Zawroty głowy: przyczyny, diagnostyka i sposoby leczenia

Skąd biorą się zawroty głowy?

Głównym źródłem zaburzeń równowagi i powstawania zawrotów głowy są problemy funkcjonowania części układu nerwowego, która jest odpowiedzialna za utrzymanie równowagi, czyli głównie błędnika. Oprócz tego, dużą rolę w odbieraniu bodźców ze świata, a więc i utrzymaniu równowagi, mają również dotyk, słuch i wzrok, więc zawroty głowy najczęściej mają podstawy w nieprawidłowym funkcjonowaniu błędnika lub któregoś z narządów zmysłów. Zawroty głowy i zaburzenia równowagi mogą wynikać na przykład z uszkodzenia struktur albo braku współpracy między poszczególnymi strukturami i układami.

O czym mogą świadczyć zawroty głowy?

Zawroty głowy mogą świadczyć o poważnej chorobie, jednak czasami występują z innych powodów, które niekoniecznie wymagają leczenia. W zależności od czasu trwania, nasilenia oraz objawów, jakie towarzyszą zawrotom głowy, mogą one wynikać z różnych przyczyn. Krótkotrwałe zawroty głowy, które pojawiają się nagle i są bardzo silne, mogą towarzyszyć na przykład zbyt gwałtownej zmianie pozycji. Mogą też sygnalizować nagły spadek poziomu cukru we krwi. Bardziej poważne przyczyny krótkich, silnych zawrotów głowy, to między innymi choroba Meniere’a, która sprawia, że w uchu wewnętrznym gromadzi się woda.

Jeśli zawroty głowy pojawiają się nagle, są silne, ale nie ustępują tak szybko i czasami utrzymują się nawet kilka dni, mogą być one spowodowane uszkodzeniem nerwu przedsionkowego albo błędnika. Z kolei, jeżeli zawroty głowy nie są silne, ale trwają długo, powinno przeprowadzić się diagnostykę w kierunku obecności guza mostkowo-móżdżkowego albo miażdżycy naczyń mózgowych. Przewlekłe zawroty głowy, którym towarzyszy ogólne osłabienie organizmu, mała wydolność, bladość spojówek oraz skóry, mogą świadczyć o anemii.

Niekiedy zawroty głowy, którym towarzyszą specyficzne objawy takie jak wysoka temperatura, wysypka czy biegunka alarmują nas o wstrząsie toksycznym lub udarze mózgu. W sytuacji, gdy oprócz zawrotów głowy jesteś osłabiona, występują problemy z mówieniem oraz drętwienie kończyn i twarzy, być może wystąpił udar mózgu. W obydwu przypadkach należy natychmiast wezwać pogotowie!

Jakie są możliwe przyczyny zawrotów głowy?

Przyczyny zawrotów głowy mogą być bardzo zróżnicowane i zależą między innymi od wieku oraz ogólnego stanu zdrowia danej osoby. Czasami są prozaiczne i nie wymagają interwencji lekarza. Takie przyczyny to na przykład zbyt szybka zmiana pozycji czy spożycie nadmiaru alkoholu. Czasami jednak zawroty głowy mają poważniejsze podłoże i w takich sytuacjach konieczne jest udanie się do lekarza. Powody występowania zawrotów głowy można podzielić na te o podłożu laryngologicznym, neurologicznym, sercowo-naczyniowym oraz psychogennym.

Przyczyny laryngologiczne

Bardzo często zawroty głowy mają przyczynę w chorobach ucha. Wśród nich wyróżnia się między innymi występowanie ciała obcego w uchu zewnętrznym, zapalenie trąbki słuchowej, toksyczne uszkodzenie ucha wewnętrznego wywołane lekami oraz zapalenie błędnika. Mogą pojawiać się również przy przebywaniu w zbyt dużym hałasie.

Przyczyny neurologiczne

Przyczyny neurologiczne to przede wszystkim uszkodzenie struktur układu nerwowego albo mózgu, które są odpowiedzialne za utrzymanie równowagi, czyli na przykład włókien nerwu przedsionkowo-ślimakowego, jądra przedsionkowego w pniu mózgu czy narządu przedsionkowego.

Przyczyny neurologiczno-laryngologiczne

Bardzo często przyczyny neurologiczne są ściśle powiązane z laryngologicznymi. Przyczyny neurologiczno-laryngologiczne dzieli się na ośrodkowe i obwodowe.  Przyczyny ośrodkowe to głównie migrena, padaczka, stwardnienie rozsiane, udar mózgu, guzy mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a także niewydolność krążenia kręgowo-podstawnego. Wśród obwodowych przyczyn neurologiczno-laryngologicznych wyróżnia się między innymi uszkodzenie ucha wewnętrznego, niedokrwienie błędnika, nowotwór umiejscowiony w okolicach ucha wewnętrznego oraz chorobę lokomocyjną, która pojawia się najczęściej u dzieci i znika z wiekiem.

Zawroty głowy to jeden z typowych objawów zapalenia nerwu przedsionkowo-ślimakowego oraz błędnika, które oprócz zawrotów głowy powoduje nudności oraz wymioty, które w niektórych przypadkach utrzymują się nawet kilka dni. Takie objawy wymagają antybiotykoterapii lub leczenia steroidami, a czasami konieczne jest skierowanie pacjenta na zajęcia rehabilitacyjne, podczas których uczony jest, jak się poruszać i zachowywać równowagę.

Zawroty głowy może powodować również zapalenie naczyniowe, autoimmunologiczne albo wirusowe części przedsionkowej nerwu VIII. W takim przypadku oprócz zawrotów głowy możliwe są takie objawy jak zaburzenia równowagi, wymioty oraz nudności, które początkowo są słabe, a później stopniowo narastają. Objawy zwykle ustępują po kilku tygodniach. Do tej grupy objawów zalicza się również chorobę Maniere’a. Schorzenie to powoduje, że w uchu wewnętrznym gromadzi się płyn, co powoduje takie objawy jak zawroty głowy, oczopląs, nudności, a także zaburzenia słyszenia, szum w uszach oraz uczucie pełności w uchu. Zawroty głowy w przebiegu choroby Maniere’a pojawiają się zwykle nagle i trwają od kilku godzin do kilku dni. Stan pacjenta pogarsza wówczas gwałtowne ruszanie głową, ulgę przynosi natomiast zamykanie oczu. Jeśli zauważysz u siebie podobne objawy, udaj się do lekarza, ponieważ choroba Maniere’a wymaga leczenia. W niektórych przypadkach konieczna jest operacja, jednak zwykle wystarczy leczenie środkami antyhistaminowymi, moczopędnymi albo steroidami.

Przyczyny sercowo-naczyniowe

Główne sercowo-naczyniowe przyczyny zawrotów głowy to między innymi omdlenia, które występują z powodu wad zastawek serca, arytmii oraz przecieków serca, a także omdlenia odruchowe. Zawroty głowy pojawiają się również u osób, które cierpią na autonomiczne zaburzenia regulacji ciśnienia tętniczego, cukrzycę, niedoczynność tarczycy, niewydolność nerek lub niedokrwistość. Niepokojące objawy, takie jak osłabienie i zawroty głowy mogą występować również na skutek znacznej utraty krwi lub poważnego odwodnienia. Bardzo często zawroty głowy dotykają również kobiet w okresie menopauzy. Powtarzające się zawroty głowy oraz stan przedomdleniowy mogą być spowodowane zaburzeniami rytmu serca oraz chorobą niedokrwienną serca. Oprócz tego, że zawroty głowy mogą być spowodowane nieprawidłową pracą serca, powodem nieprawidłowości może być również słabe natlenienie krwi. Bardzo częstą przyczyną sercową zawrotów głowy jest miażdżyca, która sprawia, że do mózgu dostaje się za mało tlenu i składników odżywczych niezbędnych do funkcjonowania tego narządu.

Przyczyny psychogenne

Zawroty głowy mogą być również spowodowane zaburzeniami nerwicowymi, w których dana osoba cierpi na lęki przed zaburzeniami rytmu serca, utratą świadomości, osłabieniem, mrowieniem kończyn i rąk oraz dusznościami. Bardzo często zawroty głowy na tle psychicznym pojawiają się z powodu silnego, przewlekłego stresu i ogólnego zmęczenia psychicznego. W takich sytuacjach zazwyczaj towarzyszy im pogłębiony i przyspieszony oddech, czyli tak zwana hiperwentylacja. W przypadku wystąpienia takiego ataku, bardzo ważne jest zachowanie spokoju i spróbowanie uspokojenia oddechu. Jeżeli zawroty głowy i towarzyszące im inne obawy mają podłoże psychologiczne, oprócz odpowiedniego leczenia farmakologicznego, konieczna może być psychoterapia. Nie należy się tego wstydzić i unikać spotkania z psychologiem, ponieważ profesjonalnie prowadzone wizyty z pewnością wpłyną na poprawę stanu psychicznego, zmniejszą lęki i stres, a przez to osłabią dolegliwości takie jak na przykład zawroty głowy.

Przyczyny związane z kręgosłupem

Zawroty głowy mogą być wywołane również przez ucisk naczyń krwionośnych albo nerwów, a ten może być wywołany zwyrodnieniami i skrzywieniem kręgosłupem w odcinku szyjnym. Nie zawsze zmiany są stałe – ucisk nerwów może być chwilowy i spowodowany naszymi złymi nawykami. Tymczasowy ucisk nerwów może powodować na przykład spanie w złej pozycji, siedzenie ze zbyt przygiętą głową, a nawet noszenie ubrań ze zbyt ciasnym kołnierzykiem.

Kiedy należy udać się do lekarza?

Zawroty głowy są dolegliwością niepokojącą, jednak nie zawsze istnieje konieczność zasięgania porady lekarza. Do specjalisty należy się zgłosić, jeżeli niepokojące objawy często się powtarzają i towarzyszy im ból głowy. Wizyta u lekarza jest konieczna również wówczas, gdy oprócz zawrotów głowy doszło do utraty przytomności lub wystąpienia stanu przedomdleniowego. Ze względu na to, że zawroty głowy mogą świadczyć o poważnych schorzeniach, porady specjalisty powinny zasięgnąć osoby, które odczuwają czasami drętwienie kończyn, osłabienie mięśni, mają zaburzenia widzenia lub słuchu oraz zdarzają im się trudności w mówieniu. Wskazaniem do udania się do lekarza są również zaburzenia rytmu serca, uczucie kołatania serca oraz ból w klatce piersiowej, który pojawia się w tym samym czasie, co zawroty głowy. Niekiedy zawroty głowy i zaburzenia równowagi pojawiają się w przebiegu różnych chorób oraz przeziębienia. Gdy podczas choroby gorączka przekroczy 38,5 stopni zaleca się udanie się do lekarza. Jeżeli zawroty głowy pojawiają się po przebytym urazie głowy, również wskazana jest kontrola lekarza.

Podczas wizyty lekarskiej, należy dokładnie opowiedzieć specjaliście o tym, w jakich okolicznościach występują objawy i czym się charakteryzują. Należy powiedzieć między innymi o konkretnych sytuacjach, w których występują zawroty głowy (na przykład przy gwałtownych zmianach pozycji), czy zawroty głowy pojawiają się nagle, czy narastają, jak długo trwają, jak często się powtarzają oraz jakie inne objawy towarzyszą zawrotom głowy. Szczególnie istotne jest wspomnienie o takich objawach towarzyszących jak zaburzenia widzenia, słyszenia, mowy, mrowienie kończyn, silny ból głowy czy zaburzenia rytmu serca. Oprócz tego, należy poinformować lekarza o wszelkich predyspozycjach do chorób układu sercowo-naczyniowego czy nerwowego, takich jak przebyte infekcje, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, urazy, choroby układu krążenia, naczyń oraz serca.

Zazwyczaj wywiad lekarski nie jest wystarczający do postawienia diagnozy, więc lekarz może skierować pacjenta na dodatkowe badania, takie jak badanie krwi, badanie potencjałów elektrycznych, badanie audiometryczne czy próby błędnikowe. Podstawowe badania krwi, takie jak morfologia, odczyn Biernackiego (OB), oznaczenie poziomu pierwiastków i stężenia hormonów pozwalają na wykluczenie wielu schorzeń, które objawiają się nieprawidłowościami w  wynikach badań krwi oraz niedoborów niektórych składników odżywczych, które mogą wywoływać zawroty głowy. Wśród niezbędnych badań krwi, należy wymienić również oznaczenie poziomu cholesterolu. Gdy poziom cholesterolu (zwłaszcza tego złego) jest podwyższony, zawroty głowy mogą być spowodowane miażdżycą. Badanie potencjałów elektrycznych (ENG i VNG) przeprowadza się po przymocowaniu do skóry badanej osoby elektrod, które rejestrują potencjały elektryczne. Badanie pozwala na stwierdzenie, czy pacjent nie cierpi na nieprawidłowości funkcjonowania nerwów obwodowych. Badanie audiometryczne, czyli badanie tonalne progowe słuchu, pozwala na wykrycie wad słuchu, które również mogą być przyczyną występowania zawrotów głowy. Podczas badania tego typu pacjent przebywa w wygłuszonym pomieszczeniu, a na jego uszach znajdują się słuchawki. Następnie pacjentowi puszczane są dźwięki o różnej częstotliwości, a zadaniem badanego jest reagowanie na usłyszane dźwięki. Próby błędnikowe pozwalają na ocenę funkcjonowania narządu równowagi. Badanie polega na podrażnianiu błędnika strumieniem powietrza, co wywołuje oczopląs, po czym oceniane są ruchy gałek ocznych. Próby błędnikowe dają dokładniejsze wyniki, gdy do badania używane są tak zwane okulary Frenza, które sprawiają, że ruchy gałek oczu stają się bardziej wyraźne.

Oprócz wyżej wymienionych badań, w diagnostyce zawrotów głowy bardzo często zaleca się wykonanie badania EKG, tomografii komputerowej głowy, badania radiologicznego kręgosłupa szyjnego i kości skroniowych, badanie dopplerowskie naczyń obszaru kręgowo – podstawnego, a także badanie słuchowych pniowych potencjałów wywołanych.

Co robić kiedy kręci się w głowie?

Zawrotów głowy w żadnym przypadku nie należy bagatelizować i jeśli objawy powtarzają się, koniecznie trzeba zasięgnąć porady lekarza. Specjalista po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego i wykonaniu wszystkich niezbędnych badań, stwierdzi co jest przyczyną pojawiania się zawrotów głowy. Dopiero po zdiagnozowaniu przyczyny, możliwe jest wdrożenie odpowiedniego leczenia zawrotów głowy.

Jeżeli jednak zawroty głowy pojawiają się u Ciebie sporadycznie i nie są objawem poważnej choroby, a jedynie przegrzania, przebywania w dusznym pomieszczeniu, zmęczenia, itp. istnieje kilka sposobów, które pozwolą na złagodzenie nieprzyjemnych objawów. Czasami wystarczy głęboko oddychać, zamknąć oczy i pochylić głowę w dół, najlepiej tak, żeby znajdowała się poniżej kolan. W miarę możliwości najlepiej wyjść na dwór lub otworzyć okno. W niektórych przypadkach zawroty głowy powodują specyficzne leki albo źle dobrane dawki preparatów. W takich sytuacjach wystarczy zmiana dawki albo rodzaju przyjmowanego leku. Z kolei, jeżeli zawroty głowy są spowodowane niektórymi nieprawidłowościami związanymi z funkcjonowaniem błędnika, czasami zalecane jest przyjmowanie środków moczopędnych, które zapobiegają gromadzeniu się wody w błędniku.

Zawroty głowy i nudności można złagodzić stosując napary z ziół, takich jak mięta lub dziurawiec. Pomóc mogą również preparaty zawierające miłorząb japoński oraz napary z imbiru. Aby zapobiegać zawrotom głowy, bardzo ważna jest odpowiednia dieta. Jeśli często miewasz zawroty głowy, które nie mają żadnej konkretnej przyczyny, unikaj produktów, które zawierają duże ilości tłuszczu. Jedz za to dużo warzyw i owoców, które dostarczą Ci cennych składników odżywczych. Istotne jest również regularne spożywanie posiłków i niedoprowadzanie do odczuwania silnego głodu. Poza tym, warto ograniczyć spożywanie napojów, które zawierają kofeinę, takich jak kawa, herbata oraz napoje energetyczne. Jeżeli już dojdzie do zawrotów głowy, pomóc może uciskanie kciukiem oraz palcem wskazującym nasady nosa.

W przypadku poważniejszych schorzeń, które objawiają się między innymi zawrotami głowy, zazwyczaj stosowane jest leczenie farmakologiczne. Zwykle stosuje się preparaty o działaniu naczyniowym, leki przeciwhistaminowe, neuroleptyki lub substancje neurostymulujące. Takie leczenie opiera się na eliminacji lub zmniejszaniu objawów, jednak nie pozwala pozbyć się przyczyny zawrotów głowy. Jeżeli leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych efektów, objawy nie ustępują lub nasilają się, konieczne może być przeprowadzenie operacji, która polega na przykład na usunięciu błędnika, przecięciu tylnego nerwu łagiewkowego albo nerwu przedsionkowego. U pacjentów, u których zawroty głowy są spowodowane przyczynami psychicznymi, u których stwierdzono zaburzenia psychiczne lub stany nerwicowe, dodatkowo stosuje się leki przeciwlękowe albo przeciwdepresyjne.