Co to jest, kiedy się należy i ile wynosi zachowek po rodzicach?

Obowiązujące przepisy jasno wskazują, że najbliżsi spadkobiercy mają prawo do dziedziczenia ustawowego po osobie zmarłej. Co jednak w sytuacji, w której treść testamentu wyklucza ich udział w spadku? W życiu przecież bywa różnie, a przypadki, w których rodzice uznają, że ich majątek należy się komuś innemu, wcale nie należą do rzadkości. Tutaj z pomocą przychodzi zachowek po rodzicach, który zabezpiecza interesy najbliższych dla spadkodawców. 

Co to jest zachowek po rodzicach?

Zacznijmy od podstawowej kwestii – czym właściwie jest zachowek? Pod tym pojęciem należy rozumieć instrument prawny, którego celem jest ochrona interesów osób najbliższych dla spadkodawcy, pominiętych w jego testamencie. To narzędzie daje im prawo do udziału w spadku, w wysokości określonej przepisami Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z treścią art. 991. par. 1 Kodeksu cywilnego, prawo do zachowku przysługuje bliskim dla spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy:

• zstępnym spadkodawcy – dzieciom i wnukom,
• małżonkowi spadkodawcy,
• rodzicom spadkodawcy.

Należy podkreślić, że prawo do zachowku nie przysługuje:

• dalszym krewnym (w tym synowej, zięciowi lub teściom),
• osobom wydziedziczonym w testamencie,
• osobom uznanym za niegodnym dziedziczenia,
• osobom, które zrzekły się dziedziczenia,
• osobom, które odrzuciły spadek,
• małżonkowi, wobec którego spadkodawca wniósł uzasadniony pozew o rozwód z jego winy lub z którym spadkodawca pozostawał w separacji w chwili śmierci,
• osobom, które w świetle obowiązujących przepisów prawa są upoważnione do zachowku, ale które otrzymały od spadkodawcy, których wartość jest równa wartości przysługującego im zachowku lub która jest od niej wyższa. 

Zobacz też: Podział majątku po rozwodzie – Ile czasu trwa podział majątku po rozwodzie i jak wygląda?

Kiedy należy się zachowek po rodzicach?

Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu lub gdy jego dzieci nie zostały pominięte w tym dokumencie, wówczas korzystają z ustawowego prawa do dziedziczenia. Inaczej wygląda to w sytuacji, w której testament spadkodawcy wyklucza ich udział w spadku i w której dzieci osoby zmarłej zostały pominięte w darowiznach, które zostały przez nią dokonane jeszcze przed śmiercią. Wynika z tego, że zachowek po rodzicach ma zastosowanie wówczas, gdy z różnych względów spadkodawca podejmuje decyzję o powierzeniu całego swojego majątku osobie spoza rodziny lub jednemu jej członkowi. Zachowek ma też zastosowanie, gdy spadkodawca za swojego życia przekazuje komuś składniki swojego majątku w drodze darowizny.

Uwaga – zachowek zawsze ma postać roszczenia pieniężnego. Nawet jeżeli przedmiotem spadku jest nieruchomość lub inny wartościowy przedmiot, zachowek jest określoną kwotą, która stanowi procentową część wartości danego składnika majątku. Zobowiązanie zachowku może być wypełnione w sposób inny niż pieniężny, ale wyłącznie na podstawie ustaleń zainteresowanych stron, czyli strony uprawnionej do otrzymania zachowku i strony zobowiązanej do jego zapłaty. 

Nie można jednak nie wspomnieć, że spadkodawca może w swoim testamencie pozbawić dzieci prawa do zachowku, poprzez wydziedziczenie. Musi zajść ku temu konkretna przesłanka. W tym miejscu należy wskazać na:

• uporczywe postępowanie uprawnionego do zachowku, które pozostaje w opozycji do zasad współżycia społecznego,
• rażącą obrazę czci lub popełnione umyślnie wobec spadkodawcy (albo względem najbliższej mu osoby) przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności,
• uporczywe niedopełnienie obowiązków rodzinnych.

Sprawdź: Zmiana nazwiska po rozwodzie. Jak zmienić nazwisko?

Ile wynosi zachowek po rodzicach?

Kwestię wysokości zachowku reguluje art. 992. Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią rzeczonego aktu prawnego, podstawę do obliczenia zachowku stanowi udział spadkowy, ustalany z uwzględnieniem spadkobierców uznanych za niegodnych dziedziczenia oraz tych, którzy odrzucili spadek, ale bez uwzględnienia spadkobierców wydziedziczonych i spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia. 

Art. 993. stanowi natomiast, że zapisy zwykłe i polecenia nie są uwzględniane, ale do spadku należy doliczyć darowizny i zapisy windykacyjne, które zostały dokonane jeszcze za życia spadkodawcy. 

Nie można jednak nie wspomnieć, że art. 994. stanowi, iż drobne darowizny, które są zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach, jak i te, które zostały dokonane wcześniej niż 10 lat przed otwarciem spadku, nie są doliczane, podobnie jak darowizny na rzecz osób, które nie są spadkobiercami i uprawnionymi do zachowku. Dotyczy to też darowizn poczynionych w momencie, w których spadkodawca nie miał zstępnych, z wyłączeniem tych, które zostały dokonane na mniej niż 300 dni przed ich urodzeniem. 

Każda z tych kwestii pozwala ustalić wysokość należnego ustawowo spadku, a to z kolei stanowi punkt wyjścia do obliczenia zachowku po rodzicach. Zachowek wypłacany dorosłym dzieciom spadkodawcy wynosi 1/2 wartości przysługującego im spadku. Jeżeli jednak mówimy o osobach małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy, wartość należnego im zachowku po rodzicach wyniesie 2/3 ustawowego spadku.

Sprawdź: Koszty rozwodu: ile wynoszą i od czego zależą?

Rodzice pytają

Poniżej odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania w związku z zachowkiem po rodzicach.

Zachowek po rodzicach – ile procent?

W ustalaniu procentowej wartości zachowku względem należnego spadku, konieczne jest uwzględnienie wieku dzieci. Jeżeli mówimy o osobach dorosłych, przysługuje im 1/2 należnego spadku. W przypadku dzieci małoletnich, zachowek stanowi 2/3 należnego spadku. To samo dotyczy osób trwale niezdolnych do pracy.

Zobacz też:

• Jak zwiększyć libido? Co je wzmacnia, a co osłabia?
• Rośliny trujące dla kota – Jakie kwiaty są trujące dla kota? Gatunki i objawy zatrucia
• Depresja poporodowa: objawy, przyczyny, leczenie