszystkie samogłoski oraz spółgłoski b, d, g, j, l, ł, m, n, r, z, ź, ż, dz, dź, dź;

Oprócz tego, rozróżnia się spółgłoski miękkie, czyli takie, które wypowiada się dotykając językiem podniebienia (należą do nich ć, ś, ź, ń, dź, l, j, b’, ch’, f’, k’, p’, m’, n’) oraz spółgłoski twarde, czyli takie, podczas wypowiadania których język znajduje się w innym położeniu (należą do nich b, c, ch, cz, d, dz, dż, f, g, k, l, ł, m, t, p, r, s, sz, ż).

Zobacz też: Odmienne i nieodmienne części mowy. Jak wygląda podział? O czym trzeba pamiętać?

Głoska a litera

Pojęcia “głoska” i “litera” są ze sobą ściśle związane, jednak nie są ze sobą tożsame. Warto mieć świadomość, czym różnią się głoski od liter. Litera to najmniejsza część mowy, jaka może zostać zapisana. Jest ona graficznym znakiem, za pomocą którego zapisujemy głoskę. Definicja głoski mówi, że jest ona dźwiękiem. W związku z tym, literę i głoskę najłatwiej rozróżnić zapamiętując następującą prostą zasadę:

  • Litery – zapisujemy i widzimy,
  • Głoski – wymawiamy i słyszymy.

W większości wyrazów liczba głosek odpowiada liczbie liter, ale nie należy przyjmować tej zasady za pewnik, gdyż w niektórych wyrazach głosek nie jest tyle samo co liter. Przykłady?

  • książka (6 głosek: k-si-ą-ż-k-a, 7 liter: k-s-i-ą-ż-k-a)
  • chrząszcz (5 głosek: ch-rz-ą-sz-cz, 9 liter: c-h-r-z-ą-s-z-c-z)
  • Warszawa (7 głosek: W-a-r-sz-a-w-a, 8 liter: W-a-r-s-z-a-w-a)

Czasami głoski są również niesłusznie mylone z sylabami. Warto zapamiętać, że sylaby to części wyrazów, które są złożone z samogłoski albo samogłoski i spółgłoski lub kilku spółgłosek. Przykładowy podział na głoski i sylaby wygląda następująco:

  • czapka (5 głosek: cz-a-p-k-a, 2 sylaby: cza-pka);
  • mucha (4 głoski: m-u-ch-a, 2 sylaby: mu-cha);
  • pies (4 głoski: p-i-e-s, 1 sylaba: pies).

Poznaj: Przypadki w języku polskim

Ile głosek ma wyraz? Jak wygląda podział na głoski?

Dzielenie na głoski jest podstawą nauki czytania, gdyż w ten sposób dziecko ćwiczy tak zwany słuch fonematyczny. Naukę głoskowania najlepiej zacząć od krótkich prostych słów, na przykładzie których maluch będzie mógł zrozumieć, czym są głoski i jak wygląda dzielenie wyrazów na głoski. Warto rozpocząć od wyrazów 2 – 3 głoskowych, takich, które mają taką samą liczbę liter co głosek (na przykład kot, noc, oko). Podstawowym ćwiczeniem jest ćwiczenie syntezy i analizy słuchowej. Podczas analizy rodzic mówi cały wyraz (na przykład kot), a dziecko dzieli go na głoski (k-o-t). Synteza polega natomiast na tym, że rodzic głoskuje, a dziecko podaje pełny wyraz. Z czasem podczas ćwiczeń można wprowadzać coraz bardziej skomplikowane, dłuższe wyrazy, a także słowa, w których liczba liter nie jest taka sama jak liczba głosek.

Sprawdź: Środki stylistyczne i ich funkcje [podział, rodzaje oraz przykłady środków stylistycznych]

Ucząc dziecko głoskowania, można skorzystać z wielu ćwiczeń, które wpływają na rozwój słuchu fonematycznego. Ćwiczenia warto dostosować do wieku dziecka i nie należy się przy tym zniechęcać, ponieważ dopiero dzieci w wieku szkolnym, czyli około sześciu – siedmiu lat będą w stanie wykonać każde z ćwiczeń. Oprócz syntezy i analizy jednym z podstawowych ćwiczeń jest wyróżnianie pojedynczych głosek w nagłosie, śródgłosie oraz wygłosie, czyli na początku, w środku oraz na końcu wyrazu. Warto pokazywać maluchowi również inne ćwiczenia:

  1. Pokaż dziecku kilka obrazków warzyw i powiedz, żeby maluch wskazał te warzywa, których nazwy zaczynają się od różnych, określonych głosek;
  2. Baw się z dzieckiem w sklep, w którym maluch może kupować tylko te rzeczy, których nazwy zaczynają się albo kończą na konkretne głoski;
  3. Wymawiaj różne wyrazy i powiedz dziecku, żeby klaskało, podskakiwało albo tupnęło, gdy usłyszy słowa rozpoczynające się od konkretnych głosek;
  4. Wymieniajcie z dzieckiem wszystkie męskie części garderoby, które zawierają na przykład głoskę “k” (na przykład krawat, koszula, skarpetki, kapelusz, kamizelka). Możecie wymyślać też inne kategorie;
  5. Wymieniajcie wszystkie części ciała, które zaczynają się od kolejnych głosek występujących w alfabecie;
  6. Podawaj maluchowi kolejne głoski, a dziecko niech mówi wyrazy, które zaczynają się albo zawierają podaną głoskę. Zabawę możesz odwrócić – niech dziecko zadaje głoski, a Ty mów wyrazy, które zaczynają się na te głoski;

W większej grupie dzieci można przeprowadzić zabawę, podczas której dzieci siedzą w kółku na dywanie. Na środku należy umieszczać różne przedmioty, na przykład owoce, warzywa, monetę czy zabawki. Zadaniem dzieci jest wyjście na środek, gdy na dywanie jest położony przedmiot, którego nazwa zaczyna się od takiej samej głoski, co imiona dzieci.

W przedszkolnej grupie można urządzić również konkurs, podczas którego maluchy będą miały za zadanie narysować jak największą liczbę obrazków o określonej tematyce (na przykład pojazdy, warzywa, owoce, zwierzęta), które zawierają określoną głoskę. Dobrym pomysłem jest również połączenie aktywności fizycznej z ćwiczeniem głoskowania. Niech dzieci staną w kółku i rzucają do siebie piłkę podając głoski zaczynające się od kolejnych liter alfabetu. Nauczyciel może też mówić głoski, od których powinny zaczynać się kolejne wyrazy. Dzieciom spodoba się również zabawa “Co mam przywieźć?”. Podczas niej maluchom po kolei podaje się głoski, a dziecko ma za zadanie powiedzieć miejscowość oraz przedmiot, którego nazwa zaczyna się od określonej głoski, na przykład na pytanie “Co mam przywieźć?” dziecko odpowiada “wrotki z Wrocławia” albo “teczkę z Torunia”.

Zobacz też: Jak napisać rozprawkę? Poznaj schemat dobrej rozprawki!

Jak liczyć głoski?

Podział wyrazów na głoski wcale nie jest trudny, ale na początku może sprawiać maluchowi wiele problemów. Na początku wyraz, który chcemy podzielić, należy wyraźnie, powoli wypowiedzieć. W wyrazie trzeba następnie wyodrębnić wszystkie dźwięki mowy, które się słyszy. Trzeba uważać przy literze “i” oraz dwuznakach, które nie we wszystkich przypadkach są jednoznaczne z głoskami. Jak już wcześniej wspomnieliśmy często w wyrazie jest tyle samo głosek, co liter. Podział na głoski i litery – przykłady

  • K-o-t-e-k (5 głosek, 5 liter),
  • K-u-b-e-k (5 głosek, 5 liter),
  • M-i-ł-o-ś-ć (6 głosek, 6 liter),
  • P-i-ł-k-a (5 głosek, 5 liter),

Niestety sprawa nie zawsze jest taka prosta i nie należy automatycznie utożsamiać liczby głosek z liczbą liter w wyrazie. Wyrazy, w których liczby te się różnią to między innymi:

  • Dzi-e-c-k-o (7 liter, 5 głosek),
  • Rz-e-cz-k-a (7 liter, 5 głosek),
  • P-o-rz-e-cz-k-a (9 liter, 7 głosek),
  • B-rz-u-sz-e-k (8 liter, 6 głosek),
  • P-rz-y-j-a-ci-e-l (10 liter, 8 głosek),
  • Ch-u-s-t-e-cz-k-a (10 liter, 8 głosek),
  • B-r-a-ci-a (6 liter, 5 głosek),
  • G-rz-e-ch-o-t-k-a (10 liter, 8 głosek).

W takich wyrazach jedna głoska jest zapisywana więcej niż jedną literą. Są to bardzo często wyrazy, które zawierają tak zwane dwuznaki, czyli połączenia liter takie jak ch, cz, dz, dź, dż, sz, rz. W takich słowach dwuznaki zawsze stanowią jedną głoskę.

Zobacz: Epoki literackie po kolei [charakterystyka i ramy czasowe]

Szczególną uwagę należy zwrócić na wyrazy zawierające literę “i”. Pełni ona funkcję zmiękczającą, ale może również pełnić rolę głoski. Litera “i” jest głoską w takich wyrazach, w których jest wyraźnie słyszana i wymawiana, tak jak na przykład w słowach: piłka, piwnica, pingwin, widły, miłość, litera, gitara, Wisła, pięć, pistolet. Jeśli jednak litery “i” nie wymawia się i nie słyszy wyraźnie, nie jest ona głoską, a zmiękczeniem głoski. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku takich słów jak między innymi zioła, pies, piosenka, kawiarnia, zielony, wiertarka, brzoskwinia, wiosna, wiadro, śnieg, miotła, ciasto.

Żeby ułatwić sobie zapamiętanie, kiedy “i” jest głoską, a kiedy zmiękczeniem, warto zrozumieć kilka zasad:

  • Jeśli litera “i” pojawia się za spółgłoską i przed samogłoską, jest zmiękczeniem spółgłoski występującej przed “i”;
  • Jeśli “i” występuje na końcu wyrazu albo przed spółgłoską, jest głoską (jednocześnie jest zmiękczeniem spółgłoski, która ją poprzedza);
  • Jeśli “i” jest pierwszą literą wyrazu jest ona głoską.

Istnieją oczywiście pewne wyjątki od tych zasad i bardziej skomplikowane wyrazy, na przykład takie, w których litera “i” pojawia się po samogłosce, jednak występują one niezwykle rzadko.

Zobacz: Nazwy miesięcy po angielsku – jak je wymawiać i zapamiętać?

Przy okazji omawiania głosek, warto wspomnieć, czym są samogłoski oraz spółgłoski. Samogłoskami nazywa się dźwięczne głoski. Służą one wyrażaniu emocji i są wymawiane w rozciągły sposób. Do samogłosek zalicza się: a, ą, e, ę, o, u, ó, i, y. Samogłoski to głoski ustne (a, e, i, o, y) oraz nosowe (ą, ę) ze względu na sposób, w jaki naciska się na podniebienie miękkie. Innym kryterium podziału jest położenie języka w ustach – rozróżnia się głoski tylne (ą, o, u, ó), głoski środkowe (a) oraz głoski przednie (e, ę, i, y). Kolejnym kryterium podziału jest kształt, w jaki układają się wargi podczas wymawiania tych głosek. Pod tym względem głoski dzieli się na płaskie (i, e, ę, y), okrągłe (ą, o, u) oraz obojętną (a). Głoski dzieli się także ze względu na ruch języka w płaszczyźnie pionowej na głoski wysokie (i, u, y), średnie (ą, e, ę, o) oraz niską (a). Gdy wymawia się samogłoski szerzej otwiera się jamę ustną, w związku z czym są one bardziej donośne niż spółgłoski. Spółgłoski to z kolei głoski, podczas wymawiania których słyszy się dwie głoski – na przykład, gdy wymawiamy głoskę “s” słyszymy “s-y” lub “e-s”. Poza tym, wymówienie spółgłoski wymaga zbliżenia albo zamknięcia warg albo innych części narządu mowy. W polskim alfabecie spółgłoski to: b, c, ć, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, t, w, z, ż, ź.

Zobacz również: Formy gramatyczne – określenie formy gramatycznej, przykłady, budowa

Rodzice i uczniowie pytają, jakie są głoski

Jakie są samogłoski?

Wszystkie samogłoski to: a, ą, e, ę, i, o, u (ó), y

Głoski i litery – czym się różnią?

Głoska to dźwięk, który wypowiadamy, a litera to znak graficzny, np. słowo “deszcz” ma w sumie 6 liter, ale tylko 3 głoski.

Co to są głoski w wyrazie?

Są to najmniejsze jednostki fonetyczne języka, czyli dźwięki, które wypowiadamy, czytając jakiś wyraz, np. wyraz “samochód” ma 8 liter, ale 7 głosek, ponieważ “ch” wymawiamy jako jeden dźwięk.

Jakie są spółgłoski?

Wszystkie spółgłoski to: b, b´, c, c´, ć, cz, d, d´, dz, dź, dż, f, f´, g, g´, ch, ch´, j, k, k´, l, l´, ł, m, m´, n, n´, ń, p, p´, r, r´, s, s´, ś, sz, t, t´, w, w´, z, z´, ź, ż.

Czym się różni głoska od litery?

Głoska to element wyrazu, który wypowiadamy i słyszymy, a litera to znak graficzny w tekście, np. “ch” to dwie litery, które tworzą jedną głoskę.

Zobacz też:

Dodaj komentarz

Rodzice.pl - ciąża, poród, dziecko - poradnik dla Rodziców
Logo