Odmiana przez przypadki – jak zapamiętać jej zasady?
Przypadki w języku polskim to prawdziwa zmora uczniów czwartych klas szkół podstawowych oraz wszystkich obcokrajowców, którzy postanowili nauczyć się naszego języka ojczystego. Jest ich bowiem aż siedem, a każdy z nich pełni w zdaniu inną funkcję. Chociaż praktycznie korzystamy z nich na co dzień, to nauka teorii może przyprawić o zawrót głowy. Jakie są przypadki? Na jakie pytania odpowiadają przypadki? Poznaj wszystkie przypadki i ich pytania! Jak wygląda odmiana przez przypadki?

Przypadki odmiana. Co odmieniamy przez przypadki?
Przypadki to jednak z kategorii gramatycznych, przez którą odmieniają się:
- rzeczowniki,
- przymiotniki,
- imiesłowy przymiotnikowe,
- część liczebników,
- niektóre zaimki (np. dzierżawcze).
Odmiana przez przypadki nazywana jest deklinacją. Głównym celem wprowadzenia przypadków jest możliwość formułowania zdań o różnym szyku, które pomimo zmiany kolejności wyrazów je tworzących nie utracą swojej logiki. Nazwy przypadków w wielu językach wywodzą się od swoich łacińskich odpowiedników. W języku polskim ta reguła nie funkcjonuje.
Zobacz: Jakie są tryby czasownika w języku polskim? Ich rodzaje i przykłady użycia
Odmiana przez przypadki – przykłady
1. Mianownik
Oddaje on formę podstawową danego wyrazu, którą można spotkać w słownikach.
Odpowiada na pytania: „kto?”, „co?”. Mamy z nim do czynienia najczęściej wówczas, gdy rzeczownik w zdaniu występuje w roli podmiotu:
To jest książka.
Adam jest motorniczym.
Mama zrobiła zupę.
2. Dopełniacz – pytania
Ten odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?”. Najczęściej występuje w relacjach opisujących przynależność, na przykład:
Lalka Majki.
Książka Adama.
Biurko Basi.
Dopełniacza używa się też w zaprzeczeniach:
Kuba nie zrobił zadania domowego.
Asia nie wybiła szyby.
Nie mam flamastrów.
3. Celownik – pytania
Odpowiada na pytania: „komu?”, „czemu?”. Występuje stosunkowo rzadko i opisuje najczęściej: dawanie, przyglądanie się, mówienie, sprzedawanie, oddawanie, pomaganie, dziękowanie oraz obiecywanie. Można go spotkać również w towarzystwie przyimków: „dzięki”, „wbrew”, „przeciw” oraz „ku”.
Celownik w zdaniu pełni funkcję dopełnienia dalszego i może zostać wykorzystany w następujący sposób:
Pani od matematyki postawiła Basi tylko trójkę.
Dzięki Tobie mam dom!
Dałam Tomkowi kalendarz.
Zobacz: Środki stylistyczne i ich funkcje [podział, rodzaje oraz przykłady środków stylistycznych]
4. Biernik – pytania
Odpowiada on na pytania: „kogo?”, „co?”. Kiedy posługujemy się nim dla opisu rzeczowników i zaimków osobowych, to zawsze pełnią one w zdaniu funkcję dopełnienia bliższego. Kiedy używamy biernika przy odmianie przymiotnika, to będzie on pełnił w zdaniu funkcję przydawki. Przykładami wykorzystania biernika są:
Kurtka Ani.
Przez Anię nie mogłem pójść na koncert.
Widziałam piękny obraz.
5. Narzędnik – pytania
Odpowiada on na pytania: „kim?”, „czym?”. Ma szerokie zastosowanie.
Można użyć go do określenia narzędzia, przykładowo:
Wbiłem gwoździa młotkiem.
Namalował obraz ołówkiem.
Śrubę najlepiej wkręca się śrubokrętem.
Przy pomocy narzędnika z powodzeniem określimy również środek transportu:
Do Włoch poleciałem samolotem.
Nad morzę jadę samochodem.
Na święta pojadę pociągiem.
Przy pomocy narzędnika określimy również kim jesteśmy lub czym się interesujemy:
Jestem sprzedawcą.
Interesuję się sportem.
Dodatkowo narzędnik zawsze będzie łączył się z przyimkami takimi jak: „nad”, „z”, „pod”.
6. Miejscownik – pytania
Za jego pomocą z łatwością odpowiemy na pytania: „o kim?”, „o czym?”. Miejscownik służy do opisu miejsca, dlatego zawsze będzie nierozerwalnie występował z przyimkiem:
Myślę o zeszłych wakacjach.
O mojej pracy wlałbym nie rozmawiać.
7. Wołacz
Ten jako jedyny nie odpowiada na pytanie, a zawołanie: „o!”. Stosuje się go w zwrotach bezpośrednich oraz zawołaniach. Obecnie bardzo często przyjmuje formę równą mianownikowi. W języku łacińskim wołacz określa się jako „vocativus”.
Funkcja systemu deklinacyjnego jest bardzo istotna, ponieważ pomaga określić właściwą relację w zdaniu poszczególnych wyrazów. Dzięki temu nie ma konieczności trzymania się sztywnych ram konstrukcyjnych i porządkowych podmiotów względem orzeczenia i dopełnienia. Możemy sobie tutaj pozwolić na pewną dowolność.
Sprawdź: Części mowy odmienne i nieodmienne. Jak wygląda podział?
Odmiana rzeczowników przez przypadki
Rzeczownik to część mowy, która zdecydowanie najczęściej podlega odmianie przez przypadki, np. Nie lubię tańca (dopełniacz); Nie widziałam się z Patrykiem (narzędnik) już dwa tygodnie; Podczas spaceru (dopełniacz), zauważyłam mamę (biernik).
Zobacz: Rzeczownik – odmiana, rodzaje i podział. Przez co odmienia się rzeczownik?
Przypadki – pytania pomocnicze
Każdy z przypadku odpowiada na dwa pytania, które pomagają ustalić poprawny sposób odmiany danego wyrazu.
- Mianownik – kto? co? (jest)
- Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma)
- Celownik – komu? czemu? (przyglądam się)
- Biernik – kogo? co? (widzę)
- Narzędnik – z kim? z czym? (idę)
- Miejscownik – o kim? o czym? (mówię)
- Wołacz – o!
Zobacz również: Jak zamienić zdanie na równoważnik zdania?
Rodzice pytają o odmienianie przez przypadki:
Pytania do przypadków to: mianownik: „kto?”, „co?”, Dopełniacz: „kogo?”, „czego?”, Celownik: „komu?”, „czemu?”, Biernik: „kogo?”, „co?”, Narzędnik: „(z) kim?”, „(z) czym?”, Miejscownik: „o kim?”, „o czym?”, Wołacz: „O!”
Kogo? co?
Pytania celownika to: „komu?”, „czemu?”. Używany jest jako dopełnienie dalsze lub oznaczenie celu/skutków szkody lub pożytku.
Dopełniacz jest drugim przypadkiem w odmianie wyrazów. Odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?” i używa się go, aby określić przynależność
O kim? o czym
Czy trzeba przyjmować księdza po kolędzie? O tym wierni powinni wiedzieć
Podwyżki dla nauczycieli 2023. ZNP komentuje spotkanie w ministerstwie: “Takiej farsy za ministra Czarnka jeszcze nie było”
Na jaki okres 500 plus 2023? Rodzice powinni uważać, co zaznaczają we wniosku
Rodzice zostawili dziecko na lotnisku, bo nie kupili mu biletu. Zamierzali wsiąść na pokład bez niego
Czy do wniosku 500+ trzeba dołączyć jakieś dokumenty?
Przerwa w wypłatach 500+ to nawet trzy miesiące. Niektórzy mogą jej jednak uniknąć. Jest warunek
- Rodzice.pl
- Starsze dziecko
- Edukacja i psychologia
- Język polski
- Odmiana przez przypadki – jak zapamiętać jej zasady?
Dzieci na weselu
Zamierzasz wyprawić huczne wesele. Zapraszasz więc gości. Goście weselni to zazwyczaj osoby dorosłe, ale wiele z tych osób ma już swoje dzieci. Prosząc osoby dorosłe na wesele ważne jest by...
Czytaj dalej →Niemowlak i szczeniak pod jednym dachem
Pies jest już u nas. Wkrótce się Wam przedstawi. Na razie oswaja się z nowym otoczeniem i nowymi człowiekami. Zanim go poznacie sprawdźcie filmy na które trafiliśmy podczas szukania informacji...
Czytaj dalej →Ciekawe pomysły na zaręczyny
Zanim nastąpi sakramentalne „tak” przed ołtarzem, zawiązują się tak zwane zaręczyny. Chłopak prosi swoją dziewczynę o rękę wręczając jej pierścionek zaręczynowy. Jest to część tradycji oraz bardzo ważny moment w...
Czytaj dalej →- konkurs recytatorski-1klasa-jaki wiersz??? - Forum 2022
- Śmieszne wierszyki dla dzieci: Jakie znacie zabawne wiersze do recytacji? - Forum 2022
- Wycięcie trzeciego migdałka u czterolatka - Forum 2022
- Tabletki na odchudzanie - Forum 2022
- Wymioty bez innych objawów? - Forum 2022
- Cukrzyca ciążowa !!!! - Forum 2022
- Łysienie plackowate u dzieci - pomóżcie - Forum 2022
- AspAT, ALAT podwyższone! Tak mi smutno... - Forum 2022
- Ciężki oddech, wzdychanie u dziecka: Co robić, gdy dziecko sapie przy oddychaniu? - Forum 2022
- Czy Monural w ciąży nie zaszkodzi dzidziusiowi? - Forum 2022
- Katar a usunięcie migdałków - Forum 2022
- Kontrola z ZUSu - do dziewczyn na L4 - Forum 2022
- Zagadki dla dzieci w różnym wieku. Łatwe, krótkie, ciekawe i zabawne.
- Życzenia urodzinowe dla dzieci [+śmieszne wierszyki]
- Rekrutacja do szkół średnich 2023/24. Trzeba uważnie pilnować terminów. Jak zwiększyć swoje szanse na pozytywny wynik?
- Podwyżki dla nauczycieli 2023. ZNP komentuje rozmowy z MEiN: "Takiej farsy za ministra Czarnka jeszcze nie było"
- Trudne zagadki z odpowiedziami dla dzieci i dla dorosłych. Sprawdzone ćwiczenia na dedukcję!
- Szkoła w chmurze - edukacja w nietypowym stylu. Na czym polega i czy jest skuteczna?
- Rymowanki dla dzieci. Krótkie, zabawne, pierwsze wierszyki dla maluchów. Świetne na pamięć i wyobraźnię!
- Czerwony odbyt u dziecka [przyczyny, objawy, leczenie]
- Do kiedy wniosek o 500 plus 2023? Obowiązują nowe zasady, trzeba uważnie pilnować terminów
- Karta Dużej Rodziny – lista partnerów 2023. Gdzie skorzystamy ze zniżek?
- Średnie zużycie wody w mieszkaniu- Ile m3 wody zużywa jedna osoba?
- Jak napisać rozprawkę? Poznaj najważniejsze zasady pisania rozprawki
- Bon turystyczny - lista sklepów i restauracji. Gdzie można go wykorzystać?
- Ile się daje na 18 urodziny w 2022 roku? Jaka suma będzie odpowiednia?
- Cytaty na odejście z pracy. Jak pożegnać się z kolegami z pracy?
- Formuła spowiedzi dla dzieci (Pierwsza Spowiedź Święta) i dorosłych