Egzema u dzieci: przyczyny, objawy i postępowanie [Wyprysk kontaktowy]

Czy to egzema czy atopowe zapalenie skóry?

Egzema u niemowląt i starszych dzieci nie musi od razu oznaczać, że dziecko ma ostre atopowe zapalenie skóry. Może być wynikiem reakcji alergicznej i minąć samoistnie. Najważniejsze, to obserwować dziecko od najwcześniejszych momentów życia i nie bagatelizować wczesnych objawów nadwrażliwości skórnej.

Przyczyny egzemy u dzieci

Jak w przypadku wielu reakcji alergicznych, także w przypadku egzemy nie ma stuprocentowej pewności, co ją powoduje. Jednak najpopularniejsze czynniki wywołujące egzemę to:

• środki czystości
• kontakt z metalem (np. niklem) powodującym odczyn alergiczny
• odwodnienie skóry i zbyt mała bariera ochronna przed drobnoustrojami
• uwarunkowania genetyczne (egzema endogenna atopowa)
• alergie pokarmowe

Noworodki przychodzą na świat z ograniczoną odpornością i nie w pełni przystosowanymi do nowych warunków układami i narządami. Jednym z nich jest również skóra, która u noworodków jest bardzo cienka i łatwo doprowadzić do jej odwodnienia. W łonie matki maluchy nie miały kontaktu z wieloma potencjalnie alergizującymi czynnikami i niekiedy, gdy zetkną się z nimi po raz pierwszy, może to prowadzić do powstania egzemy.

Poznaj: 3 najpopularniejsze choroby, których objawem jest wysypka

Warto również mieć na uwadze, że chociaż bez wątpienia skóra noworodków i niemowląt wymaga bardziej troskliwej pielęgnacji niż skóra osób dorosłych, równie niebezpieczny jak brak pielęgnacji, może być również jej nadmiar. Wprowadzanie emolientów, silnie natłuszczających substancji i kosmetyków z cynkiem od pierwszych chwil życia dziecka zamiast pomagać, może osłabiać naturalną zdolność organizmu do budowania odporności. A tym samym zamiast zapobiegać, sprzyjać powstawaniu alergii kontaktowych, w tym egzemy.

Egzema u dzieci – objawy

Egzema na twarzy u dziecka z początku ma postać rumieńców, szeroko pokrywających policzki. Po pewnym czasie skóra w tym miejscu staje się błyszcząca, przeważnie zaczyna się łuszczyć i jest mocno przesuszona. W skrajnych przypadkach powstają strupki, w których może zbierać się ropna wydzielina.

Niekoniecznie jednak egzema musi zaatakować od razu twarz malucha. Bardzo często pojawia się na nadgarstkach, w zgięciach łokci, za kolanami, niekiedy pod paszkami. Z początku bywają to niewielkie, pojedyncze plamki, które pozostawione “same sobie” zwiększają swoją objętość. Często egzema przybiera charakterystyczny kształt: czerwonej obwódki łuszczącej się skóry i jasnego środka. Dziecko staje się niespokojne, chce drapać swędzące miejsca, pojawiają się problemy ze snem. Niektóre maluchy zaczynają reagować niepokojem na próby ubierania, mają tendencję do ściągania części ubrań dotykających zmienionych chorobowo miejsc.

Kolejnym często spotykanym wypryskiem kontaktowym jest egzema na dłoniach u dziecka. Najczęściej rodzice obserwują ją u starszych maluchów, które poszerzają repertuar swoich zabaw i zaczynają mieć więcej kontaktu z innymi dziećmi, a także potencjalnie uczulającymi środkami, jak farbki, plastelina i inne. Ten rodzaj egzemy bywa szczególnie trudny do leczenia (zarówno u dzieci, jak i dorosłych), ze względu na niewygodę stosowania maści w tym miejscu. Niestety, bywa również szczególnie bolesny, ponieważ egzema na dłoniach ma tendencję do nadmiernego ich wysuszania, powoduje pękanie skóry, pieczenie i powstawanie bolesnych zmian.

NIAID [CC BY]

Przebieg egzemy u dzieci

Egzema niemowlęca najczęściej pojawia się około 2-3 miesiąca życia. W większości przypadków towarzyszy dzieciom do 4-5 roku życia, ale trudno znaleźć na to idealną regułę. Szacuje się, że nawet co 5. dziecko w tym okresie będzie mieć objawy takie jak egzema na czole, egzema w zgięciach nóżek i rączek, egzema na policzkach i/lub dłoniach. W zależności od stopnia nasilenia choroby, lekarz zadecyduje o tym, w jaki sposób wspomagać układ odpornościowy dziecka w radzeniu sobie z chorobą. Warto wiedzieć, że nie istnieje sposób na wyleczenie z egzemy, ale istnieje szereg sposobów ułatwienia przetrwania okresów zaostrzenia się choroby.

Egzema niemowlęca

Wyprysk niemowlęcy pojawia się w pierwszych tygodniach życia dziecka. Z początku egzema na twarzy niemowlaka może zostać pomylona przez niedoświadczonych rodziców z trądzikiem niemowlęcym, a to ze względu na czerwony rumień i niekiedy pojawiające się drobne krostki przypominające te charakterystyczne dla trądziku. Od trądziku noworodkowego i niemowlęcego odróżnia egzemę jednak to, że jest swędząca, zaogniona (w dotyku skóra może być znacznie cieplejsza w miejscu zmian) i z czasem zaczyna się łuszczyć lub pękać. Egzema na twarzy niemowlaka nie prezentuje się estetycznie, ale warto wiedzieć, że jeśli będzie odpowiednio pielęgnowana, nie stanowi niebezpieczeństwa dla zdrowia dziecka. Istotne jest, aby nie dopuścić do rozdrapywania zmian chorobowych przez malucha i nie dopuścić do powstania zakażenia.

Jak wyleczyć egzemę u dziecka?

Nie ma skutecznego sposobu na zupełne wyleczenie dziecka z egzemy. Jeśli dziecko ma tendencje do wyprysku kontaktowego, najważniejsza okazuje się przede wszystkim profilaktyka. Należy unikać czynników alergizujących, które podejrzewamy o wywoływanie egzemy. Bardzo istotne jest dbanie o to, aby ubranka dziecięce prane były w specjalnych delikatnych płynach, najlepiej podwójnie płukane. Przy rozszerzaniu diety niemowlaka należy zwracać uwagę na wprowadzane kolejne produkty, a najlepiej prowadzić dziennik pozwalający ustalić ewentualny “podejrzany” produkt.

Pielęgnacja skóry objętej egzemą jest szczególnie istotna celem przyniesienia ulgi zmęczonemu i sfrustrowanemu swędzeniem maluchowi oraz aby nie doprowadzić do zakażeń. Swędząca, łuszcząca się skóra jest szczególnie podatna na podrażnienia, a rozdrapane strupki łatwo ulegają zakażeniom bakteryjnym, co prowadzi do wysięków. W takich przypadkach lekarz może zdecydować się wprowadzić maść na egzemę dla dzieci – najczęściej jest to maść sterydowa, którą stosuje się miejscowo do ustąpienia najbardziej ostrych objawów. Należy pamiętać, że generalnie skóra szybko przyzwyczaja się do działania sterydów i przestaje na nie reagować, po drugie – stosowanie sterydów wymusza konieczność stosowania kremów z wysokim filtrem. Leki te mają działanie fotouczulające. Ponieważ egzema nie ma podłoża bakteryjnego, nie istnieje antybiotyk na egzemę. W skrajnych przypadkach, jeśli doszło do zakażenia zmienionej chorobowo skóry na skutek drapania, dermatolog lub internista mogą zdecydować się na włączenie miejscowo antybiotyku, ale nie celem wyleczenia egzemy, a usunięcia wtórnego stanu zapalnego powodowanego bakteriami.

Do pielęgnacji skóry objętej egzemą czy też podatnej na egzemy zaleca się stosowanie delikatnych środków myjących o działaniu nawilżającym, tzw. emolientów. Występują one w różnej formie: kremów, płynów dodawanych do kąpieli, balsamów. U dzieci, u których egzema jest niemal stałym problemem, warto rozważyć stosowanie całych serii przeznaczonych do tego typu problemów skórnych. Należy jednak pamiętać, że emolienty nie powinny być stosowane lekkomyślnie i profilaktycznie od pierwszych dni życia – zdrowa skóra nie wymaga takiego specjalnego traktowania, a wprowadzenie emolientów może skutkować osłabieniem naturalnej odporności na alergeny u zdrowych osób.

Care_SMC @flickr.com

Dieta przy egzemie nie wymaga znaczących zmian, szczególnie w pierwszych miesiącach życia, gdy dziecko karmione jest mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym. Chyba, że obserwacja dziecka jednoznacznie dowodzi, że reakcja skórna pojawia się na skutek spożytego pokarmu – najczęściej w takich przypadkach pojawiają się dodatkowe objawy, jak zielone, pieniste stolce, problemy ze wzdęciami. Najnowsze zalecenia dotyczące karmienia piersią jednoznacznie mówią, że matki nie powinny stosować diet eliminacyjnych profilaktycznie, a jedynie po konsultacji z pediatrą i potwierdzeniu pewności, że problemy gastryczne dziecka wynikają z alergenów zawartych w jej mleku. U starszych dzieci, jeśli egzema pojawiła się w okresie rozszerzania diety, istnieje prawdopodobieństwo, że jest to reakcja na spożywany produkt. W takim wypadku bardzo istotne jest jego określenie, a następnie wykluczenie z diety celem sprawdzenia, czy egzema zniknie. Jeśli jest to stosunkowo mało znaczący produkt dla całościowej diety (jak np. jeden owoc), nie należy się przejmować. Warto pamiętać, że uczulenia na produkty spożywcze często mijają z wiekiem. Egzemy wiązane z grupą produktów spożywczych, jak np. nabiał, wymagają jednak konsultacji pediatrycznej. Mogą bowiem świadczyć o nietolerancji laktozy i wymagają dalszych badań oraz bardziej wnikliwego spojrzenia na dietę malucha, celem zapewnienia mu odpowiedniej podaży witamin, minerałów i składników odżywczych.

Egzema w pytaniach i odpowiedziach

Egzema u niemowlaka: Kiedy mija?

W zależności od odmiany, egzema może mieć postać pojawiającą się sporadycznie w wyniku kontaktu z alergenem lub nawracającą o trudnym do ustalenia podłożu. U niektórych dzieci ograniczenie kontaktu z alergenem (czyli np. zmiana detergentu do prania) skutecznie niweluje egzemę, u innych pojawia się ona za każdym razem przy spadku odporności i np. w okresie jesienno-zimowym. Najczęściej egzema nie atakująca dużych partii skóry ma potencjał do przeminięcia wraz z wiekiem. Egzema, która ma postać większych zmian chorobowych i ich przemian (pojawiania się strupków, liszajów, wysięków) wymaga stałego leczenia przez okres całego życia.

Egzema endogenna czy egzogenna (kontaktowa)?

Egzema kontaktowa (czyli egzogenna) to nie jedyny rodzaj egzemy. Ten typ wyprysku powodowany jest czynnikiem zewnętrznym (czyli np. alergenem zawartym w detergencie do prania). Egzema endogenna, często ujawniająca się w wieku niemowlęcym, to rodzaj wykwitu skórnego powodowanego podłożem genetycznym o trudnej do ustalenia przyczynie. Rodzice, którzy mają tendencję do pojawiania się podobnych zmian u siebie na skórze, mogą niestety spodziewać się podobnych objawów u swoich dzieci. Poszczególne typy egzemy mają tendencję do manifestowania się na różnych etapach życia (np. u noworodków i niemowląt obserwuje się często tzw. egzemę endogenną atopową) – nawracające egzemy są powodem do głębszej analizy. Lekarz dermatolog może zalecić badania alergologiczne.

Jak radzić sobie ze swędzeniem?

Dużą ulgę w swędzeniu przynosi stosowanie odpowiednich kosmetyków, przeznaczonych do skóry atopowej. To tzw. emolienty, których zadaniem jest polepszenie naturalnej bariery hydrolipidowej skóry, zwiększenie jej elastyczności i zapobieganie utracie wody. Należy unikać nieprzyjemnej w dotyku odzieży, często wietrzyć zmienione chorobowo miejsca, unikać ich długiego namaczania w bardzo ciepłej wodzie.

Czy egzema u dzieci jest zaraźliwa?

Nie, egzema nie jest chorobą zakaźną. Nazwa “wyprysk kontaktowy” odnosi się do najczęstszej przyczyny powstawania egzemy, czyli kontaktu z alergenem, a nie sposobu rozprzestrzeniania się choroby. Egzema jest reakcją alergiczną organizmu na konkretny alergen, a nie chorobą o podłożu bakteryjnym czy wirusowym (jak np. opryszczka).