Niedoczynność tarczycy: objawy, diagnoza i sposoby leczenia

Niedoczynność tarczycy: objawy

Niedoczynność tarczycy może objawiać się różnymi dolegliwościami, w zależności między innymi od wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Istnieją jednak typowe objawy, które powinny zaniepokoić i skłonić do konsultacji z lekarzem panie w każdym wieku. Jednymi z częściej występujących objawów są: zwolnienie tempa przemiany materii, tycie pomimo braku apetytu, częste zaparcia, przewlekłe zmęczenie, osłabienie organizmu, senność mimo dużej ilości snu i odpoczynku, ciągłe uczucie zimna oraz obniżenie temperatury ciała.

Pacjenci cierpią również na pogorszenie kondycji fizycznej, w związku z czym szybko się męczą i nie są w stanie wykonywać długotrwałego wysiłku. Czasami w przebiegu choroby dochodzi do bólów i zaniku mięśni oraz obrzęku stawów, zwłaszcza kolanowych. Mogą występować także problemy z oddychaniem i złapaniem oddechu.

Poza tym, osoby chore na niedoczynność tarczycy mogą mieć spowolnioną akcję serca, a nawet niewydolność serca. Pojawia się również spadek ciśnienia krwi i obniżenie tętna. W niektórych przypadkach niedoczynność tarczycy objawia się zaburzeniami gospodarki tłuszczowej, w wyniku czego u pacjentów często obserwuje się podwyższony poziom cholesterolu oraz miażdżycę. U kobiet może pojawić się nieregularne miesiączkowanie, bardzo obfite krwawienia miesięczne oraz niepłodność. Mężczyźni chorujący na niedoczynność tarczycy mogą cierpieć na impotencję. U pacjentów obu płci często obserwuje się spadek libido i brak zainteresowania seksem. Poza tym, bardzo często osoby chore na niedoczynność tarczycy miewają problemy z koncentracją, a ich pamięć się pogarsza.

Objawy niedoczynności tarczycy można czasami zauważyć gołym okiem. Pacjenci często mają opuchnięte powieki, ich twarz może być nalana, a czasami zasiniona. Oprócz tego, włosy bywają szorstkie, suche, łamliwe i wykazują skłonność do wypadania. Skóra osób z niedoczynnością tarczycy bardzo często jest sucha, zimna i szorstka. Niekiedy może mieć żółte zabarwienie. W okolicach szyi często pojawia się tak zwane wole, czyli obrzęk, który jest spowodowany gromadzeniem się koloidu w komórkach tarczycowych. Płyn może gromadzić się także w jamie otrzewnej albo worku osierdziowym, co prowadzi do powstawania wodobrzusza.

Objawem niedoczynności tarczycy może być również powiększenie języka, zmiana tonu głosu oraz chrypka. Choroba może dotknąć narządy słuchu powodując pogorszenie słyszenia. W skrajnych przypadkach, gdy niedoczynność tarczycy jest nieleczona, może dojść do hipotermii oraz śpiączki hipometabolicznej. Wówczas temperatura ciała spada nawet do 24⁰C, następuje spowolnienie pracy serca, spadek ciśnienia krwi oraz niedotlenienie. Czasami taki stan może bezpośrednio zagrażać życiu pacjenta.

Czy można uniknąć zachorowania na niedoczynność tarczycy?

Choroby tarczycy w większości przypadków są chorobami uwarunkowanymi genetycznie, dlatego nie ma możliwości uniknięcia zachorowania. Jeśli pacjent wie, że w jego rodzinie występowały przypadki zachorowania na niedoczynność albo nadczynność tarczycy, warto poinformować o tym lekarza przed podjęciem jakiejkolwiek kuracji. Jest to ważne, ponieważ niektóre leki mogą wpływać na rozwój chorób tarczycy lub go przyspieszać. Poza tym, osoby, które wiedzą o swoich skłonnościach genetycznych powinny regularnie wykonywać badanie poziomu TSH, a jeżeli lekarz zaleci, również hormonów FT3 i FT4. Dzięki wykryciu choroby na wczesnym etapie rozwoju możliwe jest szybkie wdrożenie skutecznego leczenia i uniknięcie groźnych objawów i powikłań.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy może być spowodowana między innymi uszkodzeniem gruczołu tarczycy. W takiej sytuacji mówi się o tak zwanej pierwotnej niedoczynności tarczycy. Jednym z przypadków, w których tarczyca nie działa prawidłowo, jest między innymi choroba Hashimoto, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. W przebiegu tej choroby w organizmie pojawiają się przeciwciała zwalczające enzymy występujące w tarczycy. Pierwotna niedoczynność tarczycy może pojawić się również jako skutek leczenia nowotworów szyi poprzez napromieniowanie, wycięcia części albo całej tarczycy, a także z powodu niedoborów jodu.

Drugim typem niedoczynności tarczycy jest niedoczynność wtórna. Do tego typu niedoczynności dochodzi na skutek nowotworu przysadki mózgowej albo uszkodzeniu przysadki w wyniku innej choroby. Niedoczynność tarczycy może wystąpić także po urazie podwzgórza albo jako powikłanie po sarkoidozie.

W niektórych przypadkach niedoczynność tarczycy jest spowodowana podostrym zapaleniem tarczycy albo przyjmowaniem pewnych typów leków. Bardzo rzadko niedoczynność pojawia się po porodzie.

Formy niedoczynności tarczycy

Rozróżnia się dwie formy niedoczynności tarczycy – niedoczynność utajoną oraz kliniczną. Niedoczynność utajona, zwana też subkliniczną, jest łagodną formą niedoczynności, która daje znikome objawy. Zazwyczaj objawy nie są charakterystyczne i mogą zostać niezauważone. W przypadku osób dorosłych, objawami może być długotrwałe zmęczenie, obniżenie nastroju, a czasami depresja. U małych dzieci niedoczynność tarczycy w formie subklinicznej może objawiać się opóźnieniem w rozwoju psychicznym i fizycznym, a także długotrwałą żółtaczką występującą u noworodków. Starsze dzieci cierpiące na utajoną niedoczynność tarczycy mogą rosnąć wolniej niż ich rówieśnicy. Poza tym, u dzieci można zauważyć spowolnienie mowy, częste bóle głowy, suche i łamliwe włosy oraz obniżoną tolerancję na zimno. Ta forma niedoczynności tarczycy jest o tyle kłopotliwa, że bardzo łatwo przeoczyć jej objawy albo przypisać je innej przypadłości. W takiej sytuacji często objawy bywają ignorowane, co może prowadzić do przerodzenia się niedoczynności do formy klinicznej.

Druga forma niedoczynności, czyli niedoczynność kliniczna (pełnoobjawowa) jest łatwiejsza do zdiagnozowania, jednak żeby ją rozpoznać, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu lekarskiego oraz badań poziomu hormonów.

Niedoczynność tarczycy u dzieci

Niedoczynność tarczycy, choć zdecydowanie rzadziej niż u dorosłych, występuje również u dzieci. U małych pacjentów zaburzenia hormonów tarczycy są zazwyczaj spowodowane wadami wrodzonymi tarczycy, brakiem tarczycy, niedoborem albo nadmiarem jodu, zapaleniem autoimmunologicznym, wadami podwzgórza albo przysadki mózgowej albo przyjmowaniem leków.

Zarówno u niemowląt, jak i nieco starszych dzieci, niedoczynność tarczycy przejawia się przepukliną pępkową, przedłużającą się żółtaczką, która wystąpiła po porodzie, karłowatością, suchą, marmurkową skórą, dużym ciemieniem, dużym językiem, charakterystycznym dla tej choroby starczym wyglądem, obrzękiem twarzy, opóźnieniem rozwoju kości oraz upośledzeniem słuchu.

Dzieci chore na niedoczynność tarczycy mogą rozwijać się wolniej, mogą cierpieć na niedorozwój umysłowy oraz opóźnione dojrzewanie płciowe. Niedoczynność tarczycy występująca u dzieci, najczęściej nie mija wraz z wiekiem, a jedynie zmieniają się jej objawy, na takie, które są typowe u dorosłych.

Niedoczynność tarczycy a ciąża

Choroby tarczyc mogą być niebezpieczne dla kobiet w ciąży, dlatego zaleca się, aby każda kobieta planująca ciążę poddała się badaniom w kierunku zaburzeń pracy tarczycy. Badanie zaleca się szczególnie kobietom, u których w rodzinie występowały przypadki zachorowania na schorzenia tarczycy. Niedoczynność oraz nadczynność tarczycy są chorobami, które mogą zaszkodzić zdrowiu, a nawet życiu dziecka rozwijającego się w łonie mamy. Najlepiej, aby stężenie TSH we krwi zostało sprawdzone przed ciążą, ale również w czasie ciąży należy regularnie kontrolować poziom hormonów.

Zwykle badanie stężenia TSH wykonuje się między czwartym a ósmym tygodniem ciąży. Jeżeli u kobiety niedoczynność zostanie zdiagnozowana przed zajściem w ciążę, konieczne jest podjęcie leczenia. W sytuacji, gdy niedoczynność tarczycy stwierdzi się dopiero po zajściu w ciążę, konieczne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia lewotyroksyną, która pokrywa zapotrzebowanie na hormony tarczycy. Oprócz tego, podczas ciąży niezwykle ważne jest przyjmowanie suplementów zawierających jod. Zaleca się, aby kobiety ciężarne zażywały 250 gramów jodu na dobę. Jod najlepiej przyjmować w formie suplementów przeznaczonych specjalnie dla kobiet ciężarnych. Zawierają one najbardziej optymalne dawki niezbędnych składników, a oprócz jodu są wzbogacone w inne substancje konieczne do utrzymania zdrowia matki i zdrowego rozwoju dziecka.

Diagnozowanie niedoczynności tarczycy

Jeżeli zaobserwuje się u siebie objawy, które mogą świadczyć o chorobie tarczycy, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Pierwszym etapem badania pod kątem niedoczynności tarczycy, czy jakiejkolwiek innej choroby tarczyc, jest wywiad lekarski. Zwykle na samym początku pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu, który następnie kieruje na badania krwi lub konsultacje u lekarza endokrynologa. Podczas wywiadu lekarskiego konieczne jest poinformowanie lekarza o wszystkich odczuwanych objawach, przyjmowanych lekach, przebytych chorobach oraz przypadkach wystąpienia chorób tarczycy w rodzinie. Następnie przeprowadzane są badania hormonalne, które polegają na pobraniu od pacjenta próbki krwi.

Podstawowym badaniem, które pozwala na stwierdzenie nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy, jest badanie poziomu TSH, czyli hormonu, który jest produkowany przez przysadkę mózgową. Jeżeli stwierdzi się nieprawidłowy wynik TSH, pacjent jest kierowany na badanie poziomu FT4. Jest to hormon produkowany przez gruczoł tarczycy. O pierwotnej niedoczynności tarczycy mówi się, jeżeli stwierdzi się podwyższony poziom TSH oraz obniżony poziom FT4.

Oprócz badania poziomu hormonów, w diagnostyce chorób tarczycy warto przeprowadzić USG tarczycy. To badanie w niektórych przypadkach pozwala na stwierdzenie przyczyny niedoczynności tarczycy, takiej jak obniżona echogeniczność gruczołu lub zmniejszenie jego rozmiarów. Ze względu na to, że niedoczynność tarczycy daje różne objawy obejmujące praktycznie wszystkie narządy i układy, często wykonuje się dodatkowe badania, takie jak USG jamy brzusznej (ma ono na celu stwierdzenie, czy w jamie otrzewnej występuje płyn), RTG klatki piersiowej oraz EKG serca. Poza tym, warto sprawdzić, czy poziom cholesterolu jest w normie. Niestety ze względu na zmiany, jakie zachodzą w organizmie na skutek niedoczynności tarczycy, często przyczyniają się do wzrostu poziomu cholesterolu, co niesie ze sobą poważne konsekwencje.

Regularne badania stężenia TSH powinny być wykonywane właściwie u wszystkich osób, nie tylko tych, które zauważyły u siebie objawy choroby tarczycy lub mają skłonności genetyczne do takich schorzeń. Na okresowe badania TSH powinny udawać się szczególnie osoby, u których w rodzinie występowały przypadki zachorowania na chorobę Hashimoto.

Oprócz tego, badanie poziomu TSH zaleca się każdej kobiecie, która planuje zajście w ciążę. Jest to niezwykle ważne, ponieważ choroby tarczycy mają bardzo niekorzystny wpływ, zarówno na matkę, jak i płód. Niedoczynność lub nadczynność tarczycy może powodować nawet wady rozwojowe, przedwczesny poród, poród martwego płodu oraz poronienie. Jeżeli niedoczynność została stwierdzona dopiero u kobiety ciężarnej, niezwykle istotne jest monitorowanie poziomu hormonów przysadki mózgowej i tarczycy oraz stała kontrola lekarska.

Leczenie niedoczynności tarczycy a dieta

Tak jak w przypadku większości chorób, również przy chorobach tarczycy szczególnie ważna jest zdrowa i zbilansowana dieta. Odpowiednia dieta pozwala na utrzymanie ciała w dobrej kondycji i zapobieganie niedoborom. Żeby w naturalny sposób zrównoważyć poziom hormonów, do codziennej diety warto wprowadzić takie produkty jak aloes, pyłek pszczeli, zioła wspierające pracę tarczycy, macę oraz bataty.

Ze względu na to, że osoby cierpiące na niedoczynność tarczycy mają skłonność do tycia, szczególnie muszą zwracać uwagę na to, co jedzą i piją. Zaleca się, aby jeść kilka małych posiłków, najlepiej w regularnych odstępach czasu. Należy zrezygnować z produktów przetworzonych, zawierających duże ilości cukrów, tłuszczu oraz substancji konserwujących. Bardzo ważne jest, aby w diecie znalazła się odpowiednia ilość świeżych warzyw i owoców, chude mięso, które jest świetnym źródłem białka, tłuszcze roślinne oraz pełnoziarniste pieczywo. Lepiej ograniczyć spożywanie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego oraz węglowodanów.

Oprócz odpowiedniej diety, ważne jest codzienne nawadnianie organizmu. W związku z tym, że organizm osób chorych na niedoczynność tarczycy ma tendencję do zatrzymywania wody, najlepiej spożywać co najmniej dwa litry płynów dziennie. Najlepiej pić niegazowaną wodę. Zdecydowanie zakazane są słodzone, gazowane napoje, ale należy również ograniczyć spożycie soków. Mimo, że zawierają one wartościowe składniki, mają w swoim składzie duże ilości cukru, które w nadmiarze mogą prowadzić do nadwagi.

Oprócz tego, ważne jest zapobieganie niedoborom jodu, selenu, magnezu, żelaza, witaminy C, cynku, a także witamin z grupy B. Bardzo istotne jest również zapobieganie niedoborom witaminy D. Najlepiej, jeśli będzie ona naturalnie produkowana przez organizm w trakcie przebywania na słońcu, ale witaminę tą można również suplementować. W diecie osób chorych na niedoczynność tarczycy ważne miejsce powinno zajmować białko. Najlepiej, jeśli będzie ono stanowić około 15% wszystkich spożywanych codziennie kalorii, co oznacza, że osoby z niedoczynnością tarczycy powinny zjadać około 100 gramów białka dziennie. Dla zachowania równowagi organizmu warto nauczyć się, jak się relaksować i radzić sobie ze stresem.

Spośród wszystkich substancji szczególnie istotny jest jod, który bierze udział w produkcji hormonów tarczycy. Zapotrzebowanie na jod wynosi około 160 μg, a w przypadku kobiet w ciąży i karmiących, nawet 180 – 200 μg. Jedną z możliwości dostarczenia organizmowi jodu jest jego wdychanie. Dlatego osobom cierpiącym na niedoczynność tarczycy zaleca się pobyty nad morzem, gdzie w powietrzu znajduje się duża ilość naturalnego jodu. Poza tym, jod może być dostarczany do organizmu w pokarmach. Dużo jodu zawierają między innymi owoce morza oraz ryby. Jod znajduje się również w produktach roślinnych, jednak jego ilość jest wówczas silnie uzależniona od miejsca uprawy i gleby, na jakiej rosną warzywa, owoce czy zboża. Oprócz tych produktów, jod można znaleźć w wodzie mineralnej oraz soli kuchennej, jednak nie należy jej nadużywać. Ważne jest również to, aby przy niedoczynności tarczycy ograniczyć spożywanie produktów, które zmniejszają przyswajanie jodu. Takie produkty to między innymi kapusta, soja, kalafior, brukselka, rzepa, brukiew, orzeszki ziemne oraz gorczyca. Wyżej wymienione warzywa można spożywać sporadycznie i najlepiej gotowane, ponieważ gotowanie obniża zawartość substancji niekorzystnych.

Sposoby leczenia niedoczynności tarczycy

Najbardziej skuteczną metodą leczenia niedoczynności tarczycy jest przyjmowanie hormonów tarczycy, które nie są produkowane przez ten gruczoł w przebiegu choroby. Hormony te występują w postaci otrzymywanej syntetycznie lewotyroksyny, która ma takie samo działanie, jak hormon naturalnie produkowany przez tarczycę. Ważne jest, aby przez cały okres leczenia przyjmować ten sam preparat z lewotyroksyną, ponieważ różne środki mogą się nieco różnić działaniem i stosowane zamiennie będą nieskuteczne. Przy regularnym przyjmowaniu odpowiednich dawek hormonów, poziom TSH normalizuje się, a organizm wraca do prawidłowego funkcjonowania. Czasami, jeżeli pacjent cierpi na ciężką niedoczynność tarczycy lub oprócz niedoczynności tarczycy jest chory na inne poważne schorzenia, takie jak choroby serca, na początku leczenia może wymagać hospitalizacji. Mimo to, w większości przypadków leczenia hospitalizacja nie jest konieczna.

Oprócz odpowiedniego doboru preparatu i jego dawki, co leży oczywiście po stronie lekarza specjalisty, ważna jest dyscyplina pacjenta. Najlepiej, aby lewotyroksyna była przyjmowana codziennie o tej samej porze. Zaleca się przyjmowanie leku rano, na czczo, mniej więcej 30 – 60 minut przed posiłkiem. Na początku leczenia zazwyczaj konieczne są częste badania poziomu TSH i wizyty kontrolne u lekarza endokrynologa. W niektórych przypadkach zachodzi konieczność wykonywania badań nawet co 6 – 12 tygodni. Ma to na celu kontrolowanie efektów podawania konkretnej dawki leku i wprowadzenie odpowiednich modyfikacji w leczeniu. Po ustaleniu najbardziej optymalnej dawki preparatu, badania TSH wykonuje się zwykle co około 6 – 12 miesięcy.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niedoczynności tarczycy?

Zazwyczaj, osoby chorujące na schorzenia związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy lub przysadki mózgowej, przez całe życie muszą przyjmować odpowiednie leki. Poza tym, niezwykle ważna jest regularna kontrola poziomu hormonów tarczycy oraz TSH, która ma na celu określenie skuteczności leczenia i ewentualne wprowadzenie zmian. W niektórych przypadkach, takich jak na przykład podostre zapalenie tarczycy, polekowa niedoczynność tarczycy oraz poporodowe zapalenie tarczycy, niedoczynność tarczycy ustępuje samoistnie.

Zobacz też: Poporodowe zapalenie tarczycy

Choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto to jedna z najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy. Choroba Hashimoto jest chorobą autoimmunologiczną, która objawia się zapaleniem gruczołu tarczowego. Chorobę tą można wykryć poprzez badanie na obecność przeciwciał we krwi. Jeżeli pacjent jest chory, w jego krwi występują specyficzne przeciwciała, które niszczą peroksydazę tarczycową, co skutkuje zaburzeniem produkcji hormonów tarczycy. Chorobie Hashimoto bardzo często towarzyszą inne choroby autoimmunologiczne, takie jak zespół Addisona, cukrzyca albo reumatoidalne zapalenie stawów. Bardzo często choroba Hashimoto daje takie same objawy jak niedoczynność tarczycy o innym podłożu, dlatego niekiedy chorzy nie zdają sobie sprawy, z tego, że cierpią na to schorzenie.

Zdjęcie główne: wikipedia