Wyróżnia się mięśniaki, w zależności od położenia na macicy:
- podsurowicówkowe – rosnące na zewnętrznej ścianie macicy, pod błoną surowicową pokrywającą narząd od wnętrza jamy miednicy;
- śródścienne – rozwijają się w ścianie macicy;
- podśluzówkowe – powstają tuż pod powierzchnią błony śluzowej wyściełającej macicę i rosną w kierunku światła narządu;
- uszypułowane – guzy połączone za pomocą pasm tkanki łącznej z mięśniem macicy
Wszystkie te mięśniaki mają identyczną budowę, zaś to czy i jakie dają objawy, zależy od ich rozmiaru oraz lokalizacji.
Rzadko kiedy mięśniaki pojawiają się pojedynczo, w 90% przypadków są liczne, o rożnym położeniu i wielkości. Są kształtu kulistego, nie naciekają okolicznych tkanek oraz nie dają przerzutów. Tempo ich wzrostu jest również bardzo różne, mogą rosnąć wolno przez całe życie, mogą pojawić się dość nagle i stanowić źródło objawów po szybkim wzroście w przeciągu roku. Zwykle ograniczają swój wzrost po menopauzie, rozpadają się i wapnieją. Jest to jeden z argumentów na rzecz łączenia patogenezy mięśniaków z żeńskimi hormonami płciowymi. Według różnych statystyk mięśniaki macicy obecne są u od 25 do 40% kobiet w wieku rozrodczym.
Objawy mięśniaków
Objawami klinicznymi mięśniaków, jakie najczęściej można zaobserwować są:
- nadmiernie długie, obfite i bolesne miesiączki
- bóle w podbrzuszu
- ucisk guza na pęcherz moczowy lub odbytnicę może powodować uczucie parcia na mocz lub zaparcia
- bóle kręgosłupa w odcinkach lędźwiowym
- bóle podczas współżycia
- niepowodzenia podczas prób zajścia w ciąże/donoszenia ciąży
Dalszymi powikłaniami mogą być objawy stanu zapalnego, widoczne w badaniach laboratoryjnych – powstającego na skutek martwicy wewnątrz guza i nadkażenia wtórnego – tj. wzrost liczby leukocytów, OB i CRP. Małe mięśniaki są zwykle bezobjawowe, nawet jeśli występują w dużej ilości.
Przyczyny, czyli skąd się biorą mięśniaki macicy?
Niestety nie znamy jeszcze dokładnych przyczyn powstawania mięśniaków. Jak nadmieniono wyżej, dopatruje się dużego związku między ich rozwojem a stężeniem żeńskich hormonów płciowych lub zwiększoną wrażliwością na te substancje. Ostatnio udowodniono wpływ również progesteronu na mięśniaki, gdyż na mięśniakach znajduje się wiele receptorów progesteronowych, których modulacja może zwiększać tempo ich przyrostu – ich blokowanie stosuje się w terapii mięśniaków. Czynnikami ryzyka mięśniaków jest brak dzieci oraz otyłość – rozbudowa ilości komórek tłuszczowych nasila produkcję estrogenów.
Rozpoznanie mięśniaków macicy
Lekarz stawiający rozpoznanie opiera się na całości obrazu klinicznego – objawach (bóle + obfite, atypowe krwawienia miesięczne), badaniu ginekologicznym, oraz usg przezpochwowym. Są to najprostsze sposoby, dostępne na każdej wizycie u ginekologa, natomiast nie dają one rozpoznania o stuprocentowej pewności. Do pewnego stopnia przydatna jest również histeroskopia, czyli podgląd jamy macicy za pomocą kamery, zaś najczulszym badaniem diagnostycznym, wykrywającym zarówno mięśniaki podśluzówkowe jak i położne w głębi mięśnia jest tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.
Leczenie
Mięśniaki można leczyć zachowawczo oraz operacyjnie. W pierwszym przypadku możliwa jest np. embolizacja tętnic macicznych, czyli celowe ich zatkanie, co powoduje zmniejszenie ukrwienia macicy i zahamowanie wzrostu guzów. Dostępne są również leki doustne, takie jak octan uliprystylu. Zmniejszają one rozmiary mięśniaków i łagodzą objawy, niestety często w przypadku obydwu metod następują nawroty, lub wymagane jest bardziej skuteczne leczenie radykalne.
Najefektywniejszą formą terapii mięśniaków jest leczenie operacyjne. Polega ono na wyłuszczanie guza z mięśnia macicy lub usunięciu całego narządu. Mięśniaki występujące podśluzówkowo oraz sródjamowo można usuwać w trakcie histeroskopii. Istotna jest dokładna diagnostyka rozmiarów, umiejscowienia i liczby guzów, gdyż warunkuje to sposób operacji (laparoskopowy lub otwarty). Wybór, usunięcia całej macicy, czy tylko wyłuszczenia zmiany zależy od wieku pacjentki, parametrów mięśniaków, nasilenia objawów oraz ew. planów prokreacyjnych pacjentki. Niestety wyłuszczenie mięśniaków bywa często nieskuteczne, z powodu częstych nawrotów – metodą skuteczną w 100% jest tylko usunięcie macicy.
Mięśniaki macicy a ciąża
W trakcie ciąży dość często mięśniaki się powiększają. Sam ich wzrost na szczęście nie musi powodować komplikacji. Zwykle nie przeszkadzają w rozwoju dziecka. Istotna są jednak częstsze kontrole ginekologiczne, w celu nadzoru rozmiaru oraz położenia mięśniaków.
Najbardziej problematyczne dla dziecka są mięśniaki podśluzówkowe, położone powierzchownie, blisko światła macicy. Mogą one rosnąć w kierunku jamy, zniekształcając ją i zabierając miejsce dla płodu, co może powodować wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu płodu. Mogą również zwiększać kurczliwość mięśnia macicy i wywołać poronienie lub przedwczesny poród dziecka. Mięśniaki śródścienne i podsurowicówkowe rzadziej powodują problemy z ciążą, natomiast częściej mogą uciskać na jelito grube lub odbytnicę, powodując problemy z wypróżnianiem i zaparcia.
Mięśniaki macicy i poród
Zwykle drobne mięśniaki nie wpływają na przebieg porodu, poród silami natury jest możliwy i zalecany. Natomiast w przypadku:
- dużych mięśniaków
- mięśniaków usadowionych nisko, w pobliżu ujścia wewnętrznego
- mięśniaków uszypułowanych, położonych na drodze wyjścia dziecka
zalecane jest przeprowadzenie z wyboru cięcia cesarskiego. Zmniejsza to ryzyko np. niedotlenienia dziecka w trakcie przedłużonej akcji porodowej i jest dużo bezpieczniejsze niż nagła decyzja o cięciu w trakcie porodu. Zwykle po 6 tygodniach od porodu można usunąć przeszkadzające mięśniaki. Co prawda po urodzeniu dziecka zmniejszają swoje wymiary, ale jeśli pacjentka planuje kolejne dzieci operacyjne usunięcie mięśniaków macicy jest najbardziej zalecanym sposobem postępowania.
