Astygmatyzm (inaczej: niezborność) to wada wzroku, dotycząca soczewki lub częściej rogówki, polegająca na nieprawidłowej budowie oka.
W normalnej sytuacji rogówka naszego oka ma kształt wycinka kuli, zaś u osób posiadających tę wadę stanowi ona wycinek bryły o kształcie jaja. W tym przypadku dochodzi do nieprawidłowego załamania promieni świetlnych w obydwu osiach, pionowej i poziomej. W jednej z nich załamanie jest inne niż w drugiej. Promienie świetlne nie skupiają się w więc w jednym ognisku, tworząc rozmazany obraz na siatkówce. Dość często występuje razem z innymi wadami, takimi jak krótkowzroczność lub starczowzroczność. Tak samo jak w ich przypadku, wartość wady podawana jest w dioptriach.
Astygmatyzm u dzieci: Podział
Astygmatyzm może mieć charakter niezłożony, jeśli tylko w jednej płaszczyźnie oko jest nad- lub krótkowzroczne; złożony, jeśli wada występuje w obu płaszczyznach, ale jest różnej wielkości. Natomiast astygmatyzm mieszany występuje, gdy np. w płaszczyźnie poziomej oko jest krótkowzroczne, zaś w poziomej nadwzroczne. Do tego dochodzi jeszcze podział na astygmatyzm prosty, kiedy załamywanie światła w płaszczyźnie pionowej jest silniejsze niż w poziomej – sytuacja odwrotna nazywa się astygmatyzmem odwrotnym. Istnieje też astygmatyzm nieregularny – wtedy, kiedy w różnych miejscach rogówki załamywanie światła jest różne, ma to miejsce np. w bliznach lub stożku rogówki (zbyt wypukłej rogówki)
Przyczyny astygmatyzmu u dzieci
Najczęstszą przyczyną jest wrodzona wada rogówki, dużo rzadziej powierzchnia oka może być zniekształcona przez masę nowotworową lub zmiany w mięśniach poruszających okiem. Postuluje się genetyczne dziedziczenie tej wady. W około 2% przypadków powodem niezborności jest wada soczewki – na skutek wrodzonej nieprawidłowości struktury lub w przebiegu starczej zaćmy.
Objawy astygmatyzmu u dziecka
Dziecko z astygmatyzmem nie będzie widziało dobrze ani w dal, ani z bliska, będzie mrużyć oczy dla poprawy widzenia. Może też przekrzywiać głowę oraz nisko pochylać się przy czytaniu i pisaniu. Dodatkowo mogą u niego występować bole głowy oraz nudności. Dziecko może mieć trudności z koncentracją. Jest to dość ważna wskazówka dla rodziców, gdyż małe dzieci mogą nie być świadome, że nie widzą ostro, warto być wyczulonym na takie objawy. Mniej swoistym objawem są też np. częste zapalenia spojówek.
Bardzo duża wada może być również przyczyną jedno- lub dwuocznego niedowidzenia, czyli obniżenia ostrości wzroku w jednym lub obydwu oczach bez organicznej przyczyny, a spowodowanym nieprawidłową stymulacją wzrokową.
Astygmatyzm – czy da się wyleczyć?
Astygmatyzm jest już od wielu lat chorobą wyleczalną – laserowa korekcja rogówki pozwala rozstać się z wadą wzroku raz na zawsze. Niestety, operację przeprowadzić można dopiero po 21 roku życia, kiedy zakończy się fizyczny wzrost dziecka i przestanie się zmieniać rozmiar oraz kształt jego oka. Wcześniej astygmatyzm wymaga korekcji za pomocą okularów optycznych.
Okulary i soczewki
W tym celu używa się soczewek cylindrycznych, które w przeciwieństwie do zwykłych soczewek, wklęsłych lub wypukłych, posiadają różną moc łamiącą w prostopadłych do siebie płaszczyznach. Osią cylindra nazywamy płaszczyznę, w której soczewka nie załamuje światła – prostopadle do osi znajduje się płaszczyzna załamująca światło, odpowiednio mniej lub bardziej. Przy wadzie złożonej stosuje się soczewki sferocylindryczne, załamujące w światło w obu osiach. W przypadku astygmatyzmu nieregularnego (kiedy na powierzchni rogówki występuję blizny, lub występuje stożek rogówki) soczewki okularowe nie spełniają swojej funkcji, wymagane jest zastosowanie twardych soczewek kontaktowych. Do niedawna korekcja tej wady możliwa była tylko w okularach, natomiast istnieją od kilku lat na rynku soczewki kontaktowe toryczne – są one droższe od standardowych, i wymagają dokładniejszego umieszczania na powierzchni oka.
Jeżeli wada dotyczy soczewki oka, leczenie polega na wymianie zmętniałej lub zniekształconej soczewki na nową, sztuczną, dokładnie tak jak w przypadku zaćmy.
Na koniec warto dodać, że dość często u zdrowych osób występuje astygmatyzm o małych wartościach, do 0,5 dioptrii, którego korygować nie ma potrzeby – na co dzień wada jest równoważona akomodacją mięśni oka. Okulary mogą być wymagane tylko przy czynnościach takich jak czytanie lub jazda samochodem.