Mózgowe porażenie dziecięce nie kwalifikuje się jako jednej choroby. Jest to grupa zaburzeń rozwoju ruchu i postawy, które występują w następstwie nieprawidłowego rozwoju mózgu płodu i noworodka. Nie mają charakteru postępowego, ale ograniczają aktywność ruchową i wpływają na zaburzenia zmysłów (wzroku, słuchu, czucia), komunikacji językowej, spostrzegania i zachowania.

Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego

Przyczyny tego poważnego zaburzenia u dzieci są różnorodne i co ciekawe, zmieniają się wraz z rozwojem medycyny. Obecnie w krajach rozwiniętych (w tym w Polsce) za najczęstszą przyczynę mózgowego porażenia dziecięcego uważa się komplikacje w czasie ciąży oraz przedwczesny poród, podczas którego może dojść do niedotlenienia dziecka, zaburzenia ukrwienia, zakażenia, a to wszystko zwiększa ryzyko uszkodzenia mózgu u wcześniaka. Z racji tego, że obecnie nawet bardzo wcześnie urodzone dzieci można uratować oraz że liczba porodów przedwczesnych wzrosła, jest to jedna z najpoważniejszych przyczyn mózgowego porażenia dziecięcego. Szacuje się, że dotyka 2 na 1000 żywo urodzonych dzieci.

Objawy mózgowego porażenia dziecięcego

Objawy zaburzenia nie pojawiają się od razu, chyba że mamy do czynienia z wyjątkowym i ciężkim przypadkiem, wtedy pierwsze symptomy można dostrzec już w okresie noworodkowym. W pozostałych przypadkach objawy pojawiają się stopniowo wraz z rozwojem ruchowym i psychicznym dziecka. Nie u wszystkich dzieci mózgowe porażenie ujawnia się tak samo, ponieważ u różnych maluchów są uszkodzone różne partie mózgu. Jednak najczęściej dotyka struktur, które odpowiadają za zależne od woli ruchy ciała. Występuje u 80% dzieci i nosi nazwę postaci spastycznej lub piramidowej. Dzięki odpowiedniej rehabilitacji prowadzonej od najwcześniejszych lat długość życia oraz jego jakość (w tym rozwój zawodowy i rodzinny) znacznie wzrasta.

Rozpoznanie objawów u niemowlaka bywa trudne, a wszelkie opóźnienia w rozwoju ruchowym przysparzają rodzicom wiele nerwów i zmartwień. Co może wskazywać na mózgowe porażenie dziecięce?

  • opóźnione trzymanie głowy prosto, gdy dziecko jest trzymane w pozycji pionowej,
  • trudność w unoszeniu głowy, gdy dziecko leży na brzuchu,
  • opóźniona nauka siadania, a gdy siedzi, przechyla się do przodu, zgina głowę do klatki piersiowej i wygina plecy w łuk,
  • mała aktywność w ruchach spontanicznych,
  • powolne ruchy z objawami prężenia,
  • zaciśnięte rączki,
  • przywodzenie do siebie nóżek podczas przewijania,
  • mało ruchliwe stopy.

Powyższe objawy ukazują zaburzenia w rozwoju ruchów zależnych od woli oraz utrzymywanie się reakcji z czasu noworodkowego. Reakcje te nie zanikają, co więcej, nasilają się przez powtarzalność. Czasami są to tak subtelne sygnały, że nawet lekarze mogą mieć problem z diagnozą. Dlatego tym bardziej rodzice nie powinni robić niczego na własną rękę i w razie jakichkolwiek wątpliwości muszą poradzić się lekarza pediatry, który prawdopodobnie skieruje dziecko do neurologa dziecięcego.

Leczenie mózgowego porażenia dziecięcego

Jeśli lekarze stwierdzą u dziecka jakiekolwiek opóźnienia lub zaburzenia w rozwoju, zalecą leczenie usprawniające polegające choćby na odpowiednich nawykach w pielęgnacji, dzięki czemu rodzice pomogą zniwelować nieprawidłowe reakcje organizmu dziecka.

W mózgowym porażeniu dziecięcym zdiagnozowanym u niemowlaka leczenie polega na wieloprofilowym usprawnianiu wszystkich zaburzonych funkcji ruchowych. U dzieci starszych wspomaga się czynności chwytne ręki, koordynuje je z czynnościami wzrokowymi oraz wspomaga czynności mowy. Ocenia się również stan intelektualny dziecka i odpowiednio stymuluje w tym zakresie. W takie wieloprofilowe usprawnianie zaangażowani są najczęściej: lekarz neurolog, lekarz specjalista rehabilitacji leczniczej, terapeuta i psycholog. Często również rodzice stają się terapeutami swojego dziecka, ponieważ maluchy dotknięte mózgowym porażeniem dziecięcym muszą być odpowiednio noszone, układane, przewijane i karmione. Do tego potrzebny jest czasem specjalistyczny sprzęt w postaci maty do ćwiczeń na podłodze, fotel do siedzenia, specjalny stolik i wózek.

Rodziców chorych dzieci wspomagają często poradnie dziecięce. Organizowane są także zajęcia terapeutyczne, na których uczy się, jak ćwiczyć i pielęgnować dziecko w domu, by wspomóc jego rozwój ruchowy. Pomoc można uzyskać również w kołach pomocy dzieciom niepełnosprawnym ruchowo, które organizowane są przy krajowym komitecie pomocy dzieciom lub niezależnych od niego. Dzięki temu rodzice dzieci, których dotknęło mózgowe porażenie dziecięce nie są pozostawieni sami sobie i mogą liczyć się ze specjalistycznym wsparciem.

Mózgowe porażenie dziecięce nazywane jest także w skrócie MDM lub chorobą Little’a. Rozpoznaje się je średnio u dwóch na tysiąc niemowląt. Wbrew pozorom nie jest to jedna choroba, ale całkiem pokaźna ich grupa, która sprowadza się do wspólnych objawów. Jakich? Jakie są przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego i jak można je leczyć?

Mózgowe porażenie dziecięce: przyczyny

Mózgowe porażenie dziecięce to nie jedna choroba, lecz bardzo duża ich grupa. Wszystkie spowodowane są nieprawidłowościami w rozwoju mózgu lub występowaniem uszkodzeń jego fragmentów. Dokładne przyczyny występowania choroby nie są dokładnie znane, wiadomo jednak, że do czynników ryzyka należą między innymi:

  • ciąże wielopłodowe
  • przedterminowy poród
  • infekcje przebyte w czasie ciąży (m.in. różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia)
  • ekspozycja na metylortęć
  • nieprawidłowości chromosomalne
  • spożywanie alkoholu przez ciężarną
  • palenie papierosów przez ciężarną
  • choroby tarczycy u ciężarnej
  • długi i trudny poród, zwłaszcza kleszczowy
  • urazy głowy przebyte we wczesnym dzieciństwie
  • zapalenie opon mózgowych przebyte we wczesnym dzieciństwie

Mózgowe porażenie dziecięce: objawy

Bez względu na przyczyny tego schorzenia, objawy są niemal identyczne dla każdej postaci choroby. Dotyczą one koordynacji ruchowej, problemów z mówieniem, wzrokiem, słuchem. Problem dotyczy także nadmiernej wiotkości mięśni, co powoduje drgawki oraz kłopoty z przełykaniem.

Niestety bardzo trudno jest zauważyć nieprawidłowości u niemowlęcia. Wyraźniejsze robią się one wraz z wiekiem dziecka, ponieważ łatwiej zauważyć nieprawidłowości rozwoju ruchowego u starszego maluszka. U dzieci poniżej pierwszego roku życia do objawów należy brak umiejętności siadania i chodzenia w wieku, gdy rówieśnicy już te umiejętności dawno posiadają. Problem leży też w nieprawidłowej stabilizacji głowy i tułowia. Malec może nie być w stanie dźwignąć główki i rozglądać się na boki.

Do częstych objawów należą również nawracające infekcje dróg oddechowych. Pojawiają się problemy z jedzeniem, ponieważ z uwagi na osłabione napięcie mięśniowe dziecko nieprawidłowo przełyka.

Dziecięce porażenie mózgowe: rodzaje

Dziecięce porażenie mózgowe dzieli się na kilka różnych rodzajów. Podział występuje ze względu na objawy.

  • Obustronne porażenie kurczowe: przy tym rodzaju porażenia dziecko ma przez cały czas sztywne i wyprostowane nogi. Sprawia to, że występują trudności z chodzeniem, siadaniem, kładzeniem się. Gdy dziecko stoi, odruchowo krzyżuje nogi lub wspina się na palce. Nie pojawia się tutaj zazwyczaj żaden problem z rozwojem umysłowym, sporadycznie może występować padaczka.
  • Porażenie połowiczne, czyli hemiplegia: objawy pojawiają się już około 5 miesiąca życia dziecka. Rączki i nóżki po jednej stronie ciała są wyraźnie słabsze od tych po stronie drugiej, bardziej wiotkie. Mogą także wolniej rosnąć, być krótsze i mniejsze od drugich kończyn. Często efektem tego jest skrzywienie kręgosłupa. Rozwój umysłowy zazwyczaj jest poprawny, a u ponad 30% przypadków występuje padaczka.
  • Obustronne porażenie połowiczne: dziecko ma sztywne rączki, nie potrafi chodzić ani siadać. Ma spore trudności w jedzeniu, połykaniu. Występuje opóźnienie rozwoju umysłowego oraz towarzyszy temu rodzajowi porażenia padaczka – występuje u ponad 90% chorych.

Dziecięce porażenie mózgowe: rehabilitacja

Rodzaj rehabilitacji towarzyszącej dziecięcemu porażeniu mózgowemu musi być ściśle dobrany do stopnia uszkodzenia mózgu i towarzyszących temu objawów. Dziecięce porażenie mózgowe nie podlega leczeniu farmakologicznemu, dlatego też rehabilitacja jest jedyną formą pomocy w poprawieniu sprawności dziecka.