Uzależnienia behawioralne u dzieci i młodzieży stanowią coraz większe wyzwanie dla rodziców oraz psychoterapeutów. Jeszcze kilkanaście lat temu mogło się wydawać, że problem ten jest wyłącznie marginalny; dzisiaj widzimy już doskonale, jak wkracza on w życie wielu zwykłych rodzin w Polsce i Europie.
Uzależnienia behawioralne: rodzaje
Termin “uzależnienie” odnoszono przez wiele lat głównie do konkretnych substancji: alkoholu, nikotyny bądź narkotyków. W miarę upływu czasu zarówno specjaliści, jak i zwykli ludzie zaczęli przyznawać, że zjawisko dotyczy nie tylko niższych warstw społecznych, lecz także przedstawicieli intelektualnych elit. Świetny przykład stanowił ostatnio film “Mój piękny syn” Felixa Van Groeningena, na podstawie książki o tym samym tytule.
Na forum międzynarodowym podnoszony jest również problem tzw. uzależnień behawioralnych, a zatem zależności od jakiegoś zachowania. Osoba uzależniona czuje silną, niekontrolowaną potrzebę wykonywania danej czynności, choć zarazem zdaje sobie sprawę z jej negatywnych skutków.
Lista uzależnień behawioralnych okazuje się zaskakująco długa, a jej zawartość jest poszerzana z każdym rokiem. Wiąże się to zarówno z intensywnym rozwojem nowych mediów i technologii, jak i z coraz większą elastycznością pojęć stosowanych przez ekspertów. Do najpowszechniejszych rodzajów takich uzależnień zaliczamy zatem:
- zakupoholizm,
- kompulsywne objadanie się,
- uzależnienie od seksu albo treści pornograficznych,
- pracoholizm,
- siecioholizm (nałogowe korzystanie z sieci internetowej),
- fonoholizm (uzależnienie od telefonu komórkowego),
- uzależnienie od komputera i gier wideo.
Wymienione typy z pewnością nie wyczerpują listy nałogowych zachowań, dają jednak pewne wyobrażenie o ich złożoności i powiązaniu ze stylem życia współczesnych mieszkańców Zachodu.
Uzależnienia behawioralne u dzieci i młodzieży
Wydawać by się mogło, że problem uzależnień dotyczy głównie ludzi dorosłych albo znajdujących się u progu dorosłości. Tymczasem do gabinetów psychoterapeutycznych trafiają coraz częściej osoby znacznie młodsze: nastolatki albo wręcz małe dzieci. Szeroka dostępność najróżniejszych kanałów rozrywki sprzyja powstawaniu psychicznej zależności, podobnie zresztą jak atrofia więzi rodzinnych czy nawet towarzyskich. Mówiąc wprost: im bardziej młodzi są samotni, tym chętniej uciekają się do działań o charakterze szkodliwym czy wręcz autodestrukcyjnym.
Jeszcze w ostatniej dekadzie XX wieku najpowszechniejszym uzależnieniem wśród małoletnich była telewizja – przerażeni rodzice relacjonowali z drżeniem w głosie, jak to ich pociecha przesiaduje przed odbiornikiem nawet po kilkanaście godzin na dobę. Wydaje się jednak, że miejsce telewizora zdążył już definitywnie zająć komputer, internet oraz gry wideo. W ostatnim czasie do tego zestawu dołączają również coraz nowsze modele smartfonów, których wysoka cena nie odstrasza nastolatków, spragnionych technicznych nowinek.
Sprawdź: Gry na tablet dla dzieci, które nie szkodzą
Objawy behawioralne
Co interesujące, w przypadku uzależnień behawioralnych lista objawów wygląda podobnie jak ta dotycząca nadużywania określonej substancji psychoaktywnej. Osoba dotknięta nałogiem czuje zatem przemożną chęć (albo wręcz przymus) wykonywania danej czynności, przestaje też kontrolować jej częstotliwość i czas trwania. Zaniechanie aktywności wiąże się z fizjologicznymi objawami odstawienia, które uśmierza jedynie powrót do przerwanego działania. Wzrasta także tolerancja na określony bodziec, co oznacza, że osoba uzależniona przeznacza nań coraz więcej godzin. To z kolei prowadzi często do zaburzenia naturalnego rytmu dobowego – nałogowiec “działa” nocą, natomiast w ciągu dnia odsypia.
Charakterystyczne bywa także zawieszanie wszelkich innych życiowych poczynań, nawet tych uważanych wcześniej przez osobę uzależnioną za przyjemne. Rezygnuje ona z dawnych zainteresowań, znacząco ogranicza kontakty towarzyskie, zaniedbuje naukę czy pracę. Całą energię skupia na przedmiocie swojego nałogu, choć doskonale rozumie, jak bardzo jest on dla niej niszczący.
Uzależnienia behawioralne: terapia
Uzależnienia behawioralne u dzieci i młodzieży leczy się przede wszystkim psychoterapią w ujęciu poznawczo-behawioralnym. Ma ona na celu analizę sytuacji prowokujących jednostkę do sięgania po określoną aktywność, jak również opracowanie nowych strategii radzenia sobie z niechcianymi emocjami. W przypadku pacjentów nieletnich, procedury terapeutyczne mogą objąć również pozostałych członków danej rodziny.
Oprócz psychoterapii stosowane bywa też leczenie farmakologiczne, najczęściej w postaci leków przeciwdepresyjnych i/lub stabilizujących nastrój. Okazuje się to w niektórych przypadkach bardzo istotne, bo depresja dość często rozwija się na podłożu uzależnień – tak chemicznych, jak i behawioralnych.
Uzależnienia behawioralne: etapy
Propagatorzy poznawczo-behawioralnego ujęcia uzależnień opracowali szczegółowy model występowania nałogu, opierając go na kilku kluczowych etapach. Mówiąc w uproszczeniu, sięgnięcie po zakazaną substancję lub aktywność następuje w wyniku zaistnienia pewnych sytuacji, myśli i przekonań. Przykładowo, spotkanie z grupą pijących znajomych może wyzwolić w nas chęć sięgnięcia po alkohol, co pociąga za sobą myśl o odprężeniu i uldze. Pragnienie okazuje się tak przemożne, że łamiemy abstynencję i szybko – tracąc kontrolę – znajdujemy się w ciągu.
Opisanie poszczególnych etapów uzależnienia ma sporą wartość terapeutyczną, daje bowiem nadzieję na skuteczniejszą pracę z klientem. Znając źródło zachowań, można próbować zmieniać je u podstaw. Praca ta – choć żmudna! – po pewnym czasie powinna przynieść stopniową poprawę.
Uzależnienia behawioralne: badania
Badania nad uzależnieniami behawioralnymi prowadzone są obecnie w wielu kierunkach. Jednym z najciekawszych pojęć ukutych w ostatnich latach jest phubbing, czyli korzystanie ze smartfona w trakcie interakcji twarzą w twarz z inną osobą. Do okazjonalnego ignorowania rozmówców w taki sposób przyznaje się nawet 90% ankietowanych.
Naukowcy dowiedli, że phubbing bywa bardzo przykry w skutkach dla strony zaniedbywanej. Wpisuje się też w najbardziej niebezpieczne uzależnienia behawioralne u dzieci i młodzieży.
