Poród przedwczesny – objawy, leczenie, zapobieganie

Poród przedwczesny – wielkie wyzwanie

Dawniej okres ciąży i połogu był na tyle trudny, że umieralność zarówno wśród kobiet, jak i wśród dzieci była niestety bardzo duża. W tej chwili na szczęście medycyna zdecydowanie poszła do przodu, zatem pojawiło się wiele udogodnień, ułatwień, nowych środków i sprzętów, które czynią to ogromne wyzwanie bezpieczniejszym. I mimo że czasem nadal zdarzają się pewne nieprzewidziane sytuacje, to jednak w większości przypadków wszystko udaje się opanować. Poród przedwczesny jest jednak nadal olbrzymim wyzwaniem dla położnictwa, ponieważ przedwcześnie urodzone dzieci mają więcej wad rozwojowych oraz po prostu zdecydowanie wyższe jest ryzyko ich zgonu. Spore są również koszty leczenia przedwcześnie urodzonego dziecka, a im wcześniej się ono urodzi, tym trudniej jest je uratować i tym więcej trzeba mu później poświęcić uwagi. W tej chwili rodzi się oczywiście sporo wcześniaków, które rozwijają się później poprawnie, ale już sam przedwczesny poród jest groźny dla dziecka i dla ciężarnej. Stąd też nadal przedwczesne porody pozostają olbrzymim wyzwaniem współczesnych czasów – na szczęście technologia i medycyna nadal się rozwijają, zatem jest nadzieja, że wkrótce sytuacja jeszcze bardziej się poprawi.

Przedwczesny poród – dane statystyczne

Nie do końca wiadomo, dlaczego niektóre dzieci rodzą się przedwcześnie. Zdarza się, że nie ma ku temu żadnych przesłanek, a jednak sytuacje takie mają miejsce – i stanowią olbrzymie wyzwanie zarówno dla samej ciężarnej, jak i dla personelu medycznego, który się nią opiekuje. Najwięcej porodów przedwczesnych obserwowanych jest na terenie Afryki. W Europie na szczęście takich sytuacji jest najmniej na świecie – ale mimo wszystko ich liczba poraża. Około pół miliona dzieci rocznie przychodzi tu na świat zbyt wcześnie. Warto jednak mieć na uwadze, że spośród nich tylko około 30% to spontaniczne, przedwczesne porody. Czasami bowiem istnieją pewne wskazania medyczne do szybszego zakończenia ciąży, na przykład różne powikłania, albo ciąża wielopłodowa, zakończona przez cesarskie cięcie. Mimo że takie sytuacje mogą się więc wydarzyć, kobieta będąca w ciąży nie powinna się od razu obawiać, że to właśnie jej przytrafi się poród przedwczesny. Ryzyko wystąpienia takiej sytuacji jest raczej niskie.

Objawy przedwczesnego porodu

Dobre poinformowanie zawsze zmniejsza lęk – dlatego warto, by przyszli rodzice możliwie jak najwięcej dowiedzieli się o oznakach porodu i dzięki temu mieli świadomość kiedy ciężarna rodzi, a kiedy jeszcze nie. Wskazanie która z kobiet z pewnymi objawami porodu urodzi przedwcześnie jest bardzo trudne nawet dla samych specjalistów, ponieważ czasami oznaki samoistnie zanikają, albo też sama akcja porodowa zostaje wstrzymana przez lekarzy. Wiele kobiet, które miały oznaki przedwczesnego porodu jednak rodzi w terminie. Mimo wszystko jednak warto mieć świadomość, że sytuacja taka może się wydarzyć, a zatem należy zwracać uwagę na następujące elementy:

• regularne skurcze
• ucisk lub ból, który pojawił się w dole brzucha
• ucisk lub ból, który pojawił się w dolnej części pleców
• objawy ze strony układu pokarmowego, jak biegunka czy wymioty
• zwiększona ilość wydzieliny z pochwy, która czasem może mieć różowawe lub krwawe zabarwienie
• rozwarcie szyjki macicy, przygotowujące ją do porodu.

Oczywiście, najwięcej powinny powiedzieć tutaj regularne skurcze, które od razu wzbudzają w kobietach strach, że oto zaczynają rodzić. Jednakże już na jakiś czas przed właściwym porodem zdarzają się skurcze przepowiadające, czyli tak zwane skurcze Braxtona-Hicksa. Pojawiają się one w trzecim trymestrze ciąży u każdej kobiety, mimo że u niektórych są na tyle lekkie, że wręcz nieodczuwalne. U innych kobiet mogą być jednak tak silne, że rodzice pędzą do szpitala, myśląc iż rozpoczęła się akcja porodowa. Kiedy dowiadują się, że to nieprawda i że są to dopiero wstępne skurcze, które jeszcze o niczym nie świadczą, ich strach nieco opada. Dlatego też pojawienie się skurczy następnym razem może nie wprowadzić aż takiego popłochu w życie pary. Nawet jeśli skurcze będą silne i regularne, ciężarna może myśleć, że zaraz przejdą. Tymczasem może to być już akcja porodowa na wczesnym etapie, dlatego należy nauczyć się rozpoznawać te dwa rodzaje skurczu. Jeśli poród rzeczywiście się zaczął, skurcze będą pojawiać się regularnie, a częstotliwość ich występowania zacznie się zwiększać. Do tego dojdą i inne objawy. Tymczasem skurcze Braxtona-Hicksa zwykle ustępują po godzinie. Nie są też raczej szczególnie nieprzyjemne. Dlatego jeśli skurcze odczuwane przez kobietę stają się takie, a do tego ich częstotliwość rośnie, należy szybko jechać do szpitala, bo może to oznaczać, że na dobre rozpoczęła się przedwczesna akcja porodowa.

Jak rozpoznać przedwczesny poród?

Kiedy w ogóle można mówić o przedwczesnym porodzie? Kwalifikuje do tego urodzenie dziecka przed 37 tygodniem ciąży, albo przed 259 dniem trwania ciąży. Oczywiście, dzieci urodzone w 38 tygodniu ciąży czy w 39 tygodniu ciąży także rodzą się przed terminem i również nie są w pełni rozwinięte oraz w pełni przygotowane do życia poza organizmem matki, jednak im wcześniej następuje poród, tym dla dziecka gorzej. Dlatego też ogólnie przyjęto, że narodziny właśnie przed 37 tygodniem trwania ciąży i 259 dniem to poród przedwczesny – niebezpieczny dla matki i przede wszystkim dla dziecka.

Oznaki porodu przedwczesnego – skąd się biorą?

Nie do końca wiadomo dlaczego niektóre dzieci rodzą się sporo przed terminem. Cały czas prowadzone są na ten temat badania – podobnie jak nad samymi wcześniakami. Dzięki nim w przyszłości będzie można jeszcze lepiej opiekować się przedwcześnie urodzonymi dziećmi i być może jeszcze sprawniej zapobiec takim narodzinom. Zazwyczaj uważa się, że do porodu przedwczesnego musiało się przyczynić wiele różnych rzeczy jednocześnie. Istnieje kilka czynników ryzyka, jakie predestynują do pojawienia się takiego porodu u kobiety ciężarnej. Dużą rolę odgrywa oczywiście stres, który – jeśli jest silny – może wpłynąć na przedwczesne urodzenie dziecka. Są jednak i inne czynniki, w tym:

• przebycie już kiedyś porodu przedwczesnego
• ciąża wielopłodowa
• ciąża po zapłodnieniu pozaustrojowym
• niewłaściwe odżywianie się w ciąży
• stosowanie takich używek jak alkohol czy palenie papierosów
• wielokrotne poronienie
• przebyte w przeszłości aborcje
• wady anatomiczne macicy
• przebycie jakichś urazów, które mogły wpłynąć na płód
• przewlekłe choroby ciężarnej, takie jak na przykład cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze
• stany zapalne lub zakażenia, które wpływają na organizm, w tym przede wszystkim zakażenie płynu owodniowego i dolnego odcinka dróg rodnych
• późne ojcostwo – jeśli wiek ojca przekracza 45 lat, istnieje duże ryzyko, że dziecko urodzi się przedwcześnie.

Są i takie czynniki, na które zwykle kobiety nie zwracają szczególnej uwagi, a które jednak mają naprawdę wielkie znaczenie. Takim czynnikiem jest na przykład nieprawidłowa waga kobiety w ciąży, która może być albo zbyt niska, albo też zbyt duża. Oczywiście, nikt ciężarnej nie liczy kilogramów, ale najbezpieczniej jest przytyć około 10-15 kilogramów. Jeśli ciężarna waży zbyt dużo, organizm jest dodatkowo przeciążony i przedwczesny poród staje się naprawdę prawdopodobny.

Przedwczesny poród – objawy i powikłania

W tej chwili umiera zdecydowanie mniej dzieci niż dawniej. Z roku na rok jesteśmy w stanie ocalić coraz więcej małych istnień, ponieważ mamy do tego odpowiednią wiedzę, jak również stosowny sprzęt. Mimo że lekarze czasem potrafią zdziałać cuda, nadal jednak najwięcej zależy od stopnia rozwoju, w jakim dziecko przyszło na świat. Im wcześniej się na nim pojawia, tym mniej jest przygotowane do życia poza organizmem matki. Dlatego też najtrudniejsze są porody na takim etapie ciąży, kiedy maluch potrzebuje ogromnego wsparcia ze strony sprzętów medycznych i personelu medycznego, żeby w ogóle przeżyć. W tej chwili posiadamy tak dużo różnych metod, że nawet dzieci urodzone w 34 czy 35 tygodniu ciąży najczęściej bez problemu przeżyją. Jednak zdarzają się i wcześniejsze porody, na przykład dzieci urodzonych między 23 a 28 tygodniem ciąży. Taki maluch jest narażony na wiele powikłań, które mogą się różnie zakończyć. Przede wszystkim cierpi z powodu zaburzeń rozwojowych, ponieważ nie miał jeszcze szansy prawidłowo się rozwinąć. Dziecko ma też zwykle niską wagę urodzeniową, a zatem jest słabiutkie. Do tego dochodzą często:

• niewydolność oddechowa
• zaburzenia neurologiczne
• słabe funkcjonowanie niektórych narządów, w tym wątroby
• retinopatia wcześniaków.

Przedwczesny poród – jak mu zapobiec?

Warto wiedzieć, że choć nie wszystko zależy od kobiety, to jednak ma ona przecież wpływ na rozwijające się w jej łonie dziecko. Zdarzają się sytuacje, gdy nic nie można zrobić i poród niestety następuje przedwcześnie, jednak jeśli istnieją pewne przesłanki, że może się tak stać (nakłada się na siebie wiele czynników ryzyka) oczywiście należy współpracować ściśle z lekarzem i wykonywać jego zalecenia. Przynajmniej w jakimś stopniu można wówczas zminimalizować ryzyko potencjalnego, przedwczesnego porodu. Kobieta nim zagrożona powinna dużo wypoczywać i unikać stresów. Już sama sytuacja jest niestety stresująca, jednak tym bardziej należy oszczędzać jej innych zmartwień. Ciężarna powinna unikać nadmiernego wysiłku fizycznego, często leżeć w łóżku i relaksować się. Cała rodzina powinna być zaangażowana w zapewnienie jej spokoju, by mogła wypoczywać i zbierać siły. Jeśli w domu jest już małe dziecko, partner musi zająć się i nim, i samą ciężarną.

Ciężarna nie powinna dźwigać ciężkich rzeczy, nie powinna zbytnio się forsować. Pozostawanie przez długi czas w niewygodnej pozycji jest niewskazane, dlatego jeśli ciężarna nadal pracuje, najlepiej by była to praca siedząca, na wygodnym krześle. po pracy koniecznie długi odpoczynek i regeneracja. Jeśli w trakcie wykonywania jakiejś czynności kobieta poczuje skurcze macicy, powinna natychmiast ją przerwać i w spokoju odpocząć, czekając aż miną. Zwykle są to właśnie skurcze Braxtona – Hicksa, jednak jeśli nie ustępują, a wręcz stają się coraz silniejsze, musi się natychmiast udać do lekarza. Jest i wiele innych zaleceń – na przykład związanych z dietą. W ciąży ma się oczywiście ochotę na różne ciekawe połączenia smakowe, jednak niewątpliwie należy się zdrowo odżywiać. Skorzysta na tym sam organizm kobiety, jak i organizm rozwijającego się w niej dziecka. W trakcie ciąży kobieta powinna przytyć około 10-15 kilogramów. Jest to zdrowa waga, która uwzględnia rozwój dziecka, a jednocześnie nie będzie nadmiernym obciążeniem dla organizmu kobiety – i tak już nadwyrężonego ciążą.

Źle wpłynąć na kondycję dziecka może również odwodnienie. Dlatego też kobieta w ciąży musi przyjmować odpowiednią ilość płynów dziennie. Najlepiej by piła szklankę wody czy soku co godzinę lub 2 godziny. Pozwoli to zapobiec odwodnieniu. Trzeba też zawsze napić się czegoś, gdy zechce się już pić – nie wszyscy zdają sobie sprawę, że gdy już odczuwamy pragnienie, wskazuje to na pewne małe odwodnienie naszego ciała. Warto też by kobieta przynajmniej co parę godzin usiadła z uniesionymi nogami, co poprawi jej krążenie i odciąży kończyny. Zapobieganie wystąpieniu przedwczesnego porodu oznacza również oczywiście regularne zgłaszanie się na kontrole, które powinny mieć miejsce co 3-4 tygodnie. W trakcie badań kontrolnych lekarz sprawdzi czy nie ma żadnych niepokojących sygnałów ze strony płodu. Im bliżej rozwiązania, tym podobne wizyty powinny być częstsze.

Niesamowicie ważna jest kontrola bakteriologiczna pochwy oraz unikanie pewnych potencjalnie niebezpiecznych stanów zapalnych. Na przykład po wizycie w toalecie kobieta powinna koniecznie pamiętać o wycieraniu się w stronę od cewki moczowej do pośladków – nie odwrotnie. Dzięki temu być może uda się uniknąć stanu zapalnego dróg moczowych, który również może się przyczynić do przedwczesnego porodu.

Oczywiście, wszystkie te zachowania niewątpliwie wpływają na stan ciąży, jednak czasem wszystkie podjęte przez kobietę działania nie wystarczą by uniknąć przedwczesnego porodu. W takich sytuacjach wprowadzone zostają pewne sposoby medyczne, żeby w jakiś sposób przeciągnąć termin rozwiązania – przynajmniej aż do momentu, gdy będzie ono bezpieczniejsze.

Poród przedwczesny – objawy i leczenie

Leczenie ma w tym wypadku na celu odwleczenie porodu na nieco bardziej dogodny termin. W niektórych przypadkach każdy dodatkowy dzień spędzony w łonie matki jest dla dziecka zbawienny – dzięki temu będzie ono silniejsze, bardziej rozwinięte. Sami nie zdajemy sobie sprawy jak wielkie zmiany powstają u płodu w niezwykle krótkim czasie. Co prawda każdy z nas uczył się tego w szkole, jednak w dorosłym życiu często niewiele już z tego pamiętamy. Przedwczesny poród jest zatem wstrzymywany – o ile to tylko możliwe. Od czego taka możliwość zależy? Między innymi od stopnia jego zaawansowania. Jeśli bowiem akcja porodowa trwa już dość długo, a rozwarcie szyjki macicy jest zbyt duże, wstrzymywanie porodu może być już niemożliwe, albo po prostu zbyt groźne. Dlatego istotne jest, by reagować szybko i zawsze informować lekarza o wszystkim, co nas niepokoi. Dzięki temu będzie w stanie na czas podjąć odpowiednie działania, albo przynajmniej będzie miał na uwadze ewentualność wcześniejszego rozwiązania.

Poród przedwczesny może mieć różne podłoże, dlatego też wyróżniamy:

• poród przedwczesny idiopatyczny, który jest wywołany samoistną, przedwczesną akcją skurczową macicy, przy jednocześnie zachowanych błonach płodowych (wody płodowe nie pękają)
• poród przedwczesny, który został wywołany właśnie przed przedwczesne pęknięcie błon płodowych (odejście wód płodowych), co może mieć miejsce na przykład na skutek urazu
• przedwczesne zakończenie ciąży ze wskazań położniczych, matczynych i płodowych, jak na przykład ciąża mnoga, wady macicy, przedwczesne odklejenie się łożyska, wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu, choroby ogólne i narządowe matki – w takim wypadku o zakończeniu ciąży decyduje lekarz, a dziecko przychodzi na świat przed terminem, jednak i tak jest to najbezpieczniejsze rozwiązanie dla niego i dla matki.

Jeśli mamy do czynienia dopiero z fazą zagrożenia przedwczesnym porodem (gdy nie jest on jeszcze w toku), można w jakiś sposób go zahamować. Podejmowane są w tym celu różne działania, przy czym można o nich mówić, gdy częstotliwość skurczów nie jest jeszcze wielka, a rozwarcie szyjki macicy jest mniejsze niż 3 centymetry. Jeśli dodatkowo szyjka macicy skróciła się tylko nieznacznie, jest duża szansa, że wszystko się uda. W takim wypadku lekarze przede wszystkim starają się zahamować czynności skurczowe macicy. Podejmują również ostateczną decyzję co do wyglądu samego porodu – czasem odwleka się go nieco, a ostatecznie dziecko/dzieci przychodzi na świat przez cesarskie cięcie. Najskuteczniejszym sposobem leczenia pozostaje leczenie tokolityczne.

Przedwczesny poród – leczenie tokolityczne

Tokoliza jest właśnie hamowaniem przedwczesnej czynności skurczowej macicy. Metodę tą stosuje się, jeśli odwleczenie akcji porodowej jest korzystne dla dziecka, ponieważ będzie miało szansę na dalszy rozwój. W tym wypadku przedłużenie akcji porodowej nie jest długie – zwykle chodzi o dodatkowe 48 godzin, chociaż czasami udaje się nawet wydłużyć ten czas o całe 7 dni. Niektórzy zdziwią się zapewne, co daje tak krótki czas w obliczu brakujących tygodni. Chodzi zaś o podanie specjalnych hormonów, przyspieszających dojrzewanie płuc płodu. Dzięki temu maluszek będzie mógł poradzić sobie w świecie zewnętrznym, gdzie trzeba korzystać z płuc by oddychać i żyć. Nie zawsze jednak stosowanie takiej terapii jest wskazane. Lekarz musi podjąć ostateczną decyzję, kierując się dobrem pacjentki i biorąc pod uwagę różne, indywidualne dla danego przypadku czynniki. Istnieją również pewne przeciwwskazania do tokolizy, jak na przykład zapalenie błon płodowych czy krwawienie z dróg rodnych.

Przedwczesny poród – inne metody leczenia

Istnieją i inne sposoby, by zapobiec przedwczesnemu porodowi. Jeśli na przykład objawy jeszcze się nie pojawiły, a istnieje zagrożenie, że się pojawią, lekarz może zalecić założenie szwu na szyjkę macicy. Dzięki temu do przedwczesnego porodu nie dojdzie. Podobny zabieg wykonywany jest między 18 a 20 tygodniem ciąży – jeśli kobieta jest w grupie ryzyka, a zatem gdy istnieją pewne przesłanki, że dziecko będzie chciało urodzić się wcześniej niż powinno. Inną metodą jest również założenie specjalnego pessara położniczego. Jest to specjalny krążek w kształcie pierścienia, zakładany w pochwie. Wszystko jednak zależy od konkretnego przypadku – dlatego właśnie tak istotne jest, by kobieta ciężarna stale była pod opieką lekarza i by informowała go o wszelkich problemach. Niekiedy przedwczesna akcja porodowa jest niespodziewana i nie wiadomo dlaczego się rozpoczęła. W innych przypadkach jednak istniały przesłanki do wcześniejszego jej powstrzymania, lecz zostały nierozpoznane, albo też zignorowane – a wszystko mogło być zupełnie inaczej!

Poród przedwczesny – podsumowanie

Ciąża u człowieka trwa 9 miesięcy księżycowych – czyli łącznie 40 tygodni. Jeśli dziecko urodzi się w końcowych tygodniach, na przykład tydzień przed terminem, nic mu nie będzie. Zwykle zresztą akcja porodowa nie rozpoczyna się co do dnia, tylko nieco wcześniej. Przyszli rodzice są zatem przygotowani na każdą ewentualność i reagują na wszelkie sygnały, że to już. Jednak w niektórych przypadkach akcja porodowa zaczyna się dużo wcześniej niż powinna – nawet w 21 tygodniu ciąży! Łatwo obliczyć, że wówczas płód jest dopiero na półmetku rozwoju, a zatem nie zdążył jeszcze wykształcić wszystkich umiejętności koniecznych do przeżycia w środowisku poza organizmem matki. Jeśli poród następuje przed 37 tygodniem ciąży, mowa o porodzie przedwczesnym. Im jest on wcześniejszy, tym gorzej dla dziecka, którego nawet życie jest zagrożone. Istnieje również ryzyko pojawienia się licznych powikłań, a nawet trudności rozwojowych w późniejszym życiu. Dlatego tak istotne jest, by w niektórych przypadkach jakoś opóźnić poród.

Poród przedwczesny daje takie same objawy jak zwykła akcja porodowa – rozpoczyna się bowiem ten sam proces. To nie są już skurcze przepowiadające, lecz silniejsze skurcze porodowe, które zdarzają się coraz częściej i w sposób systematyczny. Mogą również odejść wody płodowe oraz czop śluzowy, na skutek rozwierania się szyjki macicy.

Kobieta może uskarżać się na skurcze, bóle w plecach, może się gorzej poczuć (jej organizm będzie się oczyszczał), na przykład wymiotować lub dostać biegunki. Do tego dochodzi uczucie ucisku w dole brzucha. Jeśli coś takiego ma miejsce, a dodatkowo doszło na przykład do obniżenia brzucha, należy jak najszybciej udać się do szpitala.
Jeśli istnieje ryzyko wcześniejszego urodzenia dziecka, kobieta ciężarna musi o siebie wyjątkowo dbać, żeby do tego nie dopuścić. Nie zawsze się udaje, jednak niewątpliwie warto spróbować. Trzeba zdrowo się odżywiać, nie forsować organizmu, dużo odpoczywać. Trzeba również pozostawać pod kontrolą lekarza, regularnie się badając – dzięki temu wcześniej będzie można zauważyć pewne nieprawidłowości i wcześniej wdrożyć stosowne leczenie. W tej chwili metod jest na szczęście sporo – medycyna bowiem stale się rozwija również jeśli chodzi o położnictwo!