Ból ucha u dziecka [przyczyny, objawy i leczenie]

Skąd ten ból ucha u dziecka?

Ból ucha u dziecka pojawia się najczęściej do ukończenia przez nie 3-go roku życia i jest jedną z najczęstszych dolegliwości wieku dziecięcego. Ma to związek z budową anatomiczną ucha. Przede wszystkim trąbka Eustachiusza (trąbka słuchowa), która łączy część nosową gardła z uchem środkowym u dziecka jest krótsza i szersza niż u osób dorosłych, a ponadto jest ustawiona bardziej poziomo. Do około 2-go roku życia jest stale niedomknięta, podczas gdy w wieku dorosłym jest zamknięta i otwiera się wyłącznie w trakcie przełykania lub ziewania (w celu wyrównania ciśnienia w uchu). Z tego powodu drobnoustroje chorobotwórcze znajdujące się w jamie nosowej i gardle z łatwością przedostają się do wnętrza ucha. Powstaje stan zapalny, któremu towarzyszy ból uszu. Jeżeli małe dziecko ma tendencję do częstych infekcji górnych dróg oddechowych, należy brać pod uwagę to, że zapalenie i ból ucha także będą nawracać.

Ból uchu uważany jest za najostrzejszy ból, który może odczuwać człowiek. Powstaje on w wyniku uszkodzenia tkanek oraz pobudzenia receptorów bólowych, które znajdują się w uchu zewnętrznym i uchu środkowym. Ucho wewnętrzne jest pozbawione takich struktur, dlatego nawet podczas występowania jakiejkolwiek patologii, nie pojawiają się tego typu dolegliwości. Bolące ucho u bardzo małego dziecka często objawia się jako ogólne rozdrażnienie, niepokój, brak apetytu, niechęć do ssania, zaburzenia snu, a niekiedy pojawiają się także wymioty lub luźne stolce. Kiedy zauważymy takie dolegliwości u niemowlęcia, warto wziąć pod uwagę możliwą infekcję ucha zewnętrznego lub środkowego. Starsze maluchy potrafią już bardziej precyzyjnie wskazać, co im dolega. Bardzo często pojawia się ból ucha u dziecka w nocy, ponieważ w pozycji leżącej zmienia się ciśnienie. Najczęściej jest on pulsujący i przeszywający.

Do objawów towarzyszących infekcji ucha należą zwykle:

• podwyższona temperatura ciała lub gorączka u dziecka,
• zaczerwienienie ucha,
• ból gardła,
• katar,
• wyciek ropy lub krwi z ucha.

Ból ucha u dziecka nie zawsze jest związany z patologią w obrębie tego narządu. Włókna czuciowe, które unerwiają ucho leżą w pobliżu nerwów zaopatrujących gardło, jamę ustną, krtań i fragment tchawicy. Ich infekcja może się objawiać jako bolące ucho. Jest to tak zwana otalgia wtórna.

Ból ucha – przyczyny

Przyczyny bólu ucha u dziecka mogą być różne i niekoniecznie spowodowane drobnoustrojami. Dolegliwości bólowe mogą pojawić się z przyczyn niezwiązanych z tym narządem. Zawsze, gdy maluch skarży się na ból ucha lub na występowanie infekcji ucha wskazuje zachowanie niemowlęcia, należy skonsultować się z lekarzem pediatrą lub laryngologiem. Nieleczona infekcja ucha może skutkować poważnymi dla zdrowia powikłaniami, a niekiedy także przyczynić się do osłabienia lub całkowitej utraty słuchu.

Do najczęstszych przyczyn bólu ucha u dzieci należą:

Zapalenie ucha środkowego

Zapalenie ucha u dziecka obejmuje błonę śluzową oraz struktury, które tworzą ucho środkowe. Jego przyczyną jest zakażenie bakteryjne (wywołane przez paciorkowce lub pałeczki grypy), wirusowe (rynowirusy, adenowirusy, wirus grypy) lub mieszane. W większości przypadków jest to infekcja wstępująca z nosogardła przez trąbkę słuchową, poprzedzona wcześniejszą kolonizacją jamy nosowej lub gardła.

Szczyt zachorowania na zapalenie ucha środkowego przypada najczęściej między 6. a 18. miesiącem życia. Szacuje się, że każde dziecko przechodzi je przynajmniej raz. Częstość zachorowań znacznie spada po 7. roku życia. Do czynników ryzyka należy:

• osłabiony i niedostatecznie wykształcony układ immunologiczny,
• alergie,
• uczęszczanie do żłobka lub przedszkola,
• ssanie smoczka,
• karmienie mlekiem modyfikowanym,
• okres jesienno-zimowy.

Infekcja ucha może nawracać, zwłaszcza u maluchów, które mają skłonność do częstych chorób górnych dróg oddechowych, co, jak wspomnieliśmy, jest związane z budową anatomiczną trąbki Eustachiusza.

Zapalenie ucha środkowego u dziecka rozwija się nagle, a jego objawy jednoznacznie wskazują na stan zapalny. Często jest to ropne zapalenie ucha, ponieważ stwierdza się ropną wydzielinę w jamie bębenkowej. Choroba najczęściej jest poprzedzona zatkanym nosem, katarem lub przeziębieniem. U starszych dzieci objawia się:

• silnym bólem ucha, który jest określany jako pulsujący i znacznie nasila się w pozycji leżącej lub w nocy,
• upośledzeniem słuchu,
• uczuciem pełności w uchu,
• podwyższoną temperaturą ciała lub gorączką.

Niemowlęta nie są w stanie zakomunikować dolegliwości bólowych. Stan zapalny ucha można podejrzewać, kiedy dziecko jest rozdrażnione, nie chce ssać piersi, wybudza się w nocy, pociera ucho. Ponadto może wystąpić podwyższona temperatura ciała i ropny wyciek z ucha.

Powikłaniem zapalenia ucha środkowego może być zapalenie ucha wewnętrznego. Należy pamiętać, że w jego przebiegu nie występują żadne dolegliwości bólowe. Uwagę powinno zwrócić złe samopoczucie, pogorszenie lub utrata słuchu, zawroty głowy, szum w uszach oraz nudności i wymioty. Tego rodzaju dolegliwości wymagają kontaktu ze specjalistą, ponieważ tylko wczesne wykrycie choroby i wdrożenie leczenia daje szansę na całkowite wyleczenie i brak powikłań.

Zapalenie ucha zewnętrznego

Kłujący ból ucha może wskazywać na zapalenie ucha zewnętrznego. Jest ono efektem infekcji grzybiczej, wirusowej lub bakteryjnej. Nazywane jest “uchem pływaka”, gdyż bardzo często powstaje po długim kontakcie z wodą lub wilgocią. Choroba rozwija się szybko, ponieważ w przewodzie słuchowym zewnętrznym panują dobre warunki do namnażania się drobnoustrojów – jest ciemno, wilgotno i znajduje się w nim woskowina.

Do objawów zapalenia ucha należą:

• silny ból ucha,
• ból małżowiny usznej po uciśnięciu,
• uczucie rozpierania w uchu,
• nabrzmiały przewód słuchowy,
• ból głowy,
• świąd wewnątrz ucha.

Charakterystycznym objawem jest czerwone ucho u dziecka, a dokładniej wnętrza przewodu słuchowego, które lekarz stwierdza podczas badania otoskopowego, czyli oglądania wnętrza ucha za pomocą specjalnego wziernika ze źródłem światła.

Kłujący ból ucha może być spowodowany także przez wirusowe zapalenie ucha, czyli półpasiec uszny. Może pojawić się tylko u tych dzieci, które przeszły ospę wietrzną, ponieważ choroba wywoływana jest przez uśpioną formę tego samego wirusa, która na zawsze pozostaje w organizmie. Schorzenie dotyczy ucha zewnętrznego. Rozpoczyna się nagle gorączką, której towarzyszą dreszcze oraz bólem głowy i ucha, a także zaburzeniami czucia w jego okolicy. Na skórze za uchem i na szyi pojawiają się pęcherzyki wypełnione treścią surowiczą. Półpasiec może grozić porażeniem nerwu słuchowego lub twarzowego, dlatego zawsze wymaga konsultacji z lekarzem.

Infekcja górnych dróg oddechowych

Ból ucha przy przełykaniu, któremu towarzyszy także ból gardła oraz katar i zatkany nos jest wynikiem infekcji górnych dróg oddechowych. Nerwy, które unerwiają jamę ustną, gardło i krtań przebiegają w pobliżu włókien czuciowych, które zaopatrują ucho. Z tego powodu może pojawić się wrażenie bólu ucha, kiedy tak naprawdę chory jest inny narząd. Najczęstszą przyczyną jest angina, czyli ropne zapalenie migdałków wywołane bakteriami. Gardło u dzieci chorych na anginę jest mocno zaczerwienione i rozpulchnione, co jest powodem silnego bólu gardła podczas przełykania śliny lub pokarmu. Innym objawem, który wskazuje na anginę jest wysoka gorączka, powiększone węzły chłonne, nudności i wymioty.

Jeżeli bólowi ucha przy przełykaniu towarzyszy także złe samopoczucie i rozdrażnienie dziecka, chrypka, katar i ból gardła, przyczyną może być wirusowe zapalenie gardła czyli popularne przeziębienie. Dolegliwość pojawia się często, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym oraz u maluchów, które uczęszczają do żłobka lub przedszkola. Nieleczona infekcja wirusowa w gardle u bardzo małych dzieci predysponuje do przejścia zakażenia do ucha środkowego. Dlatego bardzo ważne jest wczesne rozpoczęcie leczenia.

Bardzo częstą dolegliwością jest ból ucha przy katarze. Obrzęk i przesuszenie błony śluzowej nosa powoduje, że trąbka słuchowa, która łączy ucho środkowe z częścią nosową gardła jest podrażniona. Tego typu katar występuje najczęściej przy alergii lub przewlekłym nieżycie nosa. Szczególnie ważna jest prawidłowa toaleta i oczyszczanie nosa dziecka, ponieważ zaleganie wydzieliny w nosie powoduje namnażanie się chorobotwórczych drobnoustrojów.

Ból ucha u dziecka bez gorączki

Ból ucha u dziecka bez gorączki zwykle nie ma podłoża infekcyjnego. Może być spowodowany wyrzynaniem się zębów trzonowych. Dzieje się tak ze względu na wspomniane wcześniej bliskie sąsiedztwo nerwów czuciowych jamy ustnej i ucha. Dolegliwości bólowe może sprawiać także zatkanie przewodu słuchowego woskowiną. 

Do innych przyczyn bólu ucha należą:

• urazy, oparzenia i odmrożenia małżowiny usznej,
• ciało obce w uchu,
• ukąszenie przez owada,
• hałas,
• urazy głowy.

Badanie uszu – na czym polega?

W przypadku stwierdzenia bólu ucha należy udać się z dzieckiem do lekarza w celu wykonania badania ucha. Po przeprowadzeniu wstępnego badania lekarz rodzinny lub pediatra może wystawić skierowanie na badanie laryngologiczne w celu dokładniejszego obejrzenia ucha i ustalenia przyczyny dolegliwości. Otoskopia, bo taka jest fachowa nazwa badania uszu, polega na ocenie przewodu słuchowego zewnętrznego i błony bębenkowej za pomocą wziernika usznego, składającego się z przyrządu optycznego i źródła światła. Badanie jest bezbolesne i bezpieczne. Dostarcza wielu cennych informacji, ponieważ laryngolog może zobaczyć czy ucho zewnętrzne jest zaczerwienione i obrzęknięte, czy w przewodzie słuchowym obecne jest ciało obce lub woskowina uszna oraz czy doszło do pęknięcia błony bębenkowej.

Uzupełnieniem otoskopii jest tympanometria. To także bezbolesne i nieinwazyjne badanie, polegające na umieszczeniu w uchu sondy z gumową końcówką, która jest połączona z komputerem. Przy jej pomocy można dokonać pomiaru oporu akustycznego, ciśnienia w uchu środkowym, a także odruchów strzemiączkowych. Wynik badania to tympanogram. Jest on dostępny od razu po badaniu, dlatego laryngolog może szybko ocenić i zdiagnozować ewentualne patologie w uchu środkowym:

• tympanogram A – oznacza wynik w normie,
• tympanogram B – wskazuje na obecność płynu w jamie bębenkowej; krzywa widoczna na wydruku jest całkowicie płaska i brakuje odruchów strzemiączkowych,
• tympanogram C – oznacza obecność III migdałka, niedrożność trąbki słuchowej lub wklęśnięcie błony bębenkowej.

Dzięki tympanometrii możliwe jest zdiagnozowanie niedosłuchu, niedrożności trąbki słuchowej i zapalenia ucha środkowego. W przypadku kiedy dziecko zgłasza pogorszenie słuchu, można wykonać także badanie słuchu. Polega ono na założeniu słuchawek i naciskaniu przycisku wówczas gdy usłyszy się dźwięk. Ze względu na trudność badania wykonuje się je u dzieci po 7. roku życia. W przypadku podejrzenia poważniejszych patologii lekarz może zlecić rentgen ucha lub endoskopię ucha.

Zapalenie ucha – leczenie i domowe sposoby

Wiele mam zastanawia się jak pomóc swojemu dziecku i co na ból ucha podać. Najlepiej udać się do lekarza, który ustali przyczynę dolegliwości i wyda receptę na odpowiednie lekarstwa. Najczęściej są to krople do uszu z antybiotykiem na zapalenie ucha, które działają miejscowo na drobnoustroje, a także zmniejszają obrzęk i stan zapalny. Niekiedy jednak, gdy infekcja jest poważna lub towarzyszy jej zapalenie gardła lub migdałków stosuje się antybiotyk doustny.

Leczenie bólu ucha u dziecka mogą wspomóc domowe sposoby. Na ból skuteczny jest delikatny podmuch ciepłego powietrza. Najpopularniejszą metodą jest wykorzystanie suszarki do włosów. Strumień powietrza należy na kilka minut skierować na małżowinę uszną. Warto pamiętać o zachowaniu odpowiedniej odległości, aby nie doszło do oparzenia. Można także napełnić butelkę ciepłą wodą i przyłożyć do ucha lub wykorzystać w tym samym celu termofor.

Innym sposobem na ból ucha u dziecka jest czosnek. Ma on działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe i bakteriobójcze, dlatego nazywany jest naturalnym antybiotykiem. Należy zawinąć ząbek czosnku w gazę i włożyć płytko do ucha na kilka minut. Podobnie można wykorzystać korzeń imbiru. Rodzice dziecka mogą samodzielnie wykonać delikatny masaż ucha, który polega na głaskaniu i pocieraniu małżowiny usznej. Należy pamiętać, że domowe sposoby nie mogą zastąpić wizyty u lekarza.

Ból ucha u dziecka – kiedy do lekarza?

Lekarz od uszu to laryngolog, jednak w pierwszej kolejności należy zgłosić się do lekarza rodzinnego lub pediatry, który dokona pierwszego badania, a niekiedy także wyda receptę na odpowiednie leki. Silny ból ucha u dziecka jest wskazaniem do pilnej konsultacji, zwłaszcza gdy pojawia się także gorączka, rozdrażnienie i wymioty. Nie należy z nią zwlekać, ponieważ jeżeli przyczyną jest infekcja, może dojść do groźnych powikłań.

Zdjęcie główne: EU-Ukraine Cooperation @Flickr /CC