Przeróbka czyjejś wypowiedzi, czyli parafraza. Przykłady, które kryją się pod tym terminem

Co to parafraza?

Parafraza to słowo, które na pierwszy rzut oka może skojarzyć się nam z jakąś skomplikowań terminologią z jakiejś dziedziny nauki. Po sprawdzeniu tego hasła w słowniku można się jednak przekonać, że mamy z tym zjawiskiem do czynienia właściwie na co dzień, a nawet więcej – często możemy się nieświadomie posługiwać parafrazą podczas zwykłej rozmowy.

• parafraza – definicja wg Słownika Języka Polskiego PWN
  1. «swobodna przeróbka utworu literackiego lub czyjejś wypowiedzi rozwijająca i modyfikująca treść pierwowzoru»
  2. «utwór instrumentalny w formie swobodnej fantazji na tematy z innych utworów muzycznych»

Warunkiem dokonania prawidłowej parafrazy, czyli właśnie swobodnej przeróbki pierwowzoru, jest zachowanie zasadniczego sensu pierwowzoru. Co to oznacza w praktyce? Można zupełnie dowolnie modyfikować, rozwijać lub nawet usuwać niektóre fragmenty pod warunkiem, że nie zgubi się zasadniczy sens tekstu oryginalnego. Z parafrazą stykamy się dosłownie na co dzień – bardzo często zdarza się, że w czasie rozmowy ktoś chce przywołać czyjąś wypowiedź lub cytat (np. polityka, dziennikarza czy pisarza), ale nie pamiętając dokładnego brzmienia słów, dokonuje drobnych zmian tak, aby zachować ogólny przekaz. Z parafrazami mają do czynienia także uczniowie na lekcjach języka polskiego, kiedy interpretują teksty literackie i wyjaśniają ich znaczenie innymi słowami.

Swobodna przeróbka czyjejś wypowiedzi

Jak już wyżej stwierdzono, najważniejszym wyznacznikiem peryfrazy jest oczywiście fakt dokonania przeróbki jakiegoś tekstu oryginalnego. Mimo że wszystkie parafrazy będą posiadać ten punkt wspólny, to jednak ich cel i funkcja mogą się nieco różnić. Często posługują się nią np. nauczyciele czy wykładowcy, którzy chcą zreferować swoim słuchaczom jakiś skomplikowany tekst naukowy. Parafraz używają również w swojej pracy m.in. tłumacze, którzy zajmują się przekładem poezji czy literatury pięknej. Dosłowne tłumaczenie poezji w wielu wypadkach nie miałoby sensu – często w celu zachowania sensu najlepiej uciec się więc do poetyckiej parafrazy. Parafraza może więc stanowić wyjaśnienie czy interpretację do danego tekstu.

Kluczem do dokonania poprawnej parafrazy jest przede wszystkim porządne zrozumienie pierwowzoru i odnalezienie wszystkich jego najważniejszych sensów. Parafraza może bowiem pod względem kształtu różnić się zupełnie od tekstu oryginalnego, ale główny przekaz powinien pozostać taki sam.

Zobacz: Krótkie trudne dyktando. Sprawdź swoje umiejętności z ortografii.

Parafrazowanie – przykłady

Parafraza tekstu, czyli przeróbka wypowiedzi, to coś, co każdy z nas tworzy tak naprawdę każdego dnia, zwłaszcza uczniowie.

Przykłady parafrazy:

• „Perfumy przyjemnie pachną” → „Perfumy mają przyjemny zapach” (parafraza),
• Córka była niedawno przeziębiona. Nie wiem, czy zabawy na świeżym powietrzu teraz to dobry pomysł. → Ze względu na niedawną chorobę córki jej rodzic nie chce, aby ta spędzała czas na zewnątrz (parafraza),
• Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta → Jak mówi znane przysłowie, na konflikcie dwóch osób zazwyczaj zyskuje ktoś trzeci, ponieważ ta dwójka jest zbyt zajęta sobą. (parafraza).

Przeróbka utworu literackiego

Parafrazę również bardzo często wykorzystują pisarze i poeci w swojej twórczości. Dokonują swobodnych przeróbek tekstów innych autorów, modyfikują je według własnego uznania, dodając pewne elementy lub rozwijając pierwotne wątki. W takim wypadku kluczowym warunkiem zrozumienia takiej parafrazy jest znajomość tekstu pierwotnego oraz jego kontekstów. Jednym z takich przykładów jest Oda do turpistów Juliana Przybosia.

Bez serc, bez nerek, bez mięsa od kości,
o, najwierniejszy posągu człowieka,
trwały, pogrzebny
szkielecie,
arcydzieło portretowej rzeźby!
Podaj mi piszczel!
Niechaj na tym flecie
niepokalanie białym, obranym do czysta,
zaświstam
z wesołoposępnym dreszczem
Odę do postarzałej o sto lat młodości.

Ewidentnie widać, że Przyboś inspirował się Odą do młodości Adama Mickiewicza:

Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę światem
W rajską dziedzinę ułudy.

Z kolei Ignacy Krasicki dokonał parafrazy jednego z własnych utworów. W “Monachomachii” znajdziemy bowiem żartobliwą przeróbkę “Hymnu do miłości ojczyzny”. Określa się to zwykle jako: “swobodna modyfikacja dzieła literackiego rozwijająca treść pierwowzoru”

Święta miłości kochanej Ojczyzny,
czują cię tylko umysły poczciwe!
Dla ciebie zjadłe smakują trucizny
Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe (…)Hymn do miłości ojczyzny

Wdzięczna miłości kochanej szklenice!
Czuje cię każdy, i słaby, i zdrowy;
Dla ciebie miłe są ciemne piwnice,
Dla ciebie znośna duszność i ból głowy (…)Monachomachia

Zobacz: pani czy Pani: kiedy wyraz “pani” piszemy z wielkiej, a kiedy z małej litery?

Rodzice pytają, czym jest przeróbka czyjej wypowiedzi