Rotacyzm [rodzaje, przyczyny i ćwiczenia na rotacyzm]

Rotacyzm w wielu językach

Nieprawidłowa wymowa R jest schorzeniem, które występuje w kilku językach na świecie. Można ją wyłapać m.in. w łacinie. Pierwotnie S uległo udźwięcznieniu do litery Z, a następnie przeszło w językowe R. Co za tym idzie, łacina wraz z końcem IV wieku p.n.e. całkowicie straciła spółgłoskę Z z alfabetu. Ciekawostką jest fakt, że Z znajdowało się pomiędzy F a H, aktualnie na tym miejscu znajduje się G.

Również w języku rumuńskim można zauważyć rotacyzm. Głoska L przeszła w głoskę R w miejscu pomiędzy dwoma samogłoskami. W średniowieczu w języku słoweńskim głoska Z przeszła w głoskę R również w pozycji pomiędzy dwiema samogłoskami. Ale dość historii, przejdźmy do meritum sprawy.

Rotacyzm – rodzaje

Jak już wspomniałam we wstępie, rotacyzm polega na nieprawidłowym wymawianiu głoski R. Istnieje wiele form tego schorzenia, co oznacza, że omawiana litera może być deformowana na wiele sposobów. Na początku skupmy się na rotacyzmie właściwym, czyli zniekształceniu litery R. W wyniku tego w wymowie powstaje głoska, która nie znajduje się w naszym języku. W tym przypadku przyczyn rotacyzmu jest wiele, więc wyróżniamy wiele rodzajów tej wady:

• wargowy – nazywany również labialnym. Wadliwa wymowa wynika z faktu drżenia obu warg lub tylko wargi dolnej w miejscu górnych siekaczy albo górnej wargi w pozycji przy dolnych siekaczach;
• międzyzębowy – znany także interdentalnym. W tym przypadku drży język w momencie wsunięcie między zęby;
• boczny – inaczej lateralny. Obserwujemy, że powietrze przechodzi pomiędzy górnym dziąsłem a boczną krawędzią języka dziecka/osoby dorosłej;
• policzkowy – bardzo rzadki przypadek. Rozpoznajemy go po tym, że drżą policzki w czasie wymawiania litery R;
• języczkowy – zwany uwularnym. Nietypowa wymowa wynika z drżenia małego języczka (w łacinie uvula). Ten rodzaj rotacyzmu jest najczęstszym przypadkiem. W języku niemieckim i francuskim jest to naturalna wymowa. Natomiast w języku polskim jest zaliczane do wad. Najczęściej występuje u osób posiadających korzenie na Pomorzu i w Poznańskiem;
• podniebienny – nazywany welarnym. W wyniku zbliżania się tylnej części języka do podniebienia miękkiego tworzy się spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna dźwięczna;
• gardłowy – powstający dźwięk wydobywa się z miejsca pomiędzy tylną ścianą gardła a obsadą języka;
• nosowy – w tym przypadku R jest wymawiane nosowo. Bardzo często ta wada jest połączona z nosową wymową również innych głosek;
• krtaniowy – głoska R jest realizowana przez krtań;
• językowo-wargowy – głoska R zostaje wymówiona w formie głoski językowo-wargowej;
• językowo-boczny – w ostatnim przypadku głoska R jest głoską boczną, często wymawianą poprzez jedno uderzenie.

Jak widać, rotacyzm właściwy ma wiele odmian. Dlatego nie powinniśmy odwlekać wizyty u logopedy, który w zależności od przyczyny wady wymowy dobierze odpowiednie ćwiczenia.

Wyróżniamy również pararotacyzm, w którego przypadku głoska R jest zastępowana inną polską głoską na przykład L, J, D, V, W. Natomiast całkowite opuszczanie głoski R w czasie wymowy nazywane jest mogirotacyzmem.

Ułożenie języka przy wymowie R

Myślę, że warto wiedzieć, w jaki sposób powinna prawidłowo powstawać głoska R, aby móc nawet na sobie sprawdzić, czy właściwie ją wymawiamy. Oczywiście w wymowie dziecka będziemy słyszeć nieprawidłowość, jednak nie zawsze będziemy umieli określić dokładną przyczynę wady.

Głoska R jest wytwarzana w wyniku subtelnych i szybkich uderzeń czubka języka w wałek dziąsłowy. Znajduje się on za górnymi zębami. Właściwe wytworzenie spółgłoski jest możliwe jedynie, kiedy język pozostaje szeroki (nie składa się), a jego boki są ułożone przy zębach trzonowych. W ten sposób tworzy stałą pozycję, jeżeli chodzi o nasadę języka. Natomiast przednia część języka pozostaje elastyczna i ruchliwa.

Rotacyzm – leczenie

Przyczyny rotacyzmu to niewłaściwe ułożenie języka przy wymowie R. Nam jako rodzicom, może się wydawać, że jest jedna przyczyna, więc wszystkie ćwiczenia wyglądają tak samo. Jednak po ilości rodzajów rotacyzmu właściwego widać, że jest zupełnie inaczej. Dlatego w leczeniu wady wymowy niezbędna jest konsultacja z poradnią logopedyczną. Już na pierwszym spotkaniu specjalista określi rodzaj rotacyzmu u dzieci i dobierze odpowiednie ćwiczenia, by przywrócić prawidłową wymowę.

Przyczyny rotacyzmu

Jak już wspomniałam w poprzednich akapitach, przyczyną omawianej wady wymowy jest niewłaściwe ułożenie języka. Jednak najważniejsza jest nieodpowiednia sprawność pod względem ruchowym czubka języka. W wyniku tego język nie może wykonywać delikatnych ruchów wibracyjnych, które są niezbędne do właściwego wypowiedzenia litery R. Bardzo ważna jest anatomiczna budowa języka. W przypadku kiedy jest on za duży lub zbyt gruby, to wykonanie ruchów prowadzących do odpowiedniego wypowiedzenia R jest wręcz niemożliwe. Tak samo jest w przypadku kiedy napięcie mięśniowe w języku jest za duże lub za małe, a także wędzidełko językowe okaże się za krótki i język jest ograniczony pod względem ruchów. Jednak to nie jedyny przyczyny rotacyzmu. Badania wykazały, że również problemy ze słuchem, opóźniony rozwój umysłowy czy ruchowy mogą prowadzić do wady wymowy.

Ćwiczenia na rotacyzm

Każda osoba jest indywidualnym przypadkiem, więc ćwiczenia na rotacyzm są dobrane specjalnie pod wadę i stopień wymowy danej osoby. Jednak pierwszy etap w większości przypadków wygląda tak samo. Początkowo są to ćwiczenia wstępne, które mają za zadanie doprowadzić czubek języka w stan wibracji. Przedstawię Wam kilka podstawowych ćwiczeń, które każdy z nas może wykonywać w domu:

• Nasz język leży swobodnie w jamie ustnej, a my rozciągamy go po szerokości, by oba brzegi dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwamy język w takiej szerokiej postaci;
• Umieszczamy brzegi języka pomiędzy zębami trzonowymi i delikatnie go żujemy. Pamiętajmy, by nie robić tego zbyt mocno, ponieważ możemy się zranić;
• Układamy język jak przy pierwszym ćwiczeniu – szeroko, by dotykał zębów trzonowych. Lekko rozchylamy wargi i wykonujemy wdechy i wydechy;
• Liczymy na początek górne zęby, a później dolne – oczywiście za pomocą języka. Jedno z najśmieszniejszych ćwiczeń, jednak przynosi efekty, ponieważ pracujemy całym językiem i rozciągamy go w każdą stronę;
• Układamy na czubku języka skrawek papieru i go zdmuchujemy;
• Szeroko ułożony język unosimy za górne zęby;
• Bardzo dobre efekty przynosi również szybkie wymawianie dziąsłowych głosek T i D oraz T, D, N przy szeroko otwartych ustach.

Oczywiście to są tylko przykładowe podstawowe ćwiczenia na rotacyzm. Na spotkaniach z logopedą dzieci pracują na wielu innych zadaniach, które pozwalają na wyćwiczenie języka i poprawienie wymowy dziecka. Rotacyzm jest wadą, którą praktycznie we wszystkich przypadkach można uleczyć poprzez regularne ćwiczenia i konsultacje z lekarzem.

Sprawdź: Jak nauczyć dziecko mówić?

[Zdjęcie główne: elements.envato.com]