Hiperprolaktynemia [Przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie]

Jednym z najczęściej występujących zaburzeń gospodarki hormonalnej, tuż obok chorób tarczycy, jest hiperprolaktynemia. Spowodowana jest zwiększonym wydzielaniem prolaktyny przez przysadkę i choć zazwyczaj diagnozowana jest u kobiet, może dotyczyć również mężczyzn. Nadmiar prolaktyny powoduje efekt odwrotny do działania hormonów płciowych, stąd też może powodować wiele nieprzyjemnych objawów. Czy warto z jej powodu udać się do lekarza? Oczywiście, że tak!

Najważniejsze w poniższym artykule:
  • Hiperprolaktynemia to podwyższone stężenie prolaktyny we krwi: u mężczyzn powyżej 15 ng/ml, a u kobiet niż 20 ng/ml
  • Podwyższona prolaktyna powoduje wyciek mleka z piersi, wtórny brak miesiączki oraz zaburzenia płodności
  • Hiperprolaktynemia nie zawsze musi być patologiczna. W okresie ciąży czy karmienia piersią, a także po silnym stresie albo dużym wysiłku fizycznym obserwuje się hiperprolaktynemię fizjologiczną
  • Hiperprolaktynemię patologiczną mogą powodować guzki i urazy, schorzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, niedoczynność tarczycy, a także cukrzyca.
  • Objawy wysokiej prolaktyny są różne u kobiet i mężczyzn, u których występuje hiperprolaktynemia. Skutki podwyższonej prolaktyny można zaobserwować najczęściej wtedy, gdy jej stężenie przekracza 50 µg/l.

Czym jest hiperprolaktynemia?

Hiperprolaktynemia oznacza stężenie prolaktyny we krwi przekraczające wartość prawidłową. Czym jednak jest sama prolaktyna? Pod względem chemicznym jest polipeptydem złożonym ze 198 aminokwasów. To hormon syntetyzowany przez przedni płat przysadki mózgowej. Jej wydzielanie zależne jest od poziomu hormonów podwzgórza, w tym przede wszystkim dopaminy, serotoniny, tyreoliberyny oraz beta-endorfiny.

Wysoka prolaktyna stymuluje gruczoły piersiowe u kobiet do laktogenezy, dlatego jej podwyższone  stężenie obserwowane jest już w trakcie ciąży, a potem w okresie laktacji. Ponadto prolaktyna wpływa na działanie estrogenów i testosteronu, a także funkcjonowanie gonad. U kobiet karmiących piersią prolaktyna odpowiada za hamowanie wydzielania hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), co prowadzi do blokowania owulacji i jest powodem braku miesiączki w pierwszych miesiącach po urodzeniu dziecka.

Działanie prolaktyny przypomina również działanie hormonu wzrostu, zwłaszcza pod względem stymulowania wzrostu płodu. Bierze ponadto udział w reakcjach stresowych oraz w zmianach zachowania spowodowanych ciążą. W pewnym stopniu oddziałuje również na układ odpornościowy naszego organizmu. Produkcja prolaktyny wykazuje rytm dobowy, z największym stężeniem nad ranem i najmniejszym po południu. Wpływ na to ma również odpowiednia dieta i aktywność fizyczna.

Hiperprolaktynemia ma miejsce wtedy, kiedy stężenie prolaktyny przekracza u mężczyzn 15 ng/ml, a u kobiet 20 ng/ml. Zakresy te nie dotyczą jednak kobiet ciężarnych oraz matek karmiących piersią. Należy również pamiętać, że wartości graniczne mogą różnić się w zależności od metody oznaczania prolaktyny wykorzystywanej w danym laboratorium.

Wyróżnia się:

  • Hiperprolaktynemię fizjologiczną – w okresie ciąży, karmienia piersią, podczas snu, na skutek hipoglikemii, wysiłku fizycznego lub silnego stresu. Określana jest ona również jako hiperprolaktynemia czynnościowa.
  • Hiperprolaktynemię patologiczna –wywołana przez ucisk lub guz przysadki, zaburzenia na osi podwzgórzowej oraz niewydolność nerek. Może również towarzyszyć niedoczynności tarczycy lub być efektem stosowania niektórych leków.

Zobacz też: Płodność mężczyzny a wiek: Do kiedy można zostać ojcem?

Hiperprolaktynemia – przyczyny

Ze względu na rolę jaką odgrywa prolaktyna w naszym organizmie, a także wiele czynników które wpływają na jej stężenie, jak chociażby dieta, hiperprolaktynemia nie zawsze musi oznaczać stan patologiczny. Zdarza się bowiem, że podwyższone stężenie prolaktyny spowodowane jest innymi naturalnymi procesami zachodzącymi w naszym organizmie. Gdy mówimy o stanie, jakim jest fizjologiczna hiperprolaktynemia, przyczyny mogą być następujące:

  • ciąża,
  • karmienie piersią (zwłaszcza pierwsze kilka miesięcy),
  • drażnienie brodawek sutkowych,
  • seks,
  • pożywanie wysokobiałkowych posiłków,
  • stres i napięcie emocjonalne,
  • odpoczynek nocny, sen,
  • hipoglikemia (spadek poziomu glukozy we krwi).

Z kolei patologiczne przyczyny hiperprolaktynemii to przede wszystkim:

  • gruczolaki przysadki mózgowej, zarówno te małe, poniżej 1 cm jak i duże,
  • urazy i operacje przysadki mózgowej,
  • schorzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (oponiaki, glejaki, guzy, gruźlica, sarkoidoza, przerzuty z innych organów),
  • niedoczynność tarczycy
  • cukrzyca,
  • choroba Addisona,
  • zespół Nelsona,
  • akromegalia,
  • rak kory nadnerczy,
  • PCOS (zespół policystycznych jajników),
  • niedobór androgenów,
  • niewydolność wątroby,
  • przewlekła niewydolność nerek,
  • padaczka,
  • półpasiec,
  • operacje klatki piersiowej,
  • ciąża rzekoma,
  • przyczyny idiopatyczne.

Nie należy również zapominać o wpływie leków na wydzielanie prolaktyny. Jej podwyższone stężenie może być bowiem skutkiem przyjmowania:

  • antydepresantów trójpierścieniowych oraz inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny,
  • leków hormonalnych (estrogenów, progestagenów, androgenów),
  • leków na wrzody (meklozyny, cymetydyny),
  • neuroleptyków (zwłaszcza pochodnych tioksantyny i fenotiazyny),
  • leków na nadciśnienie (rezerpina, werapamil czy labetalol),
  • przeciwwymiotnego metoklopramidu,
  • opiatów.

Jak widać różne mogą być powody podwyższonego poziomy prolaktyny w naszym organizmie. Statystyki pokazują jednak, że najczęściej ma miejsce hiperprolaktynemia czynnościowa – przyczyny najczęściej wymieniane to wysiłek fizyczny oraz silny stres. Powodują one wzrost wydzielania betaendorfin, które poprzez oddziaływanie na podwzgórze stymulują przysadkę do zwiększonej syntezy prolaktyny. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy przyczyny hiperprolaktynemii nie udaje się ustalić.

Sprawdź: Orgazm w ciąży: czy orgazm szkodzi dziecku?

Hiperprolaktynemia – objawy

W przypadku hiperprolaktynemii objawy różnią się w zależności od tego czy występuje ona u kobiety czy u mężczyzny. Jednakże ze względu na fakt, iż wysoka prolaktyna hamuje działanie hormonów płciowych, objawy te dotyczą między innymi narządów rozrodczych, prowadząc do niedoczynności jajników lub jąder.

Zbyt wysoka prolaktyna u kobiet

U kobiet przed menopauzą wysoki poziom prolaktyny może objawiać się między innymi poprzez:

  • zmniejszone libido,
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • niepłodność,
  • hipogonadyzm,
  • wyciek mleka z brodawek sutkowych (tzw. mlekotok),
  • suchość pochwy,
  • osteopenię,
  • uderzenia gorąca,
  • trądzik,
  • bóle piersi,
  • zmiany w gruczołach piersiowych,
  • nawracające bóle głowy,
  • drażliwość,
  • złe samopoczucie,
  • depresję,
  • otyłość,
  • nadmierne owłosienie twarzy.

Hiperprolaktynemia u mężczyzn powoduje

  • spadek libido,
  • impotencję,
  • niepłodność,
  • hipogonadyzm,
  • przerost piersi,
  • zmniejszenie owłosienia w okolicy narządów płciowych,
  • spadek masy mięśniowej,
  • osteporozę.

Nasilenie objawów hiperprolaktynemii zależy tak naprawdę od aktualnych stężeń prolaktyny w organizmie. Oznacza się je w badaniu krwi, jednak należy pamiętać o tym, że próbka powinna być pobrana na czczo, po przynajmniej kilkugodzinnym odpoczynku nocnym. Większość objawów pojawia się dopiero wtedy, kiedy jej stężenie przekracza 50 µg/l.

Sprawdź: Jak zwiększyć libido? Co je wzmacnia, a co osłabia?

Hiperprolaktynemia – diagnostyka

Hiperprolaktynemię rozpoznaje się w oparciu o stwierdzenie podwyższonego stężenia prolaktyny >20 ng/ml u kobiet i >15 ng/ml u mężczyzn. Badanie można wykonać w dowolnej fazie cyklu miesiączkowego, jednak ważne jest, aby było wykonane na czczo i w godzinach porannych. Związane jest to z cyklem dobowym jej wydzielania. Najczęściej jednak diagnoza wymaga wykonania tzw. profilu dobowego, czyli kolejnych oznaczeń wykonywanych w odstępie 3 godzin.

Wyniki powyżej 200ng/ml wymagają wykonania rezonansu magnetycznego przysadki, w celu wykluczenia ewentualnego guza. W celu zróżnicowania hiperprolaktynemii spowodowanej guzem przysadki od hiperprolaktynemii czynnościowej można również wykonać test obciążenia z metoklopramidem. U osób z hiperprolaktynemią czynnościową po jego podaniu wartości badane powinny wzrosnąć przynajmniej dwukrotnie.

Ze względu na fakt, iż hiperprolaktynemia może być również objawem fizjologicznym, lekarz w trakcie wywiadu powinien wykluczyć u kobiety ciążę i wpływ stosowanych przez pacjenta leków. W większości przypadków wartości pomiędzy 25 a 100 ng/ml są właśnie skutkiem ubocznym zażywanych leków. Niektóre leki jednak, takie jak metoklopramid, rysperydon czy fenotiazyny mogą dawać wyniki nawet ponad 200 ng/ml. Ponadto powinno się wykonać badania oceniające funkcje tarczycy, nerek i wątroby, gdyż niektóre ich schorzenia, jak np. niedoczynność tarczycy, również mogą wpływać na uzyskiwane wyniki.

Zobacz też: Andropauza – objawy psychiczne i fizyczne męskiego klimakterium

Hiperprolaktynemia – leczenie

Podwyższone stężenie prolaktyny nie jest uznawane za osobną jednostkę chorobową lecz objaw towarzyszący innemu schorzeniu. Z tego powodu w przypadku dolegliwości jaką jest hiperprolaktynemia, leczenie opiera się przede wszystkim na znalezieniu i zlikwidowaniu przyczyny źródłowej. W zależności od niej ustala się schemat leczenia.

W celu obniżenia poziomu prolaktyny najczęściej stosuje się agonistów receptorów dopaminergicznych. Ze względu na fakt, iż dopamina hamuje prolaktynę, wykazują one działanie obniżające jej stężenie. Dodatkowo wpływają one korzystnie na prawidłową pracę gonad.

Leki na prolaktynę:

  • bromokryptyna – jej zaletą jest niska cena, jednak powoduje nieprzyjemne skutki uboczne, tj. mdłości, zawroty głowy. Przykładowe preparaty to: Bromergon, Parlodel, Bromocorn;
  • cabergolina – najdroższy z dostępnych leków, jednak nie powoduje skutków ubocznych. Dodatkową zaletą jest fakt, iż przyjmuje się go 2x w tygodniu, np. Dostinex;
  • quinagolid – również bez skutków ubocznych np. Norprolac.

Co ciekawe, tymi lekami można nie tylko przywrócić prawidłowe stężenie prolaktyny, ale również zmniejszyć objętość guza prolaktynowego. Gruczolaków przysadki zwykle nie operuje się, gdyż zmiany te dobrze poddają się leczeniu farmakologicznemu. Jeśli jednak leczenie nie przynosi rezultatów konieczna jest operacja. Guz jest usuwany laparoskopowo, przez nos i zatokę klinową.

Oprócz ceny i możliwych skutków ubocznych, powyższe leki różnią się między sobą również siłą działania oraz okresem półtrwania. Leczenie tymi środkami dobiera się indywidualnie. Zazwyczaj jednak w przypadku braku objawów klinicznych, nieznacznie podwyższone stężenie prolaktyny nie wymaga leczenia.

Nieco inaczej wygląda kwestia terapii przy schorzeniu jakim jest hiperprolaktynemia czynnościowa. Leczenie w tym przypadku zależy od przyczyny wystąpienia objawów. Jeżeli ma ona charakter polekowy, terapia polega na zmianie stosowanego leku lub połączeniu go z agonistami dopaminy. Zdecydowanie trudniejsze jest uznanie stresu za przyczynę objawów. Na szczęście w tym wypadku wielu pacjentom udaje się poprawić wyniki wyłącznie poprzez zmianę trybu życia.

Istotny jest również moment zakończenia terapii. Zbyt wczesne jej przerwanie może bowiem powodować nawrót dolegliwości. Najczęściej jednak powodem zaprzestania leczenia jest ciąża. W tym czasie fizjologicznie dochodzi do zwiększenia produkcji prolaktyny, która odpowiada za wystąpienie prawidłowej laktacji po porodzie. Zdarza się również, że hiperprolaktynemia wraca po długim czasie od zaprzestania leczenia.

Dodaj komentarz

Rodzice.pl - ciąża, poród, dziecko - poradnik dla Rodziców
Logo