Mowa zależna i niezależna

Mowa zależna, niezależna i pozornie zależna

Mowa zależna, niezależna i pozornie zależna jest na co dzień wykorzystywana do opisu naszych relacji z innymi osobami. Codziennie dosłownie cytujemy lub parafrazujemy wypowiadane przez innych zdania. Oznacza to, że chociaż w większości nieświadomie, posługujemy się wykorzystywaniem praktycznym mowy zależnej, niezależnej lub pozornie zależnej.

Konstrukcje te i ich znajomość jest niezwykle ważna przy tworzeniu różnego rodzaju tekstów. Tam zadaniem narratora jest wprowadzenie wypowiedzi bohaterów. Od tego, w jaki sposób to zrobi, będzie zależał charakter treści. Posługiwanie się konstrukcjami mowy zależnej, niezależnej oraz pozornie zależnej w dużej mierze odkrywa poziom świadomości narratora co do charakterystyki opisywanych postaci.

Najprostszym dla narratora rozwiązaniem jest bezpośrednie i dosłowne przytaczanie wypowiedzi bohaterów. Wówczas mamy do czynienia z mową niezależną. Rolą narratora jest wówczas jedynie komentowanie przytaczanych wypowiedzi. Nie ma on bezpośredniego wpływu na ich wydźwięk.
Podczas wykorzystywania mowy zależnej narrator przytacza słowa bohatera poprzez wykorzystanie zwrotów: „powiedział, że” lub „pomyślał, że”. Daje to mu możliwość manipulowania sposobem interpretacji i odbioru słów wypowiadanych przez bohaterów. Wykorzystywane jest tutaj parafrazowanie.

Mowa pozornie zależna jest formą pośrednią. Tutaj często wewnętrzny monolog bohatera zostaje pochłonięty przez narratora, ale ten stara się zachowywać jego samodzielność. Narrator mówi od siebie, ale zachowuje stylistykę myśli i wypowiedzi charakterystyczną dla bohatera.

Mowa zależna – język polski

Definicja mowy zależnej jasno wskazuje, że jest to przytoczenie czyjejś wypowiedzi. To jednak nie występuje w formie dosłownej. Wykorzystuje się tutaj formę zdania podrzędnego dopełnieniowego. W zdaniach tego typu wyraźnie odznacza się czasownik, który charakteryzuje mówienie. Tymi najczęściej wykorzystywanymi są:

• „powiedział”,
• „kazał”,
• „polecił”,
• „poprosił”,
• „pomyślał”.

Mowa niezależna

Rozważając, co jest łatwiejsze: mowa zależna a niezależna, należy jasno stwierdzić, że mniej wymagające jest stosowanie tej drugiej. Tutaj mamy do czynienia z dosłownym przytoczeniem czyjejś wypowiedzi. Nie mam tu miejsca na parafrazowanie i manipulowanie przekazem oraz odbiorem. Mowę niezależną można stosować w dialogach oraz monologach. W pierwszym z przypadków przedstawione są racje co najmniej dwóch postaci, które się ze sobą konfrontują. Drugi przypadek to pokazanie subiektywnych odczuć i dążeń jednego z bohaterów.

Mowa pozornie zależna

Mowa pozornie zależna jest najtrudniejszą formą przekazania wypowiedzi bohaterów. Tutaj wprawdzie monolog wewnętrzny zostaje przejęty przez narrację, ale ta oddaje go w sposób wierny i charakterystyczny dla bohatera. Narrator nie komentuje, nie próbuje manipulować odbiorem i przekazem. To forma pośrednia pomiędzy mową zależną i niezależną. Punkt widzenia bohatera i narratora są od siebie zupełnie niezależna, a jednak łączy je jedna forma przekazu.

Mowa zależna i niezależna – przykłady

Przykłady mowy zależnej można by mnożyć bez liku. Tutaj wypowiedź bohatera wprowadzana jest w tok monologu narratora. Może to wyglądać w sposób następujący:

• „Wynoś się stąd!” – wyrwało się jednemu z senatorów;
• „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła zdenerwowana nauczycielka języka polskiego;
• „Pójdziesz ze mną do teatru?” – wówczas zapytał mnie Patryk;
• „Niestety nie mogę, muszę być w pracy.” – odpowiedziała zasmucona Marta.

Powyższe przykłady zdań ilustrujące mowę zależną można z powodzeniem pokazać w formie mowy niezależnej. Będą one brzmiały tak:

• Podczas posiedzenia jeden z senatorów nakazał drugiemu, aby ten się wynosił z posiedzenia.
• Zdenerwowana nauczycielka języka polskiego nakrzyczała na ucznia, że ten nie odrobił lekcji.
• Rozmawiałam z Patrykiem, kiedy ten zapytał mnie, czy wybiorę się z nim do teatru.
• Patryk zapytał Martę, czy ta pójdzie z nim do teatru. Niestety ta musiała odmówić, ponieważ w tym czasie miała być w pracy.

Ćwiczenia tego typu można by mnożyć bez końca. Przykłady mowy niezależnej zawsze daje się zamienić na mowę zależną. To kwestia poruszana na lekcjach języka polskiego w klasach szkoły podstawowej.

Zamiana mowy niezależnej na zależną

Mowę niezależną, czyli dosłownie przedstawiającą czyjąś wypowiedź, można w łatwy sposób przekształcać w mowę zależną, a więc parafrazującą wypowiedzi. Kilka przykładów takich przekształceń umieściliśmy poniżej:

• „Przyjdę dzisiaj do Was na obiad.” – rzucił nasz syn podczas rozmowy telefonicznej.
  Dzisiaj podczas rozmowy telefonicznej nasz syn oznajmił, że zjawi się na dzisiejszym obiedzie.
• „Pojedziesz ze mną na wakacje w góry?” – zapytał Marcel. Marcel zapytał mnie, czy pojadę razem z nim na wakacje w góry.
• „Pożyczysz mi książkę od biologii?” – zapytała podczas lekcji Asia.
  Podczas lekcji Asia zapytała, czy pożyczę jej książkę od biologii.

Mowa zależna i niezależna – ćwiczenia

W ramach ćwiczeń, bardzo Was prosimy o przekształcenie poniższych zdań wyrażonych za pośrednictwem mowy niezależnej w mowę zależną:

• „Pomożesz mi przy lepieniu uszek na święta?” – zapytała babcia swoją wnuczkę, Asię.
• „Jak mogłeś tak mnie potraktować?!” – wykrzyknęła zdruzgotana Oliwia.
• „On mnie pierwszy popchnął!” – krzyknął poprzez łzy mały Krzyś.

Tym razem przekształćcie poniższe zdania w mowę niezależną:

• Marek odpowiedział Monice, że zna numer telefonu do doskonałego specjalisty od chorób dzieci.
• Mama zaproponowała swojemu dziecku wspólne spędzenie świąt.
• Adam ochoczo zgodził się na propozycję Ani.

Rodzice pytają o mowę zależną i niezależną:

Czy mowa zależna to strona bierna?

W języku polskim strona bierna to wyrażenia, w których podmiot jest odbiorcą czynności, a dopełnienie jest jego wykonawcą. Przykładowo są to następujące konstrukcje: „zostało powiedziane przez Karolinę”, „było wykrzyczane”. Tego typu konstrukcje mogą być wykorzystywane w mowie zależnej, czyli relacjonowaniu zaistniałych wypowiedzi, jednak zdecydowanie bardziej naturalnie brzmią wyrażenia utrzymywane w konstrukcji strony czynnej.

Kiedy używamy mowy zależnej?

Mowy zależnej używamy w sytuacji, kiedy chcemy zrelacjonować czyjąś wypowiedź, ale nie w sposób bezpośredni ją przytoczyć.

Co najczęściej stosuje się do tworzenia wypowiedzi w formie mowy zależnej?

Wypowiedzi tworzone w formie mowy zależnej najczęściej zawierają w sobie zwroty takie jak: „powiedziała, że”, „stwierdziła, że”, „wykrzyczała, że”, „uznała, że”.

Do czego stosowana jest mowa niezależna w dziele literackim?

W dziełach literackich mowę niezależną stosuje się podczas tworzenia dialogów między bohaterami.

W jakiego rodzaju tekstach pojawia się często mowa niezależna?

Mowę niezależną spotykamy najczęściej w relacjach z wydarzeń i opowiadaniach.