Jakie są tryby czasownika w języku polskim? Ich rodzaje i przykłady użycia

Tryby czasownika w języku polskim – czym są?

Jaka jest funkcja trybów czasownika? Tryb czasownika to kategoria gramatyczna, której główna funkcja polega na wyrażeniu stosunku osoby mówiącej do treści wypowiadanego komunikatu. Poszczególne tryby mogą służyć przekazywaniu rzeczywistych/obiektywnych treści, wątpliwych oraz wymaganych. 

Sprawdź: Jak napisać rozprawkę? Poznaj schemat dobrej rozprawki!

Tryb oznajmujący czasownika

Tryb ten, ze względu na swoją funkcję, jest również nazywany trybem orzekającym. Za jego pomocą osoba wypowiadająca się może wyrazić swój obiektywny, neutralny emocjonalnie stosunek do danej treści. Tryb oznajmujący pozwala przekazać fakty i informacje uznawane za bardzo prawdopodobne. Dlatego dominuje zwłaszcza w mediach, np. w reklamie, programach informacyjnych czy publicystycznych. Jest stosowany najczęściej spośród wszystkich trybów czasownika zarówno w języku pisanym, jak i mówionym. Może służyć do wypowiadania zdań w każdym z trzech czasów – przyszłym, przeszłym oraz teraźniejszym.

Sprawdź: Piszemy “życzę ci” czy “tobie”?

Tryb przypuszczający czasownika

Kolejny tryb czasownika jest nazywany przypuszczającym lub warunkowym. Za jego pomocą można zakomunikować informacje niepewne, które wydarzą się przy spełnieniu odpowiednich warunków lub gdyby zaistniały właściwe ku temu okoliczności. Tryb przypuszczający może również służyć do wyrażenia życzenia w sposób pośredni. Jego cechą charakterystyczną jest użycie partykuły „by” oraz czasownika w formie osobowej. Komunikaty wyrażane w trybie przypuszczających odnoszą się do sytuacji niepewnych, wątpliwych lub możliwych do wystąpienia jedynie hipotetycznie. Tryb ten pozwala również przedstawić życzenia i oczekiwania względem kogoś w grzeczny, życzliwy sposób. Mówca poprzez zastosowanie trybu przypuszczającego może wyrazić zdystansowany stosunek do prezentowanych faktów.

Sprawdź: Jak napisać list do kolegi?

Tryb rozkazujący czasownika

Czasownik w trybie rozkazującym pozwala przekazać prośbę, życzenie lub rozkaz. Nie jest możliwe rozróżnienie czasowych form trybu rozkazującego ani odmiana przez rodzaje. Może być używany w każdej osobie liczby pojedynczej oraz mnogiej. W pierwszej osobie służy jako figura retoryczna. W trzeciej osobie liczby pojedynczej oraz mnogiej stosuje się partykułę „niech”.

Zobacz również: Części mowy: Podział na odmienne i nieodmienne części mowy

Tryby czasownika – przykłady 

Przedstawiamy przykłady każdego trybu czasowników, aby można było lepiej zrozumieć ich funkcje.

Przykłady trybu oznajmującego czasownika

• Reprezentacja Polski wygrała w meczu z Niemcami 2:0.
• Dzisiaj Marcin wraz z rodzicami pojedzie do wesołego miasteczka.
• Proszek do prania, który pozwala wyczyścić nawet największe zabrudzenia.
• Właśnie wybieram się na spotkanie z moją przyjaciółką.
• Nagie ślimaki lubią żywić się liśćmi takich warzyw jak zwłaszcza rzodkiewka, sałata, kapusta oraz szpinak.
• Jacek jest najbardziej lubianą osobą w całej naszej klasie.
• Komputer to jeden z najważniejszych wynalazków w historii ludzkości.
• Nasza partia zapewni wszystkim obywatelom dobrobyt, bezpieczeństwo i powszechny dostęp do darmowej służby zdrowia.
• Dzisiaj wychodzę na koncert swojego ulubionego zespołu muzycznego.
• Postanowiłem, że za dwa lata wstąpię do zakonu.

Przykłady trybu przypuszczającego czasownika

• Jeśli uczyłbym się więcej, to miałbym lepsze oceny w szkole.
• Nie złamałbym nogi, gdybym poszedł inną ścieżką.
• Czy mógłbym cię prosić o wyniesienie śmieci?
• Nie wiem, czy bylibyście dobrym małżeństwem.
• Chcielibyśmy pójść na zakupy, gdybyśmy skończyli dzisiaj szybciej pracę.
• Gdybyśmy dbali bardziej o środowisko naturalne, to zmiany klimatyczne zachodziłyby znacznie wolniej.
• Jeślibyście się bardziej postarali, to może udałoby się nam wygrać ten dzisiejszym mecz.
• Gdybyś nie miał nic przeciwko temu, to zostałbym dzisiaj o Dawida kilka godzin dłużej.
• Mogłabyś jeść mniej słodyczy, to może rzadziej odwiedzałabyś stomatologa.
• Przeczytałbym tę książkę, gdybym znalazł swoje okulary.

Tryby czasownika – Przykłady trybu rozkazującego czasownika

• Niech oni pomyślą, jak ja się czuję, kiedy mnie nie słuchają!
• Przynieść mi coś do jedzenia, bo jestem okropnie głodna!
• Niech zginę, jeśli to okaże się prawdą!
• Najpierw pomyśl, zanim następnym razem palniesz taką głupotę!
• Dzisiaj do godziny 16:00 przygotuj raport i prześlij szefowi.
• Odrób wreszcie zadanie domowe i przestań oglądać telewizję.
• Zastanów się i daj mi odpowiedź do końca tego tygodnia.
• Przyjmijcie ten prezent jako wyraz wdzięczności za wieloletni trud i poświęcenie.
• Wyjdź stąd i przestać się tłumaczyć, bo tracę już do ciebie cierpliwość!
• Poszukaj sobie wreszcie pracy i weź się do roboty!

Zobacz też: Charakterystyka postaci: Jak napisać charakterystykę postaci?

Rodzice pytają o tryby czasownika: