Rodzaje przypadków w języku polskim
W języku polskim spotkać można siedem przypadków gramatycznych.
Wyróżnia się przypadki:
- rzeczownika,
- przymiotnika,
- imiesłowów przymiotnikowych,
- liczebników
- zaimków.
Odmiana przez przypadki nazywana jest deklinacją. Głównym celem wprowadzenia przypadków jest możliwość formułowania zdań o różnym szyku, które pomimo zmiany kolejności wyrazów je tworzących nie utracą swojej logiki. Nazwy przypadków w wielu językach wywodzą się od swoich łacińskich odpowiedników. W języku polskim ta reguła nie funkcjonuje.
Przypadki – pytania oraz odmiana przez przypadki
Mianownik
Pierwszym z przypadków języka polskiego jest mianownik (łac. nominativus). Oddaje on formę podstawową danego wyrazu, którą można spotkać w słownikach.
Odpowiada na pytania: „kto?”, „co?”. Mamy z nim do czynienia najczęściej wówczas, gdy rzeczownik w zdaniu występuje w roli podmiotu:
To jest książka.
Adam jest motorniczym.
Mama zrobiła zupę.
Dopełniacz
Drugim z przypadków jest dopełniacz (łac. genetivus).
Ten odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?”. Najczęściej występuje w relacjach opisujących przynależność, na przykład:
Lalka Majki.
Książka Adama.
Biurko Basi.
Dopełniacza używa się też w zaprzeczeniach:
Kuba nie zrobił zadania domowego.
Asia nie wybiła szyby.
Nie mam flamastrów.
Celownik
Trzeci z przypadków to celownik (łac. dativus).
Odpowiada na pytania: „komu?”, „czemu?”. Występuje stosunkowo rzadko i opisuje najczęściej: dawanie, przyglądanie się, mówienie, sprzedawanie, oddawanie, pomaganie, dziękowanie oraz obiecywanie. Można go spotkać również w towarzystwie przyimków: „dzięki”, „wbrew”, „przeciw” oraz „ku”.
Celownik w zdaniu pełni funkcję dopełnienia dalszego i może zostać wykorzystany w następujący sposób:
Pani od matematyki postawiła Basi tylko trójkę.
Dzięki Tobie mam dom!
Dałam Tomkowi kalendarz.
Biernik
Czwarty z przypadków języka polskiego to biernik (łac. accusativus).
Odpowiada on na pytania: „kogo?”, „co?”. Kiedy posługujemy się nim dla opisu rzeczowników i zaimków osobowych, to zawsze pełnią one w zdaniu funkcję dopełnienia bliższego. Kiedy używamy biernika przy odmianie przymiotnika, to będzie on pełnił w zdaniu funkcję przydawki. Przykładami wykorzystania biernika są:
Kurtka Ani.
Przez Anię nie mogłem pójść na koncert.
Widziałam piękny obraz.
Narzędnik
Piątym z przypadków jest narzędnik, z języka łacińskiego: „instrumentalis”.
Odpowiada on na pytania: „kim?”, „czym?”. Ma szerokie zastosowanie.
Można użyć go do określenia narzędzia, przykładowo:
Wbiłem gwoździa młotkiem.
Namalował obraz ołówkiem.
Śrubę najlepiej wkręca się śrubokrętem.
Przy pomocy narzędnika z powodzeniem określimy również środek transportu:
Do Włoch poleciałem samolotem.
Nad morzę jadę samochodem.
Na święta pojadę pociągiem.
Przy pomocy narzędnika określimy również kim jesteśmy lub czym się interesujemy:
Jestem sprzedawcą.
Interesuję się sportem.
Dodatkowo narzędnik zawsze będzie łączył się z przyimkami takimi jak: „nad”, „z”, „pod”.
Sprawdź: Spółgłoski w języku polskim: rodzaje spółgłosekMiejscownik
Przedostatnim z przypadków w języku polskim jest miejscownik (łac. locativus).
Za jego pomocą z łatwością odpowiemy na pytania: „o kim?”, „o czym?”. Miejscownik służy do opisu miejsca, dlatego zawsze będzie nierozerwalnie występował z przyimkiem:
Myślę o zeszłych wakacjach.
Ferie spędziłem z rodzicami.
O mojej pracy wlałbym nie rozmawiać.
Wołacz
Ostatnim z przypadków jest wołacz.
Ten jako jedyny nie odpowiada na pytanie, a zawołanie: „o!”. Stosuje się go w zwrotach bezpośrednich oraz zawołaniach. Obecnie bardzo często przyjmuje formę równą mianownikowi. W języku łacińskim wołacz określa się jako „vocativus”.
Funkcja systemu deklinacyjnego jest bardzo istotna, ponieważ pomaga określić właściwą relację w zdaniu poszczególnych wyrazów. Dzięki temu nie ma konieczności trzymania się sztywnych ram konstrukcyjnych i porządkowych podmiotów względem orzeczenia i dopełnienia. Możemy sobie tutaj pozwolić na pewną dowolność.
Rodzice pytają o przypadki w języku polskim:
Na jakie pytania odpowiada dopełniacz?
Dopełniacz jest drugim przypadkiem w odmianie wyrazów. Odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?” i używa się go, aby określić przynależność. Jest drugim po mianowniku z najczęściej występujących przypadków. Dopełniacza można używać w charakterze dopełnienia, gdy orzeczenie zostało zaprzeczone lub w formie przydawki.
Na jakie pytania odpowiada celownik?
Celownik jest trzecim przypadkiem w deklinacji i odpowiada na pytania: „komu?”, „czemu?”. Używany jest jako dopełnienie dalsze lub oznaczenie celu/skutków szkody lub pożytku. Za pomocą celownika w języku polskim opisuje się przede wszystkim dawanie lub zbliżanie się.
Ile jest przypadków w języku polskim?
W języku polskim wyróżniamy siedem przypadków. Są one formami gramatycznymi, przez które daje się odmieniać: rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, jak również zaimki. Przypadki w języku polskim odpowiadają na następujące pytania:
- mianownik: „kto?”, „co?”,
- dopełniacz: „kogo?”, „czego?”,
- celownik: „komu?”, „czemu?”,
- biernik: „kogo?”, „co?”,
- narzędnik: „(z) kim?”, „(z) czym?”,
- miejscownik: „o kim?”, „o czym?”,
- wołacz: „O!”.
Zobacz również:
Jak zamienić zdanie na równoważnik zdania?
Więcej artykułów w kategorii:
Język polski