Bilirubina u noworodka: Jakie konsekwencje dla dziecka może mieć żółtaczka?

Bilirubina u noworodka jest produktem rozpadu erytrocytów przetwarzanym przez wątrobę, a następnie wydalanym z organizmu wraz ze stolcem. U przeważającej większości nowo narodzonych dzieci bilirubina powstaje szybciej niż organizm jest w stanie ją usunąć. Jej nagromadzenie prowadzi do żółtaczki noworodków. W większości przypadków jest to stan fizjologiczny. Ze względu na potencjalnie toksyczne działanie bilirubiny niewielki procent dzieci wymaga leczenia. Jego zaniechanie może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia dziecka.

Bilirubina u noworodka

Normy bilirubiny u noworodka to temat, który spędza sen z powiek każdego świeżego rodzica. Ilość bilirubiny determinuje stan zwany żółtaczką.

Żółtaczka nie jest chorobą! Jest to stan adaptacyjny, z którym zmaga się każde dziecko po przyjściu na świat. Dla uproszczenia i lepszego zrozumienia tematu przyjmijmy następujący podział żółtaczki:

• Żółtaczka fizjologiczna – zaczyna być widoczna po 24 godzinie życia dziecka. Maksymalny poziom bilirubiny u noworodka obserwuje się w 3-5 dobie żucia. Nie przekracza on 13-15 mg/dl (222,3-256,5 µm/l). Żółtaczka fizjologiczna u donoszonych dzieci trwa 7 dni, zaś u wcześniaków nawet do 2 tygodni. Wzrost stężenia bilirubiny całkowitej nie powinien przekraczać mniejszy od 5 mg/dl/dobę (85,5 µm/l/dobę);
• Żółtaczka patologiczna – żółtaczka występująca zaraz po porodzie lub trwająca powyżej 10 dni, lub taka, w której stężenie bilirubiny całkowitej wynosi powyżej lub jest równe 15 mg/dl. Ta żółtaczka może być przyczyną różnych chorób w późniejszym czasie.

Zobacz też: Rozwój dziecka tydzień po tygodniu [pierwsze trzy miesiące]

Bilirubina u noworodka – normy

Bilirubina to barwnik, który w dużym skrócie, powstaje z innego składniku naszych krwinek czerwonych (składników krwi przenoszących tlen). Noworodki przychodząc na świat mają zawrotną liczbę krwinek czerwonych – ponad 7 milionów. W ramach przystosowania do życia poza organizmem matki nadwyżka tych krwinek rozpada się, a ich produktem rozpadu jest właśnie bilirubina. Możemy stwierdzić to wizualnie poprzez obserwację żółtego zabarwienia skóry – żółtaczki. Bilirubina występuje, więc u każdego nowo urodzonego dziecka i jest to stan naturalny. Ponieważ jedne dzieci radzą sobie lepiej z wydalaniem bilirubiny, a inne gorzej, stworzono system, który pozwala na określenie różnych norm bilirubiny.

Subiektywnej oceny żółtaczki dokonuje się wizualnie przy świetle dziennym. Zażółcenie wynikające z wysokiego poziomu bilirubiny u noworodka najpierw pojawia się na twarzy, następnie na skórze klatki piersiowej i brzucha, a na samym końcu na dłoniach i stopach. W przypadku, kiedy żółtaczka występuje przed upływem 24 godzin od porodu albo jest zbyt silna, oznacza się stężenie bilirubiny całkowitej w surowicy krwi. Dużo szybszy wynik otrzymuje się poprzez przezskórny pomiar bilurbiny. To nieinwazyjna metoda, która polega na naświetlaniu skóry światłem białym i pomiarze stopnia absorbcji światła.

Przyjęte w Polsce normy bilirubiny całkowitej u noworodka (istnieje jej kilka typów badanych we krwi) to:

• 2,5 mg/dl – norma bilirubiny u noworodka zaraz po porodzie badana we krwi pępowinowej. Nie jest wykonywana rutynowo, co oznacza, że zazwyczaj po porodzie nie badamy stężenia bilirubiny u zdrowych noworodków.
• 10 mg/dl – norma bilirubiny w badaniu przezskórnym za pomocą aparatu do badania bilirubiny (nazywanym także bilirubinometrem). Graniczna wartość brana pod uwagę przy określeniu nasilenia żółtaczki oraz wypisie ze szpitala. Badanie przezskórne wykonuje się na główce (przy skroni) dziecka oraz na klatce piersiowej w okolicy mostka. Jest to badanie niebolesne i zazwyczaj jest wykonywane po ukończeniu 1 doby po porodzie oraz konsekwentnie w kolejnych dobach.
• 15 mg/dl – norma bilirubiny zazwyczaj w badaniu z krwi określona jako bezpieczna granica we krwi noworodka. Podwyższona ilość bilirubiny do tej wartości nie jest toksyczna, co oznacza, że nie zostawia żadnych „śladów” na przyszłość. Noworodek o takim stężeniu bilirubiny wymaga dodatkowego leczenia.
• Powyżej 15 mg/dl – wartość przyjęta za toksyczną i wymagająca natychmiastowego leczenia.

Bardzo ważne!
Pamiętaj, że każdy szpital ma swoją jednostkę w określaniu bilirubiny u niemowlaka. Jednostka miligramy/decylitr (mg/dl) jest najbardziej popularna. W związku z tym wartości liczbowe mogą się zmieniać w zależności od jednostki używanej przez dany szpital.
Toksyczność poziomów biliribiny jest umowna i może zależeć od godzin życia dziecka i czynników ryzyka.

Sprawdź: Trądzik niemowlęcy dotyka co piąte dziecko. Co warto o nim wiedzieć?

Bilirubina u noworodka – Kiedy występuje żółtaczka?

Żółtaczki można spodziewać się między 2, a 3 dobą życia noworodka (żółtaczka zauważona od razu po porodzie jest stanem alarmującym i świadczy o chorobie noworodka). Jest to stan fizjologiczny – występujący u każdego noworodka, co nie powinno stanowić powodów do obaw. Żółtaczkę można zauważyć na skórze maluszka oglądając ją na świetle dziennym.

Widoczne żółte zabarwienie skóry zaczyna się, gdy poziom bilirubiny całkowitej osiągnie wartość 5-7 mg/dl. Zażółcenie widoczne jest w pierwszej kolejności na twarzy dziecka. Dopiero później ma charakter zstępujący, czyli „schodzi w dół”. Zażółcenie można kolejno obejrzeć na brzuszku dziecka, klatce piersiowej, a następnie na dłoniach i stopach. Przy bardzo dużym stężeniu bilirubiny zażółcenie jest widoczne na oczach dziecka (żółte zabarwienie spojówek).

Żółtaczka fizjologiczna (naturalnie występująca u wszystkich dzieci) ustępuje po 7 dniach i gdy poziom bilirubiny nie przewyższa 10 mg/dl nie jest powodem zatrzymania w szpitalu.

Objawy żółtaczki (fizjologicznej i patologicznej)

Objawy żółtaczki są zazwyczaj podobne u każdego dziecka. Należą do nich:

• Zażółcenie skóry i błon śluzowych (np. delikatnie żółte zabarwienie jamy ustnej), czasem nawet spojówek dziecka (przy ciężkiej żółtaczce);
• Ospałość
• Mała aktywność dziecka (jest to objaw zazwyczaj występujący u każdego noworodka);
• Niechęć do jedzenia – warto wtedy stymulować dziecko przy karmieniu piersią;
• Słabsze ssanie pokarmu;
• Mniejszy przyrost na wadze.

Sprawdź: Więcej informacji na temat żółtaczki u noworodka

Podwyższona bilirubina u noworodka a karmienie piersią

Najbardziej optymalnym działaniem ze strony rodziców jest właściwe karmienie noworodka. Najzdrowszym pokarmem dla nowo narodzonego dziecka jest pokarm matki. Wykazano, że częste karmienie piersią (co 3 godziny lub częściej „na żądanie” noworodka) w okresie żółtaczki może stymulować zatrzymanie wzrastania poziomu bilirubiny u noworodka, a nawet jej spadek. Dla większości mam nie jest to kłopotliwe. Dlaczego? Czasowo na wystąpienie żółtaczki nakłada się występujący u kobiet w połogu nawał mleczny, czyli zwiększenie wytwarzania mleka kobiecego. Duża ilość pokarmu sprawia dyskomfort, piersi stają się ciężkie i obrzmiałe, więc mamy intuicyjnie karmią częściej, a to jest to, czego noworodek potrzebuje. W tej metodzie walki z bilirubiną może przeszkodzić niechęć dziecka do jedzenia, która często towarzyszy żółtaczce. Wówczas wszystkie mamy powinny wykazać się ogromną cierpliwością i stymulować dziecko ruchowo (np. masowanie pleców albo dotykanie stóp) podczas karmienia, aby dziecko nie zasypiało na piersi.

Wymienione właściwości zaobserwowano tylko po podaży noworodkom mleka kobiecego (sztuczne mieszanki nie mają takich właściwości). Noworodki, które karmione są rzadziej mają wyższy poziom bilirubiny. Dlaczego? Wydalana przez nie bilirubina jest wchłaniana z powrotem do krwi z powodu niedostatecznej ilości pokarmu. Wtedy żółtaczka jest określana mianem „żółtaczki z braku pokarmu”.

Zobacz też: Cukrzyca ciążowa: przyczyny, diagnoza oraz leczenie cukrzycy ciążowej

Poziom bilirubiny u noworodka powyżej 10mg/dl

Wiele dzieci ma problem z adaptacją do życia pozamacicznego, dlatego niejednokrotnie poziom bilirubiny wzrasta powyżej 10mg/dl. Jest to sytuacja stresująca dla wielu rodziców i powód do dłuższego pozostania w szpitalu. Kiedy bilirubina zu noworodka występuje na poziomie 10-15 mg/dl włączana jest fototerapia, czyli leczenie światłem. Dla noworodków w ekstremalnie ciężkich przypadkach (bilirubina powyżej 20mg/dl) włącza się transfuzje krwi.

Sprawdź: Noworodek a niemowlę: czym różni się noworodek od niemowlaka?

Fototerapia jako metoda leczenia bilirubiny u noworodka

Fototerapia – może się wydawać, że brzmi to dziwnie i nie zalicza się tego do medycyny konwencjonalnej, jednak nic bardziej mylnego. Fototerapia powoduje powstanie lumibilirubiny – związku, który rozpada się szybciej niż bilirubina. Jak wygląda fototerapia? Dziecko pozostaje w swoim szpitalnym łóżeczku wyposażone tylko w pampersa i specjalne materiałowe okulary. Nad łóżeczkiem montuje się specjalną lampę, która generuje nie tylko światło, ale również ciepło – dziecku nie jest zimno w samej pieluszce. Zaleca się, żeby dziecko leżało pod lampą cały dzień i noc. Oczywiście nie jednorazowo, ale przez kilka dni (dokładną liczbę dni ustala lekarz neonatolog). Niemowlę ma z przerwy na karmienie i przewijanie. Po kilku dniach fototerapii poziom bilirubiny maleje, a mama wraz z maluszkiem może spokojnie wrócić do domu.

Cięższe przypadki żółtaczki

Gdy badania wskazują, że prawidłowy poziom bilirubiny u noworodka został przekroczony, przede wszystkim nie należy wpadać w panikę! Spokój rodziców jest ważny dla dziecka. Noworodki wyczuwają zmiany nastroju mamy nie tylko podczas ciąży, ale również po porodzie, dlatego mama, ale również tata muszą zachować spokój. Pamiętajcie, że należą wam się wyjaśnienia dotyczące każdej czynności wykonywanej przy dziecku. Jeśli sami macie jakieś pytania spiszcie je na kartce – to pomoże rozwiać wszelkie wątpliwości i zaspokoi waszą wiedzę. Niestety żółtaczka jest stanem, który w ciężkiej postaci może być leczony tylko w szpitalu. Dlatego nie stresujcie się długim pobytem w tym miejscu. Nie zapominajcie o podstawowych metodach łagodzenia stresu (waszego i dziecka). Przytulajcie się, całujcie – to buduje waszą więź z dzieckiem, a każde „kangurowanie” buduje również spokój waszego dziecka. Żółtaczka jest stanem fizjologicznym, który przechodzi każdy noworodek. Każde dziecko jest specyficzne na swój sposób i inaczej przechodzi żółtaczkę. Pamiętajcie! Poziom bilirubiny u noworodka wzrasta 2, a 3 dobą życia i jest to zupełnie normalne.

Zobacz też: Żółta skóra na stopach lub dłoniach u dziecka

Bilirubina u noworodka w pytaniach i odpowiedziach

Czym grozi wysoki poziom bilirubiny u noworodka?

Stanem fizjologicznym jest żółtaczka u noworodka. Normy bilirubiny wskazują, że w czasie największego wzrostu jej stężenia we krwi nie powinien być przekroczony poziom 13-15 mg/dl (222,3-256,5 µm/l). Tak więc o ile poziom bilirubiny u noworodka 200 µm/l jest do zaakceptowania, o tyle wartości 256,5 µm/l mogą być zagrożeniem dla zdrowia dziecka ze względu na neurotoksyczne działanie bilirubiny.
Po przekroczeniu krytycznych wartości bilirubina może przeniknąć przez barierę krew-mózg i uszkodzić komórki nerwowe. W opracowaniach naukowych nie jest podawany czas trwania i poziom hiperbilirubinemii, którego konsekwencją mogą być tego typu uszkodzenia. Pierwsze objawy uszkodzenia komórek nerwowych są niespecyficzne. Zalicza się do nich:

• niechęć do ssania,
• apatia,
• drażliwość,
• spadek napięcia mięśniowego.

W dalszej kolejności obserwuje się wzrost napięcia mięśni prostowników, ułożenie odgięciowe, hipertermię, zaburzenia wzroku i słuchu, piskliwy płacz, drgawki. Na tym etapie może nastąpić śmierć dziecka lub trwałe uszkodzenie mózgu, które w późniejszych latach objawia się padaczką, opóźnieniem rozwoju psychoruchowego, głuchotą oraz pozapiramidową postacią mózgowego porażenia dziecięcego.

Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia żółtaczki u noworodka?

Wśród czynników determinujące wystąpienie żółtaczki wymienia się:

• inną grupę krwi niż krew matki,
• wcześniactwo,
• dużą utratę masy ciała po porodzie,
• późne rozpoczęcie karmienia piersią,
• niedostateczną podaż pokarmu,
• wynaczynienia poporodowe (na skórze lub pod skórą na głowie),
• występowanie żółtaczki u starszego rodzeństwa.

Zobacz też: Mononukleoza u dzieci: objawy i leczenie

Jak wygląda postępowanie, gdy norma bilirubiny u noworodka zostaje przekroczona?

W przypadku gdy poziom bilirubiny u noworodka jest zbyt wysoki, zostaje wdrożone leczenie oparte na fototerapii. Nad łóżeczkiem dziecka montuje się specjalną lampę emitującą światło oraz ciepło. Pod wpływem fototerapii bilirubina jest rozkładana do postaci łatwo usuwalnej z organizmu. Dodatkowo zaleca się częste karmienie dziecka – spadek masy ciała i zbyt mała ilość pokarmu nasilają żółtaczkę u noworodka.

Żółtaczka u noworodka – jak długo w szpitalu?

W przypadku żółtaczki pobyt w szpitalu najczęściej wydłuża się o 2-3 dni. Przeważnie nie wymaga ona leczenia i przemija samoistnie.

Ile trwa żółtaczka u noworodków?

Żółtaczka u noworodków trwa przeważnie 1-2 tygodni. W przypadku bardzo wysokiego stężenia bilirubiny (zwłaszcza u wcześniaków) może ona trwać nawet do miesiąca.