Osteoporoza a ciąża i karmienie piersią

Oteoporoza: co to za choroba?

Osteoporoza jest trzecią po chorobach układu krążenia oraz nowotworach przyczyną zgonów. Szacuje się, że co druga kobieta i co piąty mężczyzna po 50. roku życia dozna przynajmniej jednego złamania osteoporotycznego, do którego dochodzi na skutek niewielkiego urazu bądź upadku, który nie spowodowałby przerwania ciągłości kości u zdrowych osób. Co to jest osteoporoza? Jak określił to Albright w 1941 roku najprościej mówiąc jest to “za mało kości w kości”. Nieco bardziej skomplikowaną definicję podaje WHO: „Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, charakteryzującą się niską masą kości, zaburzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej prowadzącą do wzmożonej łamliwości kości i złamań”.

Osteoporozę można klasyfikować według lokalizacji lub etiologii. W pierwszym przypadku wyróżniamy:

• Osteoporozę miejscową – dotyczy wybranych partii układu kostnego unieruchomionych w gipsie bądź z oznakami stanu zapalnego;
• Osteoporozę uogólnioną – tj. dotyczącą całego układu kostnego.

Klasyfikacja ze względu na pochodzenie choroby obejmuje:

• Osteoporozy pierwotne (70% przypadków), które dzielą się na:
  • Osteoporoza młodzieńcza (idiopatyczna)
  • Osteoporoza inwolucyjną typu I (pomenopauzalną)
  • Osteoporoza inwolucyjną typu II (starczą)
• Osteoporozy wtórne (pozostałe 30% przypadków) powstające w rezultacie wpływu pewnych czynników, które mogą prowadzić do osteoporozy.

Osteoporoza: przyczyny

Po 40. roku życia na skutek zmniejszonej aktywności komórek strukturanych masa kostna szkieletu systematycznie się zmniejsza. Co roku kości tracą ok. 1% swojej masy, a po menopauzie jeszcze więcej 2-3% tkanki kostnej rocznie. Do powstawania osteoporozy dodatkowo przyczyniają się takie czynniki jak:

• dieta uboga w wapń, magnez, witaminę D oraz K,
• dieta zawierająca zbyt duże ilości białka,
• zaburzenia hormonalne oraz zaburzenia pracy tarczycy,
• brak codziennej aktywności fizycznej,
• palenie papierosów i spożywanie alkoholu,
• zażywanie niektórych leków, np. kortykosteroidów,
• szczupła budowa ciała.

Zachwianie gospodarki wapniowej w ciele kobiety następuje też na skutek ciąży.

Osteoporoza a ciąża

Wytrzymałość kości określa m.in. jej gęstość mineralna (bone mineral density – BMD).  Spadek tej wartości o 10% podwaja ryzyko złamania kości, ale możliwość jego wystąpienia należy rozpatrywać w połączeniu z innymi czynnikami, takimi jak przyjmowane leki czy budowa ciała. Podczas ciąży i karmienia piersią dochodzi do obniżenia BMD na skutek zachwiania gospodarki wapniowej w organizmie kobiety.

W trakcie pierwszej połowy ciąży płód pobiera z organizmu matki ok. 50 mg dziennie. W ostatnim trymestrze jest to już 330 mg wapnia na dobę. W trakcie całej ciąży płód otrzymuje 25-30 g wapnia, co stanowi 2-3% masy wapnia w organizmie matki.  W czasie ciąży organizm matki adaptuje się do nowych warunków. Zwiększa się jelitowe wchłanianie wapnia oraz jego o reabsorbcja nerkowa. Jak podaje większość źródeł w trakcie ciąży następuje spadek matczynego BMD średnio o 5%.

Kolejnym wyzwaniem dla organizmu matki jest czas karmienia piersią. W ciągu 3-6 miesięcy karmienia matka przekazuje w mleku więcej wapnia niż w ciągu całej ciąży. Dziennie jest to od 200 do 400 mg wapnia. Na skutek tego następuje spadek BMD, a powrót do wartości przed ciąży ma miejsce dopiero po 6-18 miesięcy od ustania laktacji.

Pomimo znacznego spadku BMD w okresie ciąży i laktacji nie ma jednoznacznych badań wskazujących na związek oteoporozy w wieku pomenopauzalnym z ilością ciąż i urodzonych dzieci. Spadek gęstości mineralnej kości w tym czasie jest przejściowy i nie wymaga leczenia ani suplementacji. Faktem natomiast jest stosunkowo rzadko występująca osteoporoza związana z ciążą i laktacją, na którą najbardziej narażone są szczupłe kobiety. Pierwszy tego typu przypadek opisano w 1948 roku, a dotychczas odnotowano około 100 tego typu zachorowań. Choroba najczęściej daje objawy w trzecim trymestrze ciąży lub w połogu, a jej skutkiem są złamania trzonów kręgowych. Objawy to przede wszystkim silne bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej oraz ubytek wzrostu.

Osteoporoza objawy

Badanie na osteoporozę najczęściej zleca się wtedy, gdy pojawiają się pierwsze objawy bólowe lub złamania. Osteoporoza latami rozwija się jednak niezauważona, a jej pierwszymi widocznymi symptomami są:

• nieprawidłowa postawa z wypchniętym do przodu brzuchem;
• bóle pleców i kręgosłupa;
• bóle brzucha spowodowane uciskiem żeber
• niższy wzrost

Osteoporoza a dieta i aktywność fizyczna

Zachorowanie na osteoporozę w młodym wieku, w ciąży czy też w okresie pomenopauzalnym jest determinowane przez szereg czynników. Na część z nich nie mamy wpływu, ale wiele możemy wyeliminować.

Czynniki ryzyka zachorowania na osteoporozę niemożliwe do wyeliminowania:

• Wiek – im jesteśmy starsi, tym nasze kości są “słabsze”;
• Płeć żeńska – kobiety chorują nawet pięciokrotnie częściej niż mężczyźni;
• Grupa etniczna – największe ryzyko zachorowania dotyczy kobiet rasy białej i Azjatek;
• Czynniki genetyczne i uwarunkowania rodzinne

Czynniki ryzyka, które można całkowicie lub częściowo wyeliminować

Oprócz czynników determinujących rozwój osteoporozy, na które nie mamy wpływu, jest też szereg takich, które możemy całkowicie lub częściowo wyeliminować. Wśród nich znajduje się m.in. niedostateczna aktywność fizyczna, która ma niebagatelne znaczenie w budowaniu masy kostnej i zapobieganiu jej utracie. Co więcej na skutek unieruchomienia lub niedostatecznej ilości ruchu może rozwinąć się osteoporoza immobilizacyjna.

Ćwiczenia obciążają szkielet , co stymuluje kościotoworzenie, wpływają na osiągnięcie większej masy kostnej u młodych dorosłych, jak również w późniejszym wieku spowalnia utratę masy kostnej. – przekonuje trener i dietetyk Anna Wawrocka z klubów sportowych dla kobiet Mrs.Sporty.

Niebagatelne znaczenie w zapobieganiu osteoporozy ma dieta. Tkanka kostna zawiera aż 99% zasobów wapnia. Dlatego też w diecie przy osteoporozie lub mającej zminimalizować ryzyko zachorowania powinny znaleźć się zawierające wapń przetwory mleczne oraz mleko, konserwy rybne zawierające ryby wraz z ośćmi, fasola oraz wody mineralne zawierające wapń. Osoby będące w grupie ryzyka powinny także zadbać o właściwą podaż witamin K oraz D.

Witamina D ma ogromny wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforową biorąc udział w mineralizacji kości. Jej działanie zlokalizowane jest w jelitach, nerkach i układzie kostnym. Aktywna forma wit. D (kalcytriol) wpływa na utrzymanie stałego poziomu wapnia we krwi. Wapń minimum 1200mg na dobę, witamina D minimum 2000 jednostek. Na ujemny bilans wapnia we krwi wpływa dieta obfita w mięso i przetwory mięsne – zwiększa się jego wydalanie wraz z moczem. – mówi Anna Wawrocka z klubów sportowych dla kobiet Mrs.Sporty.

W diecie przy osteoporozie należy zwrócić uwagę na podaż białka, tłuszczy i węglowodanów. Dieta wysokobiałkowa bogata w białka pochodzenia zwierzęcego nawet o 50% zwiększa wydalanie wapnia z moczem. Ujemny bilans białkowy nie może pozostać bez wpływu na ubytek masy kostnej… Rozwiązaniem nie jest również dieta wysokotłuszczowa, której konsekwencją również jest ubytek masy kostnej. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się więc zrównoważona dieta oparta na:

• 20–30 % białka, czyli ok. 1-2 g białka/kg masy ciała
• 50–65 % węglowodanów, czyli ok 3-5 g węglowodanów/kg masy ciała
• 15–25 % tłuszczów, czyli ok. 1-1,5 g tłuszczów/kg masy ciała

Chcąc uchronić się przed zachorowanie powinniśmy też zrezygnować z używek. Nadużywanie alkoholu (codziennie 1-2 porcje alkoholu) prowadzi do powstawania niedoborów wapnia, fosforu i witaminy D, co hamuje proces wytwarzania tkanki kostnej i chrzęstnej. Nikotyna, która podnosi w surowicy krwi poziom kortyzolu, przyczynia się do redukcji masy kostnej. Palenie papierosów wpływa także na obniżenie poziomu estrogenów oraz zaburza procesy wchłaniania wapnia. Nie chcąc zachorować na osteoporozę warto już nawet w młodym wieku ograniczyć picie kawy do 2 filiżanek dziennie. Badania dowodzą, że nawet przy tej ilości bez jednoczesnego spożywania produktów mlecznych, masa kostna spada.

Osteoporoza w pytaniach i odpowiedziach

Co to jest osteoporoza?

Osteoporoza jest chorobą szkieletu. W jej przebiegu obserwuje się obniżenie wytrzymałości, a tym samym zwiększoną łamliwość kości. Choroba ta zajmuje trzecie miejsce wśród przyczyn zgonów (po chorobach układu krążenia i nowotworach). Osteoporoza zdecydowanie częściej dotyka kobiet niż mężczyzn.

Kto leczy osteoporozę?

Leczeniem osteoporozy zajmują się głównie specjaliści reumatolodzy.

Jak wygląda badanie na osteoporozę?

U pacjentów z podejrzeniem osteoporozy wykonuje się szereg badań pozwalających na kompleksową ocenę czynników ryzyka złamań. Źródłami informacji dla lekarza są: wywiad i badanie przedmiotowe oraz badania densytometryczne, laboratoryjne i radiologiczne.

Jak odczytać wynik z badania osteoporozy?

Badanie densytometryczne opiera się na pomiarze gęstości mineralnej kości w szyjce kości udowej metodą podwójnej absorpcjometrii rentgenowskiej. Następnie porównuje się otrzymaną wartość z wartością referencyjną, jaką jest szczytowa masa kostna zdrowych młodych kobiet w wieku 20-29 lat.

Kryteria densytometryczne rozpoznania osteoporozy:

norma -0,9 ÷ 1,0
osteopenia -2,4 ÷ -1,0
osteoporoza ≤ -2,5
ciężka OP ≤ -2,5 i jedno lub więcej złamań

Czy osteoporoza boli?

Osteoporoza jako taka przez długi czas nie daje żadnych objawów. Objawy bólowe pojawiają się w wyniku pierwszych złamań kości.

Jakie są objawy osteoporozy?

Na początku choroba przebiega niemal bezobjawowo. Pojedyncze złamania kręgów kręgosłupa mogą nie dawać dolegliwości bólowych, a jedynie wpływać na obniżanie się wzrostu chorego i zmianę jego postawy. Z upływem czasu pojawiają się coraz częstsze i bolesne złamania. Ponadto chory może odczuwać ból bezucha spowodowany uciskiem żeber na narządy wewnętrzne oraz bóle pleców i kręgosłupa.

Jak leczyć osteoporozę?

Na leczenie osteoporozy składa się profilaktyka złamań oraz leczenie farmakologiczne mające na celu poprawę wytrzymałości kości.

Co jeść przy osteoporozie?

Dieta przy osteoporozie powinna być bogata w wapń, magnez oraz witaminy D i K. W wielu przypadkach jest konieczna suplementacja.