Konkubinat w Polsce: jakie prawa ma konkubina i konkubent?

Konkubinat: definicja

Konkubinat jest nieformalnym, trwałym związkiem mężczyzny i kobiety, którzy pozostają ze sobą w pożyciu – wspólnie mieszkają, posiadają wspólny majątek, utrzymują ze sobą stosunki cielesne i łączy ich więź emocjonalna. Życie w konkubinacie porównywane jest do małżeństwa, z tą różnicą, że związek nie jest przypieczętowany formalnie. Niestety, wiąże się z tym pewne ograniczenie praw, m.in. brak prawa do adopcji dziecka czy dziedziczenia po śmierci partnera. Nazwa konkubinat pochodzi od łacińskiego “concubare” co oznacza dosłownie “leżeć ze sobą”.

Oficjalna definicja konkubinatu nie została opracowana. Wiadomo natomiast, że należy odróżniać go od luźnego związku partnerskiego, a także określenie to jest stosowane w odniesieniu do związku osób odmiennej płci. Sąd Najwyższy w jednym z wyroków ustalił, że konkubinat to “wspólne, analogiczne do małżeńskiego pożycie, pozbawione legalnego węzła, które oznacza istnienie ogniska domowego”. Można powiedzieć, że jest to swego rodzaju imitacja małżeństwa. Kobieta pozostająca w konkubinacie to konkubina, a mężczyzna – konkubent.

O istnieniu konkubinatu przesądzają:

• tworzenie związku przez mężczyznę i kobietę (jednak po powstaniu uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 listopada 2012 r, sygn. akt. III CZP 65/12 wnoszone są postulaty o uznanie jako konkubinatu również związków homoseksualnych),
• istnienie więzi emocjonalnej, duchowej, fizycznej i gospodarczej (jak w małżeństwie),
• wola utrzymania trwałego związku,
• monogamia – mężczyzna utrzymuje stosunki tylko z jedną kobietą i odwrotnie.

Konkubinat nie ma praw uregulowanych aktami prawnymi. Wszystkie obowiązki i możliwości partnerów wynikają z zasad współżycia społecznego, czyli mają charakter moralny (powinnościowy), a nie prawny i nie mogą być dochodzone na drodze sądowej. Życie w konkubinacie może być zalegalizowane jedynie w wyniku wstąpienia w związek małżeński.

W Polsce w języku potocznym “konkubinat” jest odbierany pejoratywnie, dlatego często zamiennie używa się określenia “kohabitacja“, czyli “nieformalne życie razem”. Jednak z socjologicznego punktu widzenia termin “kohabitacja” ma szersze znaczenie i nie zawsze jest konkubinatem, ale konkubinat zawsze jest kohabitacją.

Życie w konkubinacie: konkubinat a inne związki

Życie w konkubinacie należy odróżniać od luźnego związku partnerskiego czy małżeństwa. Różnice dotyczą przede wszystkim praw i obowiązków, jakie mają wobec siebie konkubent i konkubina oraz mąż i żona, czy partner i partnerka. Należy pamiętać, że konkubinat nie jest w Polsce traktowany jako formalny związek, dlatego osobom, które go tworzą nie przysługują pewne przywileje, jakie mają pary, które zdecydowały się na małżeństwo.

Konkubinat a dziecko

Dziecko urodzone ze związku jakim jest konkubinat ma takie same prawa, jak dziecko, które zostało urodzone w małżeństwie. Różnica dotyczy jedynie formalnego uznania ojcostwa oraz nadania nazwiska – jeżeli rodzicami dziecka są mąż i żona ojcostwo i nazwisko zostaje przyznane automatycznie.

W konkubinacie konkubent powinien złożyć w urzędzie stanu cywilnego stosowne oświadczenie, które jest formalnym uznaniem dziecka. Matka dziecka powinna je potwierdzić w ciągu 3 miesięcy. Dokument można złożyć jeszcze przed narodzinami dziecka. Rodzice powinni również wskazać nazwisko, jakie będzie miał nosić potomek. Może być to nazwisko matki, ojca lub połączenie obu. W przypadku braku deklaracji rodziców, nazwisko dziecku nadaje sąd.

Władzę rodzicielską posiadają oboje rodzice. W momencie rozstania mogą podjąć wspólną decyzję, kto będzie sprawował stałą opiekę nad dzieckiem, określić wysokość alimentów i podział obowiązków. Jeżeli nie dojdą do porozumienia sprawę rozstrzyga sąd w dwóch postępowaniach: alimentacyjnym i dotyczącym władzy rodzicielskiej.

Konkubinat a związek partnerski

Wbrew pozorom z socjologicznego punktu widzenia istnieje różnica między konkubinatem a związkiem partnerskim. Druga forma oznacza wspólne życie i zachowanie stosunków intymnych z drugą osobą tej samej lub odmiennej płci. Socjolodzy uznają jednak konkubinat za związek bardziej trwały, w którym istnieje wspólny majątek i gospodarstwo domowe.

Konkubinat a kohabitacja

Konkubinat często bywa zamiennie określany słowem “kohabitacja”. Zgodnie z definicją konkubinat stanowi jedynie jedną z form kohabitacji,  jednak z socjologicznego punktu widzenia kohabitacja ma dużo szersze znaczenie. Z definicji jest to nieformalny związek z partnerem płci przeciwnej i nieformalne życie razem. Osoby tworzące tego typu związek powinny mieszkać ze sobą przez okres kilku miesięcy, pomieszkiwać u siebie weekendowo przez minimum 4 miesiące lub spędzać ze sobą co najmniej 4 noce w tygodniu.

Kohabitacja może być:

• alternatywą dla małżeństwa,
• okresem przedmałżeńskim przygotowującym do małżeństwa,
• przedłużonym okresem “chodzenia ze sobą”.

Uznawana jest także kohabitacja typu LAT (Living Apart Together) – dwie osoby pozostają ze sobą w intymnym, monogamicznym związku, ale nie zdecydowały się na wspólne zamieszkanie. Natomiast konkubent i konkubina powinni posiadać wspólne gospodarstwo domowe i majątek.

Małżeństwo a konkubinat

Konkubinat jest przez wielu socjologów uznawany za “imitację małżeństwa”. Oznacza to, że dwie dorosłe osoby mieszkają razem, prowadzą wspólnie gospodarstwo domowe, posiadają wspólny majątek i istnieje między nimi duchowa, emocjonalna i intymna więź. Różnica polega na tym, że konkubinat nie może być formalnie zalegalizowany, dlatego osobom, które go tworzą nie przysługują takie same prawa jak małżonkom.

Konkubinat: prawa konkubiny i konkubenta

Konkubinat w Polsce nie może zostać formalnie zarejestrowany, dlatego nie przysługuje mu pełnia praw. Warto wiedzieć jakie prawa ma konkubent i konkubina wobec siebie, majątku i dziecka.

• podział majątku w konkubinacie: osoby będące w konkubinacie mogą zawrzeć umowę cywilno-prawną określającą zasady współwłasności majątkowej,
• konkubinat a prawo do mieszkania: konkubent i konkubina po zakupie wspólnego mieszkania powinni określić notarialnie jaka część należy do kogo,
• konkubinat a testament: w razie śmierci jednego z partnerów druga osoba nie otrzymuje prawa do dziedziczenia (chyba, że zgodnie z pozostawionym testamentem),
• konkubinat – jakie prawa po rozstaniu: po rozstaniu osobie będącej w konkubinacie nie przysługuje prawo do dochodzenia alimentów od partnera. Możliwe jest jednak otrzymanie renty przyznanej sądownie, jeżeli istnieje niezdolność do podjęcia pracy,
• konkubinat a dziecko: dziecko urodzone w konkubinacie ma takie same prawa jak dziecko pochodzące ze związku małżeńskiego, niemożliwa jest jednak adopcja dziecka.

Prawa konkubinatu w Polsce nie są regulowane przez żadną ustawę. Od kilku lat trwają w Sejmie prace nad możliwością zalegalizowania tzw. związków partnerskich. Nie udało się jednak do tej pory dojść do porozumienia w tej sprawie. W prawie polskim, a dokładniej prawie karnym konkubenci uznani są za osoby bliskie, dlatego przysługuje im prawo do odmowy składania zeznań.

Umowa partnerska: na czym polega umowa konkubinatu?

W niektórych krajach na świecie możliwa jest rejestracja konkubinatu, co skutkuje nabyciem takich samych praw, jak w przypadku zawarcia związku małżeńskiego. Procedura polega na złożeniu przez mężczyznę i kobietę pisemnego oświadczenia w urzędzie, co odbywa się bez uroczystej ceremonii i składania przysięgi. Drugą różnicą jest brak konieczności przeprowadzania rozprawy rozwodowej – jeżeli konkubent i konkubina chcą zakończyć związek również składają pisemne oświadczenie w tej sprawie. W takim przypadku konkubinat w świetle prawa ma charakter zwykłej umowy cywilno-prawnej (umowa partnerska). Powinna ona zawierać wszystkie szczegółowe zobowiązania i ustalenia dotyczące wspólnego majątku i odpowiedzialności prawnej. Rejestracja konkubinatu jest możliwa w takich krajach jak: Francja, Szwecja, Finlandia, Holandia, Belgia i Luksemburg.

Natomiast w Kanadzie, USA, Wielkiej Brytanii i Australii nie istnieje umowa konkubinatu, ale osoby pozostające w takim związku po udowodnieniu jego istnienia, mają prawo do dziedziczenia oraz możliwość pozwania konkubenta o alimenty. Dodatkowo w Australii konkubinat jest podstawą do ubiegania się o obywatelstwo i prawo do stałego pobytu.

W Polsce konkubinat w świetle prawa jest zwykłym związkiem dwojga ludzi. Oznacza to, że nie można go zarejestrować w żaden sposób (jednie jako małżeństwo). Istnieje jedynie umowa konkubinatu, która reguluje sprawy wspólnego majątku. Są w niej zawarte wszelkie porozumienia między partnerami dotyczące obszaru współwłasności ekonomiczno-gopspodarczej. Działa ona zgodnie z zasadami prawa cywilnego.

Prawa ojca w konkubinacie

Prawa ojca w konkubinacie są takie same jak w ojca, który pozostaje w związku małżeńskim. Mimo braku sformalizowania związku obojgu rodzicom przysługuje władza rodzicielska w równym stopniu podobnie jak prawo do wychowywania dziecka. Wyjątek stanowi ograniczenie praw rodzicielskich przez sąd. Należy jednak pamiętać, że w konkubinacie ojcostwo i nazwisko nie są przyznawane automatycznie, dlatego ojciec dziecka powinien złożyć w urzędzie stanu cywilnego oświadczenie o przyznanie ojcostwa. Może to zrobić jeszcze przed narodzinami dziecka.

Zdjęcie: Photo by Josh Willink from Pexels