Liczebniki – definicja, rodzaje i przykłady liczebników

Liczebnik – definicja

Liczebnik to jedna z podstawowych części mowy, wskazująca na wartość ilościową. Jest to wyraz, który określa liczbę elementów lub ich kolejność w określonym w zbiorze. Dzięki liczebnikom możemy porozumieć się w innymi ludźmi w różnych sytuacjach dnia codziennego – np. w sklepie, u lekarza czy na ulicy.

Odmieniają się, w zależności od typu liczebnika, przez rodzaje i/lub przypadki. Występują w połączeniu z rzeczownikami. Odpowiadają na takie pytania jak: ile?, ilu?, która z kolei?, które z kolei? lub który z kolei?

Liczebniki – rodzaje

Liczebniki słowne można podzielić na róże typy ze względu na ich funkcję oraz pytania, na jakie odpowiadają. Wyodrębniamy następujące rodzaje liczebników:

• liczebniki główne – odpowiadają na pytanie ile?,
• liczebniki porządkowe – odpowiadają na pytania który z kolei?, która z kolei? oraz które z kolei?,
• liczebniki zbiorowe – odpowiadają na pytania ile?, ilu?. Wskazują na liczbę rzeczy, osób, pojęć czy zjawisk. Występuje razem z rzeczownikami w liczbie mnogiej, które odnoszą się do ludzi różnej płci, zwierząt czy dzieci,
• liczebniki nieokreślone – odpowiadają na pytanie ile? – w sposób ogólnikowy, nieprecyzyjny, niedokładny,
• liczebniki ułamkowe – odpowiadają na pytanie ile? oraz ilu? Odnoszą się do liczb określonych w postaci ułamkowej,
• liczebniki wielorakie – wskazują liczbę określonych elementów będących częścią składową większej całości lub liczbę odmian/gatunków określonej rzeczy czy zjawiska,
• liczebniki mnożne – określają liczbę identycznych części/elementów, z jakich składa się określony przedmiot.

Liczebniki porządkowe – czym są?

Kiedy już wiemy, co to jest liczebnik i jakie są jego rodzaje, warto bliżej przyjrzeć się najczęściej używanym spośród nich. Liczebniki główne i porządkowe – bo o nich mowa, wymagają szerszego omówienia. Liczebnik porządkowy określa położenie/pozycję danej rzeczy, osoby lub zjawiska we wskazanym szeregu. Pozwala na wartościowanie i porównywanie różnych obiektów oraz elementów, a także ustalanie miejsca osób w hierarchii. Odmienia się zarówno przez przypadki, jak i rodzaje.

Pisownia liczebników porządkowym często sprawia uczniom poważne problemy. Można je zapisywać zarówno w postaci cyfr, jak i słów. Zazwyczaj w przypadku zapisu liczbowego należy postawić kropkę, np. 52., 8. czy 95. Wyjątek stanowi zapis w formie daty, jeżeli miesiąc oznaczamy w sposób słowny – np. 7 czerwca 1990, a nie 7. czerwca 1990. Kropkę pomijamy również wtedy, gdy chcemy wskazać godzinę danego dnia – np. w niedzielę o 10 – zapis w niedzielę o 10. jest błędny. Przymiotników porządkowych nie powinno się również zapisywać w dodatkiem końcówek fleksyjnych, np. 2-go, 50-mu, 60-tej czy 2020-ego.

Liczebniki główne – jak je rozpoznać?

Liczebniki główne odpowiadają w mianowniku na pytanie ile?. Odmieniają się zarówno przez rodzaje, jak i przypadki. Ich rolą jest wskazywanie wartości liczbowych. Można ich używać w różnych sytuacjach codziennego życia – np. płacąc w sklepie za zakupy, a także podając wzrost, wagę, wiek, wysokość położenia określonego punktu czy odległość.

Liczebniki – przykłady

Aby lepiej zrozumieć, co to są liczebniki i dobrze rozróżniać ich rodzaje, najlepiej posłużyć się konkretnymi przykładami. Prezentujemy zatem wyrazy i zdania, które zobrazują prawidłowe używanie różnych rodzajów liczebników.

Przykłady liczebników głównych

Do liczebników głównych możemy zaliczyć takie wyrazy jak np. jeden, dwa, pięć, dwanaście, dwadzieścia pięć czy tysiąc sześćset. Można zapisywać je również w formie liczbowej, tj. 1, 2, 5, 12, 25 czy 1600.
Zdania z liczebnikiem głównym mogą być następujące:

Marcin Kowalski jest niskim mężczyzną, ponieważ ma tylko 160 centymetrów wzrostu.
Tarnica jest najwyższym szczytem polskiej części Bieszczadów, mierzącym 1346 m n.p.m.
Ulubiona liczba mojej ukochanej Marysi to cztery.

Przykłady liczebników porządkowych

Liczebniki porządkowe to np. pierwszy, ósmy, czwarta czy dwudzieste piąte. Dopuszczalny jest również zapis 1., 8., 4. i 25.
Przedstawiamy kilka przykładów użycia liczebników porządkowych:

W dzisiejszych biegu sprinterskim pierwsze miejsce zajął Daniel.
To już 8. raz, kiedy zapomniałeś w tym miesiącu o pozmywaniu naczyń!
Andrzej otrzymał od swojej dziewczyny drugą szansę, po tym jak wcześniej zawiódł jej zaufanie.

Przykład

Przykłady liczebników ułamkowych

Liczebniki ułamkowe to np. ¾, półtora, dwie szóste czy ½. Sposób ich zastosowania prezentujemy na poniższych przykładach.

Zdążyłem już napisać ¾ artykułu.
Kupiłem w sklepie półtora kilograma jabłek.
Wynik dzielenia 5 przez 10 to ½.

Przykłady liczebników nieokreślonych

Liczebniki nieokreślone zawsze przyjmują formę słowną, np. kilkaset, co łaska, od groma, troszeczkę, ciut, mało czy wiele.
Przykłady użycia liczebników nieokreślonych:

Jaś znalazł w lesie od groma grzybów.
Ksiądz na pytanie Marysi o wysokość ofiary za mszę ślubną odpowiedział „co łaska”.
Brakuje mi kilkaset złotych, aby móc kupić sobie nowy komputer.

Przykłady liczebników mnożnych

Liczebniki mnożne to np. takie wyrazy jak dwukrotny, poczwórny czy siedmiokrotny. Ich sposób użycia obrazują poniższe przykłady:

Kamil Stoch to dwukrotny mistrz świata w skokach narciarskich.
Ania kupiła poczwórny wieszak do swojej szafy.
Siedmiokrotny zwycięzca wyścigu Tour De France został zdyskwalifikowany za doping.

Przykłady liczebników wielorakich

Liczebniki wielorakie to np. takie słowa jak trojaki, pięcioraki czy siedmioraki. Przykłady ich zastosowania mogą być następujące:

Wybuch elektrowni jądrowej w Czarnobylu spowodował trojakie skutki – ekonomiczne, zdrowotne i społeczne.
Na problem zagrożeń ekologicznych można spojrzeć w siedmioraki sposób.
Słowo zamek może mieć dwojakie znaczenie.

Przykłady liczebników zbiorowych

Liczebniki zbiorowe to np. pięcioro, siedmioro czy sto trzydzieści czworo. Przedstawiamy poniżej przykłady użycia:

Pięcioro uczniów z klasy 2 B otrzymało świadectwo w paskiem.
Siedmioro dzieci zapomniało przygotować się do zajęć.
Sto trzydzieści czworo żołnierzy zginęło w walce na froncie.

Liczebniki z ó – które to są?

W języku polskim występuje kilka liczebników z literą ó. Wśród nich znajdują się takie wyrazy jak:

• mnóstwo,
• pół,
• półczwarta,
• półtora,
• półtorej,
• półtrzecia,
• w bród.

Pisownia “nie” z liczebnikami

Partykułę nie z liczebnikami zazwyczaj zapisujemy oddzielnie, np. Wczoraj zjadłem nie dwa, lecz cztery jabłka. Istnieje jednak kilka wyjątków, o których warto pamiętać. Łącznie należy zapisać takie wyrazy jak niewiele, niewielu, niejedna, niejedno oraz niejeden.

Rodzice pytają o liczebniki

Dwie – jaki to liczebnik?

Dwie to liczebnik zbiorowy rodzaju żeńskiego, który odmienia się przez przypadki.

Na jakie pytania odpowiada liczebnik?

Liczebnik odpowiada na takie pytania jak ile?, ilu?, który z kolei?, która z kolei? oraz które z kolei?

Czy wiele to liczebnik?

Wiele to liczebnik nieokreślony.

Przez co odmienia się liczebnik?

Liczebnik odmienia się przez przypadki i rodzaje.

Co to jest liczebnik główny?

Liczebnik główny to część mowy, która odpowiada na pytanie ile?. Odmienia się zarówno przez przypadki, jak i rodzaje. Przykładem liczebnika głównego może być 1, dwa, 100 czy tysiąc pięćset. Dopuszczalny jest zatem zarówno słowny, jak i liczbowy zapis.

Co to jest liczebnik zbiorowy?

Jest to rodzaj liczebnika, za pomocą którego możemy wskazać liczbę pojęć, zjawisk, rzeczy czy osób. Występuje w połączeniu z rzeczownikiem. W liczbie mnogiej za pomocą liczebników zbiorowych wyraża się np. liczbę młodych osób różnej płci czy zwierząt – np. pięcioro, czternaścioro, siedmioro czy dwoje.