Zmiany skórne w ciąży zazwyczaj są efektem wahań poziomu hormonów oraz zwiększonej produkcji melaniny. Mogą być także spowodowane zwiększonym obciążeniem wątroby. Większość zmian skórnych cofa się po porodzie, ale zdarzają się również takie, które mają charakter nieodwracalny.
Zmiany skórne w ciąży
Wbrew niektórym opiniom, ciąża w żaden sposób nie zmniejsza ryzyka występowania problemów skórnych. Wręcz przeciwnie, zmiany hormonalne oraz metaboliczne zachodzące w trakcie tych kilku miesięcy w połączeniu ze zmianami zachodzącymi w układzie immunologicznym kobiety, mogą powodować powstawanie nowych lub nasilenie dotychczasowych dermatoz. Choć większość z nich stanowi jedynie problem wizualny, niektóre choroby skóry w ciąży mogą stanowić zagrożenie dla samej ciąży i porodu.
Problemy skórne w ciąży najczęściej dotyczą zmian w obrębie tkanki łącznej, naczyń krwionośnych, włosów i paznokci oraz zmiany nasilenia pigmentacji. Ich etiologia często nie jest w pełni poznana. Podejrzewa się także, że w niektórych przypadkach zachodzą także zjawiska autoagresji, w przebiegu których układ odpornościowy przyszłej mamy wytwarza przeciwciała przeciw własnym tkankom. W wyniku tego powstają stany zapalne oraz trwałe uszkodzenia zaatakowanych tkanek.
Jak już zostało wspomniane, ciąża może także zmieniać stopień nasilenia istniejących dermatoz. Choć w większości przypadków ulegają one nasileniu, czasem może się zdarzyć również ich wyciszenie np. w przypadku łuszczycy, sarkoidozy i niektórych postaci trądziku.
Najczęstsze zmiany skórne w ciąży
Problemy skórne w czasie ciąży możemy zasadniczo podzielić na cztery rodzaje:
- Zmiany fizjologiczne, typowe dla okresu ciąży,
- Dermatozy istniejące przed ciążą, która nie wpływa na ich przebieg,
- Dermatozy sprzed ciąży, których przebieg nasila się w trakcie tych kilku miesięcy,
- Choroby skóry typowe dla okresu ciąży.
Ich lista jest tak naprawdę bardzo długa, jednak najczęściej występującymi zmianami skórnymi u kobiet w ciąży są:
1. Rozstępy
Rozstępy w ciąży powstają w wyniku nadmiernego rozciągania się naskórka, na który dodatkowo oddziałują hormony (przede wszystkim estrogeny). Skutkuje to pękaniem włókien kolagenowych. Wśród przyczyn powstawania rozstępów obok szybkiego wzrostu masy ciała oraz czynników hormonalnych wymieniane są również czynniki genetyczne.
Te charakterystyczne zmiany skórne w ciąży najczęściej zlokalizowane są na biodrach, brzuchu i piersiach, niejednokrotnie również na udach. Początkowo przyjmują formę sinoczerwonych kresek, które z czasem bledną i tworzą białe ślady na skórze. Tak naprawdę nie ma sposobu na uniknięcie rozstępów. W początkowej fazie, kiedy pęknięcia włókien kolagenowych są jeszcze stosunkowo świeże, stosowanie kremów na rozstępy może skutecznie zmniejszyć ich widoczność. Tego typu preparaty można stosować również profilaktycznie, już od drugiego trymestru ciąży. Ważne jest także prawidłowe przybieranie na wadze i utrzymywanie dobrej kondycji fizycznej. Dobre efekty dają także regularne masaże.
2. Trądzik
Występowanie trądziku w ciąży to kwestia bardzo indywidualna. U części kobiet zmiany hormonalne zachodzące w trakcie ciąży poprawiają stan skóry, u innych natomiast wręcz przeciwnie. Niejednokrotnie zdarza się, że kobiety z nieskazitelną cerą przed ciążą, w jej trakcie walczą z intensywnymi zmianami trądzikowymi. Wynika to ze zwiększonego poziomu androgenów, które stymulują gruczoły łojowe do bardziej intensywnej pracy. W efekcie dochodzi do zatkania porów, namnażania się bakterii i rozwoju stanu zapalnego.
Aby złagodzić zmiany trądzikowe w ciąży warto ograniczyć spożycie tłuszczu w diecie i zadbać o aktywność fizyczną. Farmakologiczne leczenie zmian jest w tym okresie bardzo utrudnione, gdyż większość preparatów przeciwtrądzikowych, zwłaszcza tych podawanych doustnie, może być szkodliwa dla płodu.
3. Pajączki żylne
Kolejną fizjologiczną zmianą skórną obserwowaną w trakcie ciąży są pajączki żylne, obserwowane nawet u 2/3 ciężarnych. Ich powstawanie jest związane ze zwiększeniem się ilości krwi krążącej w naczyniach krwionośnych, co powoduje ich rozszerzanie się i zwiększanie przepuszczalności. Dodatkowo wysokie stężenie estrogenów i innych czynników angiogennych odpowiada za powstawanie nowych połączeń naczyniowych. Jeżeli chodzi o problemy naczyniowe, u kobiet w ciąży często obserwowane są też obrzęki i żylaki kończyn dolnych, a także okolic odbytu (w tym wypadku określane jako hemoroidy).
4. Świąd skóry w ciąży
Problem swędzącej skóry, zwłaszcza w okolicy brzucha, jest znany chyba każdej ciężarnej kobiecie. Wyróżnia się zasadniczo dwa rodzaje świądu:
- swędzenie skóry;
- swędzenie okolic intymnych.
Świąd skóry w ciąży zwykle spowodowany jest zwiększoną wrażliwością naskórka na zanieczyszczenia i podrażnienia spowodowane sztucznymi materiałami, a także przez wzmożoną potliwość oraz rozciąganie się skóry. W tym wypadku świąd objawia się zwykle pocieraniem lub bezwiednym drapaniem określonych okolic skóry, którym towarzyszy zaczerwienienie. Poważny problem stanowi jednak świąd spowodowany cukrzycą i zaburzeniami hormonalnymi.
Aby zminimalizować swędzenie skóry w ciąży warto stosować delikatne kosmetyki i zakładać ubrania wykonane z naturalnych, przewiewnych materiałów. Jeżeli natomiast chodzi o świąd okolic intymnych, zazwyczaj spowodowany jest on nieodpowiednią higieną lub stosowaniem mocno perfumowanych produktów do okolic intymnych (płyny, papier toaletowy, wkładki higieniczne). W tym wypadku świąd może mieć podłoże alergiczne. Często również świąd okolic intymnych związany jest z upławami i innymi objawami infekcji grzybiczej, na którą kobiety w ciąży są wyjątkowo podatne.
Gdy świąd jest wyjątkowo intensywny, może on być spowodowany poważnym powikłaniem jakim jest cholestaza ciążowa. Zazwyczaj pojawia się ona w trzecim trymestrze ciąży i związana jest z nasilonym wydzielaniem kwasów żółciowych przez wątrobę. W grupie ryzyka są zwłaszcza kobiety, u których w wywiadzie rodzinnym stwierdzono przypadki cholestazy. Łagodna postać nie stanowi zagrożenia dla matki i płodu i przebiega wyłącznie pod postacią uogólnionego świądu. W ciężkich przypadkach obserwuje się zwiększoną podatność na zmęczenie i objawy dyspeptyczne, a także żółtaczkę z nawet trzykrotnym wzrostem aktywności aminotransferaz. Skutkiem ubocznym jest spadek masy ciała (spowodowany upośledzonym wchłanianiem tłuszczy) oraz niedobory witaminy K. Leczenie w tym wypadku obejmuje zarówno metody zachowawcze jak i farmakologiczne.
5. Czerwone przebarwienia na skórze
Zmiany skórne w ciąży określane jako naczyniaki pajączkowate to czerwone niewielkie przebarwienia rozsiane po skórze na całym ciele. Ich cechą charakterystyczną związaną z faktem, iż stanowią skupiska naczynek krwionośnych, jest fakt, że bledną pod wpływem ucisku. Przyczyną powstawania czerwonych przebarwień na skórze ciężarnej jest podwyższony poziom estrogenów.
6. Ostuda
Ostuda inaczej określana jako melasma lub melanodermia to zmiana skórna polegająca na pojawieniu się ciemnych, dużych przebarwień w obrębie twarzy. Pojawieniu się ostudy sprzyja nadmierna produkcja melaniny w skórze spowodowana dużą aktywnością hormonalną u kobiet w ciąży lub stosujących hormonalne środki antykoncepcyjne. Na wystąpienie ostudy w ciąży narażone są bardziej te kobiety, u których występują dodatkowo zaburzenia miesiączkowania, choroby wątroby lub tarczycy, zaburzenia pracy podwzgórza lub wewnątrzwydzielnicze, a także stany zapalne przydatków.
Objawy ostudy, czyli ciemniejsze plamy na naskórku, najczęściej zlokalizowane są wokół nosa, ust lub oczu, zwłaszcza u kobiet o bladej cerze. Z kolei u osób u bardzo ciemnej karnacji ostuda objawia się charakterystycznymi przebarwieniami o jasnobrązowym charakterze. Co ciekawe odnotowano pojedyncze przypadki przebarwień w kolorze niebieskim lub czarnym, ale tylko u osób chorych na inne dermatozy skóry. Osoby, u których pojawiła się ostuda, powinny unikać ekspozycji na słońce, ponieważ promieniowanie UV nasila ciemnienie zmian. Na szczęście w przypadku ciężarnych ostuda znika kilka tygodni po rozwiązaniu.
7. Linea negra i sine sutki w ciąży
Kolejną charakterystyczną dla ciężarnych zmianą skórną, która nie stanowi powodu do niepokoju jest linea negra, czyli przebarwienie w obrębie kresy białej biegnące od wyrostka mieczykowatego aż do spojenia łonowego. Linia ta obecna jest przez całe życie, jednak u zdecydowanej większości kobiet pozostaje praktycznie niewidoczna. Zwłaszcza pod koniec ciąży pod wpływem zmian hormonalnych i rozciągania się włókien kolagenowych dochodzi do jej naturalnego zaciemnienia.
W zależności od karnacji i wielkości ciążowego brzuszka, a także predyspozycji genetycznych, linea negra może przybierać barwy od jasnobrązowej po prawie czarną. To, w jakim czasie po porodzie ulegnie ona zanikowi, jest kwestią bardzo indywidualną. W najgorszym przypadku może to trwać nawet 12 miesięcy.
Podobne zaciemnienie i zasinienie można zaobserwować także na kobiecych piersiach przygotowujących się do produkcji pokarmu. Wokół brodawki zwiększa się zakres ciemnej otoczki i pojawiają się sine sutki. Jest to oczywiście spowodowane zmianami hormonalnymi zachodzącymi w kobiecym organizmie.
8. Grudkowe zapalenie skóry ciężarnych
Grudkowe zapalenie skóry ciężarnych to stosunkowo rzadko występująca zmiana skórna w ciąży. Objawia się ona charakterystycznymi czerwonymi, swędzącymi grudkami, które w wyniku drapania mogą zamieniać się w strupy i nadżerki. Zwykle pojawia się w obrębie tułowia, ale nieleczona może przemieszczać się także na kończyny. Grudkowe zapalenie skóry w ciąży związane jest z nadwrażliwością układu odpornościowego matki na własne tkanki łożyska. Ze uwagi na toczący się stan zapalny, stanowi zagrożenie dla utrzymania ciąży. Z tego względu w przypadku stwierdzenia tej zmiany skórnej zalecana jest terapia kortykosteroidami, głównie prednizonem. Co ciekawe, objawy grudkowego zapalenia skóry mogą występować nawet po porodzie, o ile macica nie została dokładnie wyczyszczona z tkanek łożyska.
9. Liszaj w ciąży
Liszajec opryszczkowaty, najczęściej występująca u kobiet forma liszaja, to jedna z odmian łuszczycy krostkowej. Zazwyczaj pojawia się w trakcie ostatnich tygodni ciąży i objawia się licznymi krostkami w okolicy zgięć stawów, podbrzusza czy wewnętrznej strony ud. Co ważne towarzyszą mu obrzęki, wymioty, bóle stawów oraz wysoka temperatura. Ze względu na fakt, iż łuszczycy krostkowej towarzyszą znaczne spadki poziomu wapnia i fosforu upośledzające przepływ krwi przez łożysko, może ona skutkować niedotlenieniem a nawet obumarciem płodu. Również u matki taki stan może stanowić zagrożenie dla pracy układu krążenia oraz nerek. Ze względu na duże ryzyko skutków niepożądanych liszajec opryszczkowaty może być podstawą do wcześniejszego rozwiązania ciąży lub leczenia prednizonem. Zmiany mają jednak charakter przejściowy i ustępują po porodzie.
10. Nasilenie wielkości i barwy pieprzyków
W ciąży często pojawiają się zmiany pigmentacyjne przejawiające się przede wszystkim przebarwieniami i ciemnieniem już istniejących znamion skórnych, takich jak pieprzyki. Spowodowane jest to burzą hormonalną, w przebiegu której obserwuje się wysokie stężenie progesteronu, estrogenów oraz hormonu odpowiedzialnego za stymulację melanocytów do zwiększonej produkcji melaniny. Tendencję do ciemnienia mają zwłaszcza obszary o naturalnie ciemniejszym odcieniu skóry, czyli np. okolice narządów płciowych, wewnętrzna strona ud oraz pieprzyki. Z pewnością do czynników ryzyka należy zaliczyć nadmierną ekspozycję na promieniowanie UV, a także ciemniejszą karnację cery. Zwykle pieprzyki wracają do naturalnej barwy kilka tygodni po porodzie, podobnie jak zanikają przebarwienia, choć może się zdarzyć, że zmiany będą miały jednak charakter trwały.
11. Świerzbiączka ciężarnych
Świerzbiączka ciężarnych to jedna z patologicznych zmian skórnych w ciąży, która objawia się występowaniem małych strupków i grudek na górnej części ciała oraz kończynach. Skłonność do niej mają zwłaszcza kobiety, u których występuje atopowe zapalenie skóry w ciąży, które jednak występowało także już przed zapłodnieniem. Choć świerzbiączka jest uciążliwa, można ją w łatwy sposób leczyć preparatami antyhistaminowymi, a objawy zwykle znikają niedługo po porodzie. Ze względu jednak na mogące pojawiać się w trakcie świerzbiączki strupy, w niektórych przypadkach skutkiem ubocznym są trwałe przebarwienia. Zazwyczaj pierwsze objawy świerzbiączki obserwuje się w okolicach 25-30 tygodnia ciąży, jednak choroba nie stanowi zagrożenia ani dla płodu ani dla matki.
12. Rumień w ciąży
Kolejnym poważnym problemem jest rumień w ciąży. To tak naprawdę choroba wywołana wirusem B19 (parwowirus) przebiegającym z charakterystyczną wysypką na twarzy, przypominającą swym kształtem czerwonego motyla. Może się także pojawić rumień dłoni w ciąży. Rumień bywa określany jako „piąta choroba” wieku dziecięcego, tuż obok odry, świnki, różyczki i ospy wietrznej. Choć stosuje się jedynie leczenie objawowe i symptomy choroby z reguły szybko mijają, jest ona groźna dla kobiet w ciąży. Wynika to z faktu, iż niesie za sobą ryzyko zakażenia wewnątrzmacicznego, które może spowodować nieodwracalne zmiany w rozwoju płodu.
13. Dermatozy w ciąży
Oprócz opisanych wyżej przykładów najbardziej powszechnych lub najgroźniejszych zmian skórnych, w ciąży może pojawić się wiele innych problemów wspólnie określanych jako dermatozy w ciąży. Swędzące grudki i ogniska pokrzywkowe w przebiegu ciąży to kolejne zmiany skórne w ciąży, których etiologia do tej pory nie została poznana. Najczęściej występują u pierworódek pod koniec ciąży, zarówno w formie charakterystycznych wykwitów jak i drobnej, swędzącej wysypki. Ze względu na swoją uciążliwość leczone są miejscowo kortykosteroidami. Do dermatoz w ciąży zalicza się także jedna z form łuszczycy, objawiająca się zmianami na plecach i w okolicy zgięć stawów oraz pachwin, czyli wszędzie tam gdzie skóra jest wyjątkowo delikatna.