Przypadki w języku polskim

Rodzaje przypadków w języku polskim

W języku polskim spotkać można siedem przypadków gramatycznych.
Wyróżnia się przypadki:

• rzeczownika,
• przymiotnika,
• imiesłowów przymiotnikowych,
• liczebników
• zaimków.

Odmiana przez przypadki nazywana jest deklinacją. Głównym celem wprowadzenia przypadków jest możliwość formułowania zdań o różnym szyku, które pomimo zmiany kolejności wyrazów je tworzących nie utracą swojej logiki. Nazwy przypadków w wielu językach wywodzą się od swoich łacińskich odpowiedników. W języku polskim ta reguła nie funkcjonuje.

Przypadki – pytania oraz odmiana przez przypadki

Mianownik

Pierwszym z przypadków języka polskiego jest mianownik (łac. nominativus). Oddaje on formę podstawową danego wyrazu, którą można spotkać w słownikach.

Odpowiada na pytania: „kto?”, „co?”. Mamy z nim do czynienia najczęściej wówczas, gdy rzeczownik w zdaniu występuje w roli podmiotu:

To jest książka.
Adam jest motorniczym.
Mama zrobiła zupę.

Dopełniacz

Drugim z przypadków jest dopełniacz (łac. genetivus).

Ten odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?”. Najczęściej występuje w relacjach opisujących przynależność, na przykład:

Lalka Majki.
Książka Adama.
Biurko Basi.

Dopełniacza używa się też w zaprzeczeniach:

Kuba nie zrobił zadania domowego.
Asia nie wybiła szyby.
Nie mam flamastrów.

Celownik

Trzeci z przypadków to celownik (łac. dativus).

Odpowiada na pytania: „komu?”, „czemu?”. Występuje stosunkowo rzadko i opisuje najczęściej: dawanie, przyglądanie się, mówienie, sprzedawanie, oddawanie, pomaganie, dziękowanie oraz obiecywanie. Można go spotkać również w towarzystwie przyimków: „dzięki”, „wbrew”, „przeciw” oraz „ku”.

Celownik w zdaniu pełni funkcję dopełnienia dalszego i może zostać wykorzystany w następujący sposób:

Pani od matematyki postawiła Basi tylko trójkę.
Dzięki Tobie mam dom!
Dałam Tomkowi kalendarz.

Biernik

Czwarty z przypadków języka polskiego to biernik (łac. accusativus).

Odpowiada on na pytania: „kogo?”, „co?”. Kiedy posługujemy się nim dla opisu rzeczowników i zaimków osobowych, to zawsze pełnią one w zdaniu funkcję dopełnienia bliższego. Kiedy używamy biernika przy odmianie przymiotnika, to będzie on pełnił w zdaniu funkcję przydawki. Przykładami wykorzystania biernika są:

Kurtka Ani.
Przez Anię nie mogłem pójść na koncert.
Widziałam piękny obraz.

Narzędnik

Piątym z przypadków jest narzędnik, z języka łacińskiego: „instrumentalis”.

Odpowiada on na pytania: „kim?”, „czym?”. Ma szerokie zastosowanie.

Można użyć go do określenia narzędzia, przykładowo:

Wbiłem gwoździa młotkiem.
Namalował obraz ołówkiem.
Śrubę najlepiej wkręca się śrubokrętem.

Przy pomocy narzędnika z powodzeniem określimy również środek transportu:

Do Włoch poleciałem samolotem.
Nad morzę jadę samochodem.
Na święta pojadę pociągiem.

Przy pomocy narzędnika określimy również kim jesteśmy lub czym się interesujemy:

Jestem sprzedawcą.
Interesuję się sportem.

Dodatkowo narzędnik zawsze będzie łączył się z przyimkami takimi jak: „nad”, „z”, „pod”.

Miejscownik

Przedostatnim z przypadków w języku polskim jest miejscownik (łac. locativus).

Za jego pomocą z łatwością odpowiemy na pytania: „o kim?”, „o czym?”. Miejscownik służy do opisu miejsca, dlatego zawsze będzie nierozerwalnie występował z przyimkiem:

Myślę o zeszłych wakacjach.
Ferie spędziłem z rodzicami.
O mojej pracy wlałbym nie rozmawiać.

Wołacz

Ostatnim z przypadków jest wołacz.

Ten jako jedyny nie odpowiada na pytanie, a zawołanie: „o!”. Stosuje się go w zwrotach bezpośrednich oraz zawołaniach. Obecnie bardzo często przyjmuje formę równą mianownikowi. W języku łacińskim wołacz określa się jako „vocativus”.

Funkcja systemu deklinacyjnego jest bardzo istotna, ponieważ pomaga określić właściwą relację w zdaniu poszczególnych wyrazów. Dzięki temu nie ma konieczności trzymania się sztywnych ram konstrukcyjnych i porządkowych podmiotów względem orzeczenia i dopełnienia. Możemy sobie tutaj pozwolić na pewną dowolność.

Rodzice pytają o przypadki w języku polskim:

Na jakie pytania odpowiada dopełniacz?

Dopełniacz jest drugim przypadkiem w odmianie wyrazów. Odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?” i używa się go, aby określić przynależność. Jest drugim po mianowniku z najczęściej występujących przypadków. Dopełniacza można używać w charakterze dopełnienia, gdy orzeczenie zostało zaprzeczone lub w formie przydawki.

Na jakie pytania odpowiada celownik?

Celownik jest trzecim przypadkiem w deklinacji i odpowiada na pytania: „komu?”, „czemu?”. Używany jest jako dopełnienie dalsze lub oznaczenie celu/skutków szkody lub pożytku. Za pomocą celownika w języku polskim opisuje się przede wszystkim dawanie lub zbliżanie się.

Ile jest przypadków w języku polskim?

W języku polskim wyróżniamy siedem przypadków. Są one formami gramatycznymi, przez które daje się odmieniać: rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, jak również zaimki. Przypadki w języku polskim odpowiadają na następujące pytania:

• mianownik: „kto?”, „co?”,
• dopełniacz: „kogo?”, „czego?”,
• celownik: „komu?”, „czemu?”,
• biernik: „kogo?”, „co?”,
• narzędnik: „(z) kim?”, „(z) czym?”,
• miejscownik: „o kim?”, „o czym?”,
• wołacz: „O!”.

Zobacz również: Jak zamienić zdanie na równoważnik zdania?
Więcej artykułów w kategorii: Język polski