Niewydolność jajników
Niewydolność jajników to choroba o bardzo różnych obliczach. W niektórych przypadkach kobieta rodzi się już z tą przypadłością, w innych, niewydolność jajników rozwija się dopiero na pewnym etapie życia kobiety.
Niewydolność jajników definiuje się jako stan, w którym jajniki utraciły trwale swoją funkcję. W takiej sytuacji szans na ciążę z własnych komórek jajowych nie ma. Chyba że kobieta wcześniej zamroziła swoje komórki jajowe. Szansa na ciążę z komórek jajowych dawczyni lub z dawstwa zarodka jest duża. Do niewydolności jajników nie dochodzi z dnia na dzień. Proces obniżania wydolności jajników (czyli zwiększania niewydolności) trwa latami i obniża się szansa na ciążę. – tłumaczy dr n. med. Artur Polak, Założyciel i Dyrektor Kliniki Leczenia Niepłodności Polmedis.
Przyczyny niewydolności jajników
Na prawidłową pracę jajników mają wpływ inne narządy wewnętrzne, takie jak przysadka mózgowa oraz podwzgórze. Produkują one hormony oddziałujące na jajniki. Podwzgórze steruje wydzielaniem gonadoliberyny, która to z kolei jest odpowiedzialna za uwalnianie gonadotropin przysadkowych — folikulotropiny (FSH) oraz lutropiny (LH). Kiedy praca przysadki lub podwzgórza z jakiegoś powodu jest nieprawidłowa, wpływa to na nieprawidłową produkcję hormonów, co z kolei oddziałuje na jajniki, na przykład powodując ich niewydolność.
Pierwotna niewydolność jajników
Pierwotna niewydolność jajników, czyli hipogonadyzm hipergonadotropowy to problem, w którym patologia związana jest z samymi jajnikami. Przy pierwotnej niewydolności jajników w orgiazmie występuje podwyższone stężenie hormonów FSH i LH, czyli wspominanej wcześniej folikulotropiny oraz lutropiny, uwalnianych przez podwzgórze oraz przysadkę mózgową.
Wady wrodzone a pierwotna niewydolność jajników
Schorzenia wrodzone nazywane dysgenezją gonad mogą również być przyczyną hipogonadyzmu hipergonadotropowego, czyli pierwotnej niewydolności jajników. Jest to związane z zaburzeniami, do których doszło jeszcze na etapie życia płodowego, podczas tworzenia się gonad żeńskich.
Przedwczesne wygasanie czynności jajników
Do jednych z najczęściej występujących przyczyn pierwotnej niewydolności jajników jest przedwczesne wygasanie czynności jajników. O POF, czyli z angielskiego premature overian failure — przedwczesne wygaszanie czynności jajników mówimy wtedy, kiedy problemy z czynnością jajników pojawiają się u kobiety poniżej 40. roku życia. Według danych statycznych z przedwczesnym wygaszaniem czynności jajników zmaga się 1 procent kobiet poniżej 40 roku życia oraz 0,1 procent kobiet poniżej 30 roku życia. Zwykle przypadłość ta dotyka kobiet dorosłych, jednak są przypadki, kiedy POF diagnozuje się u młodych dziewcząt przed pokwitaniem.
W większości przypadków u kobiet, których doszło do przedwczesnego wygaszania czynności jajników, niestety nie udaje się znaleźć bezpośredniej przyczyny tego procesu. Jednak na podstawie obserwacji i badań naukowcy wiążą występowanie tej dolegliwości z różnego rodzaju mutacjami genetycznymi lub też z niektórymi chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak choroby tarczycy — np. Hashimoto, cukrzyca typu pierwszego lub toczeń rumieniowaty układowy. W niektórych przypadkach POF to pochodna interwencji medycznych. Pacjentki, które przebyły chorobę nowotworową i była u nich stosowana radio- lub chemioterapia, mogą być narażone na wystąpienie przedwczesnego wygaszania czynności jajników.
Niewydolność jajników fizjologiczna
Fizjologiczna niewydolność jajników związana jest z wystąpieniem menopauzy — czyli zjawiska, które prędzej czy później dosięgnie każdą kobietę. W okresie przekwitania funkcjonowanie jajników się zmienia, przestają one uwalniać komórki jajowe gotowe do zapłodnienia, a także wygasają funkcje syntezowania żeńskich hormonów płciowych. W wyniku zmian menopauzalnych dochodzi do fizjologicznej niewydolności jajników, co uniemożliwia zajęcie w ciążę w tym okresie.
Hipogonadyzm hipogonadotropowy — czyli wtórna niewydolność jajników
O wtórnej niewydolności jajników mówimy wtedy, kiedy jajniki, które dotychczas pracowały poprawnie, nagle przestają prawidłowo działać. Jednocześnie u chorej nie wykryto żadnych chorób genetycznych czy autoimmunologicznych, które mogłyby wskazywać na przyczynę problemów z funkcjonowaniem jajników. W przypadku wtórnej niewydolności jajników, do zaburzenia ich pracy dochodzi w wyniku schorzeń innych organów w orgiazmie kobiety, a dokładnie chorób przysadki i podwzgórza — gruczołów odpowiedzialnych za wydzielanie wewnętrzne. Wskutek schorzeń tychże gruczołów dochodzi do obniżenia stężenia gonadotropin w organizmie, co z kolei wpływa na powstanie wtórnej niewydolności jajników.
Choroby podwzgórza i przysadki
Choroby podwzgórza lub przysadki, które wywołują wtórną niewydolność jajników, mogą być zarówno nabyte, jak i wrodzone. Jedną z takich chorób jest zespół Kallmanna. Ta jednostka chorobowa objawia się nieprawidłowym wytwarzaniem neuronów odpowiedzialnych za produkcję gonadoliberyny. Zespół Kallmana spowodowany jest różnymi mutacjami genetycznymi. Oprócz niewydolności jajników, schorzenie to może powodować zaburzenia węchu, braku jednej nerki czy utraty słuchu.
Inne jednostki chorobowe, które prowadzą do niewydolności jajników to:
- podwzgórzowy brak miesiączki na tle organicznym, którego przyczyną mogą być guzy podwzgórza, a także różnego rodzaju urazy i infekcje;
- podwzgórzowy brak miesiączki o podłożu psychicznym, spowodowany chorobami na tle psychiczny, związanymi z zaburzeniami odżywiania, np. bulimią czy anoreksją;
- czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki, spowodowany nagłym silnym spadkiem masy ciała, silnym stresem, lub intensywną aktywnością fizyczną.
Hiperprolaktynemia a niewydolność jajników
Jedną z przyczyny wtórnej niewydolności jajników, związanej z nieprawidłowościami w działaniu przysadki jest hierprolaktynemia. Choroba ta powoduje nadmierną ilość prolaktyny produkowanej przez przysadkę. Prolaktyna z kolei hamuje uwalnianie gonadoliberyny. Nadmierna ilość prolaktyny może doprowadzić do całkowitego zatrzymania gonadoliberyny, a co za tym idzie zatrzymania uwalniania gonadotropin przysadkowych. Finalnie, dochodzi do wtórnej niewydolności jajników. Hiperprolaktynemia może być wywoływana przez niektóre leki, zwłaszcza przeciwpsychotyczne, a także przez uszkodzenie przysadki mózgowej lub guzy przysadki. Czasami hiperprolaktynemia może być pochodną chorób przewlekłych, takich jak marskość wątroby czy przewlekła niewydolność nerek.
Niewydolność jajników — objawy
Pierwszym objawem, który może świadczyć o nieprawidłowym działaniu jajników, jest zatrzymanie miesiączkowania lub zaburzenia miesiączkowania. Jeżeli u kobiety, u której dotąd menstruacja występowała regularnie, nagle dochodzi do skrócenia lub zmniejszenia objętości krwawienia, możemy podejrzewać problemy z niewydolnością jajników. Innym objawem charakterystycznym dla niewydolności jajników są problemy z zajściem w ciąże lub utrzymaniem ciąży.
Niewydolność jajników może dawać również inne, mniej charakterystyczne objawy, uzależnione od przyczyny niewydolności. Na przykład, jeżeli powodem niewydolności jajników jest przedwczesne wygaszanie czynności jajników, kobieta może uskarżać się na objawy typowe dla menopauzy, takie jak zmiany nastrojów, czy uderzenia gorąca. Kiedy przyczyną niewydolności jest z kolei dysgenezja gonad, u kobiety można zaobserwować brak rozwoju drugorzędowych cech płciowych lub pierwotny brak menstruacji.
Niewydolność jajników — diagnostyka
Podczas diagnostyki niewydolności jajników pierwszym krokiem są badania hormonalne, takie jak badanie stężenia:
- estrogenów
- folikulotropiny
- lutropiny
Te podstawowe badania umożliwią stwierdzenie, czy mamy do czynienia z niewydolnością wtórną czy pierwotną. Wiedza ta jest niezbędna, ponieważ w przypadku niewydolności pierwotnej dalsza diagnostyka będzie obejmowała jajniki, natomiast w przypadku niewydolności wtórnej, diagnostyka będzie musiała objąć podwzgórze i przysadkę. Dokładna diagnostyka niewydolności jajników przebiega różnie i jest zależna od przyczyn problemu.
Kiedy lekarz prowadzący diagnostykę podejrzewa przedwczesny wygasanie czynności jajników, konieczne będzie wykonanie dwukrotnego badania stężenia FSH — w odstępie od 4 do 6 tygodni. Ponadto, można wykonać również oznaczenie rezerwy jajnikowej. Kiedy z kolei podejrzewane są schorzenia przysadki lub podwzgórza niezbędne będzie wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego głowy.
Leczenie niewydolności jajników
Podobnie jak w przypadku diagnostyki, leczenie niewydolności jajników będzie zależne od przyczyny jej wystąpienia. W przypadku przedwczesnego wygasania czynności jajników lub dysgenezji gonad leczenie będzie polegało przede wszystkim, na podawaniu preparatów hormonalnych estrogenowo-progestagenowych. Kiedy za niewydolność jajników są odpowiedzialne schorzenia przysadki lub podwzgórza związane ze zmianami patologicznymi w ich obrębie, możliwe że konieczny będzie zabieg mający na celu usunięcie zmian. Kiedy diagnoza wskazuje z kolei na hiperprolaktynemię, leczenie polega na unormowaniu poziomu prolaktyny w organizmie. W przypadku, gdy przyczyną niewydolności jajników są przyjmowane leki, konieczne jest ich odstawienie.
Niewydolność jajników a ciąża
Kiedy kobieta pragnąca zajść w ciąże natrafia na problem w postaci niewydolności jajników, pierwszym krokiem jest dokładna diagnostyka oraz wdrożenie leczenia, odpowiedniego dla zdiagnozowanej przyczyny. Niestety, niewydolność jajników znacznie zmniejsza szanse na zajście w ciążę, zwłaszcza gdy jego przyczyną jest przedwczesne wygaszanie czynności jajników. Kobiety cierpiące na niewydolność jajników, pragnące zajść w ciąże powinny rozważyć zastosowanie technik wspomagania rozrodu. Obecnie nowoczesna medycyna daje dużo możliwości i innowacyjnych rozwiązań, które umożliwiają poczęcie i urodzenie upragnionego dziecka.
Copyright © Rodzice.pl 2009-2024