Refluks u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Co powoduje refluks u dzieci?

Wiele osób nie do końca zdaje sobie sprawę z tego, co to jest refluks. Refluks żołądkowo-przełykowy to według definicji cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Jego główną przyczyną jest niewydolność zwieracza przełyku, który rozluźniając się umożliwia przedostawanie się treści pokarmowej wraz z kwasami żołądkowymi z powrotem do przełyku. Jeżeli pojawia się sporadycznie, nie jest niczym groźnym. Natomiast w sytuacji, gdy błona śluzowa przełyku zbyt długo narażona jest na kontakt z sokiem żołądkowym, mogą występować nieprzyjemne objawy prowadzące do choroby refluksowej. Warto zaznaczyć, że refluks u noworodka, a także do pewnego momentu refluks u niemowlaka jest objawem fizjologicznym, wynikającym z nie do końca wykształconej bariery antyrefluksowej. Tworzona jest ona przez przeponę, ostry kąt łączący przełyk z żołądkiem oraz dolny zwieracz przełyku. Refluks żołądka objawia się wtedy przede wszystkim ulewaniem mleka. Do refluksu u niemowląt przyczyniają się również:

• karmienie zbyt dużą ilością pokarmu na raz,
• leżenie na plecach na płaskim podłożu,
• mała objętość żołądka,
• zwolnione przełykanie cofającego się pokarmu.

W większości przypadków jednak refluks u dzieci zanika najpóźniej pod koniec pierwszego roku życia, nie powodując żadnych trwałych uszkodzeń czy powikłań. Jeżeli jednak zaobserwujemy objawy refluksu u starszego dziecka, konieczna jest konsultacja z pediatrą i ustalenie przyczyny tego schorzenia, a także wdrożenie odpowiedniego leczenia. Najczęściej jego przyczyną jest nadmierna masa ciała, powodująca osłabienie bariery antyrefluksowej. Rzadziej refluks u dzieci spowodowany jest przepukliną przepony czy zaburzeniami neurologicznymi.

Refluks – objawy u niemowląt i starszych dzieci

Jeżeli chodzi o objawy refluksu u niemowląt, u których jest on zjawiskiem fizjologicznym, przede wszystkim należy wspomnieć o ulewaniu pokarmu. Gdy jednak jest ono bardzo obfite, często określane wręcz przez rodziców mianem chlustania i towarzyszą mu dodatkowe objawy, może wymagać konsultacji z lekarzem i leczenia. W większości przypadków intensywność ulewania, a tym samym refluks u niemowląt zmniejsza się znacząco po ukończeniu 3 miesiąca życia. Jeśli chodzi o refluks u niemowlaka objawy, które powinny nas zaniepokoić to między innymi:

• brak przyrostu lub bardzo powolny przyrost wagi,
• brak apetytu,
• trudności z połykaniem,
• gwałtowne ulewania, którym często towarzyszy przenikliwy płacz dziecka (może świadczyć o tym, że piecze go przełyk), nie tylko po jedzeniu, ale również między posiłkami,
• zachłystywanie się cofającym pokarmem,
• rozdrażnienie, problemy z zasypianiem.

Dodatkowo pojawić się mogą inne, poważniejsze objawy refluksu:

• świszczący oddech,
• kaszel refluksowy – przewlekły, suchy, wyjątkowo uciążliwy kaszel,
• nawracające zapalenia krtani oraz dróg oddechowych – w tym zapalenia płuc, będące wynikiem przedostawania się do oskrzeli i płuc cofającej się treści.

Niektóre wymienione objawy refluksu żołądka dotyczyć mogą również starszych dzieci. Mowa tu przede wszystkim o kaszlu czy stanach zapalnych dróg oddechowych. Jeśli jednak chodzi o objawy refluksu u dzieci starszych, najczęściej zgłaszają one:

• zgagę – określaną przez nie zwykle jaki ból i pieczenie za mostkiem,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• kwaśno-gorzki posmak w ustach,
• trudności w połykaniu z towarzyszącym mu bólem,
• wymioty.

W niektórych przypadkach refluks u dzieci może powodować również ubytki szkliwa i próchnicę. Za objawy, skłaniające do wykonania pilnej diagnostyki uznaje się intensywne, niejednokrotnie krwawe wymioty, gorączkę, zaburzenia rozwoju fizycznego oraz świadomości, a także obecność krwi w kale. Choroba refluksowa, będąca następstwem nieleczonego refluksu u dzieci, wymaga dokładnej diagnostyki, zwłaszcza w przypadku małych dzieci, u których nie jest możliwe postawienie diagnozy na podstawie samego wywiadu lekarskiego.

Sprawdź: Czym jest refluks moczowy i jak z nim walczyć?

Refluks u dziecka – diagnostyka

Choć oczywiście wywiad lekarski i wnikliwa obserwacja, zwłaszcza w przypadku niemowląt, odgrywają bardzo ważną rolę w diagnostyce refluksu u dzieci, w większości przypadków to zbyt mało by ze 100% pewnością postawić diagnozę. Wymagane są dodatkowe badania, takie jak:

• Całodobowa pH-metria przełyku – pozwala na ocenę intensywności, czasu trwania i częstotliwości refluksu w ciągu całej doby. Wymaga założenia sondy nosowo-żołądkowej i wykonywania pomiaru pH przełyku i wskazać momenty, kiedy spadło ono poniżej wartości 4.
• Gastroskopia z pobraniem wycinka – umożliwia obejrzenia błony śluzowej przełyku i wykrycie nadżerek, polipów czy owrzodzeń. Często pobiera się wycinki z kilku miejsc, co umożliwia różnicowanie refluksu z innymi chorobami, takimi jak chociażby stany zapalne przełyku i krtani.
• Manometria przełyku – w jej trakcie dokonywana jest ocena perystaltyki przełyku oraz ciśnienia po obu stronach zwieracza przełyku.
• Zdjęcie RTG klatki piersiowej z kontrastem – pozwala wykluczyć wady anatomiczne przewodu pokarmowego, mogące dawać podobne do refluksu objawy.

W przypadku niemowląt refluks zawsze powinien być rozpatrywany również jako objaw alergii pokarmowej, głównie na białka mleka krowiego.

Refluks – leczenie

Refluks przełyku to wyjątkowo dokuczliwe schorzenie, które nieleczone może prowadzić do poważnych powikłań. Wśród nich najczęściej wymienia się:

• epizody bezdechu,
• próchnicę,
• nawracające zapalenia dróg oddechowych,
• zwężenie przełyku,
• zapalenie przełyku.

Leczenie w tym przypadku powinno jednak obejmować nie tylko samą ich eliminację, ale przede wszystkim usunięcie przyczyny ich powstania, czyli samego refluksu.

Jeśli chodzi o refluks, leczenie zależy w dużej mierze od wieku dziecka i stopnia nasilenia objawów. Ze względu na fakt, iż u niemowląt jest on objawem fizjologicznym, zazwyczaj w pierwszej kolejności zaleca się zmianę sposobu karmienia. Najczęściej polecane sposoby na refluks u niemowląt to:

• zwiększenie ilości karmień, ale skrócenie ich trwania – dziecko ma jeść częściej, ale mniej,
• karmienie w pozycji poziomej, ale tak by dziecko miało głowę zdecydowanie wyżej niż resztę ciała,
• odbijanie dziecka po każdym karmieniu i unikanie kładzenia go bezpośrednio po karmieniu,
• podawanie kropelek o działaniu antyrefluksowym.

Badania naukowe dowodzą, że refluks ma dużo łagodniejszy charakter u dzieci karmionych piersią, dlatego jest to najlepsze rozwiązanie problemu. Jednakże, jeżeli dziecko karmione jest mlekiem modyfikowanym, warto poprosić lekarza o przepisanie specjalnej mieszanki antyrefluksowej oznaczonej symbolem AR – jest ona znacznie gęstsza niż zwykłe mleko modyfikowane i łatwiej utrzymuje się w żołądku.

Jeśli chodzi o refluks u dzieci starszych, leczenie ma zawsze charakter wielokierunkowy i obejmuje przede wszystkim terapię zachowawczą, polegającą na redukcji masy ciała i zmianie stylu życia. Niezbędna jest również specjalna dieta przy refluksie żołądka, a wraz z nią zmiana niektórych nawyków żywieniowych. Dopiero gdy takie rozwiązanie nie przynosi oczekiwanych rezultatów, lekarz zaleca przyjmowanie leków zobojętniających kwas solny, preparatów przyspieszających opróżnianie żołądka czy takich zmniejszających wydzielanie soku żołądkowego. Coraz częściej stosuje się leki poprawiające napięcie zwieracza i wpływające pozytywnie na motorykę przełyku i żołądka. W skrajnych przypadkach, głównie wtedy gdy przyczyną refluksu jest przepuklina przeponowa, wykonuje się laparoskopowy zabieg w trakcie którego usuwa się ją lub modyfikuje zwieracz przełyku i górny odcinek żołądka, czyli fundoplikację.

Refluks żołądka – dieta

Refluks u dziecka to wyjątkowo uciążliwa i trudna do leczenia dolegliwość, której objawy jednak z powodzeniem można zmniejszać przestrzegając odpowiedniej diety. Jeśli chodzi o refluks niemowlaka, ogranicza się ona do podawania specjalnych kropli lub odpowiedniego mleka modyfikowanego, jednak jeśli chodzi o dzieci starsze cierpiące na refluks żołądkowo-przełykowy, dieta może być dla nich nie tak łatwa do utrzymania. Należy bowiem zrezygnować z takich produktów jak:

• czekolada,
• napoje gazowane,
• fast foody,
• soki z owoców cytrusowych i pomidorów,
• potrawy tłuste i smażone,
• mocna herbata,
• ser żółty, serki topione lub typu fromage,
• warzywa wzdymające,
• ogórki, pomidory i cebula.

Posiłki powinny być jadane często, ale w małych porcjach. Nie powinny być ponadto spożywane bezpośrednio przed snem. W przypadku schorzenia jakim jest refluks żołądka dieta powinna być przede wszystkim lekkostrawna i obfitować w:

• duszone, gotowane lub pieczone potrawy,
• chude przetwory mleczne (jogurty, kefiry, maślanki), które dodatkowo alkalizują pH,
• chude mięso,
• warzywa korzeniowe np. marchewka, ziemniaki, buraki,
• wodę i herbaty ziołowe (oprócz mięty).

Leczenie refluksu w oparciu o zmianę nawyków żywieniowych wymaga czasu, jednak niesie ze sobą mniej skutków ubocznych i zdecydowanie więcej korzyści niż terapia farmakologiczna, zwłaszcza jeśli chodzi o refluks u dzieci.

Refluks w ciąży

W warunkach fizjologicznych, refluks żołądkowy pojawia się również w ciąży, zwłaszcza w jej ostatnim trymestrze. Dawniej mówiło się, że nadkwasota w ciąży jest spowodowana obecnością dużej ilości włosów na głowie rozwijającego się płodu, jednak dzisiaj wiadomo, że jej główną przyczyną jest ucisk na żołądek. Dziecko staje się coraz większe i uciskając prowadzi do cofania się treści żołądkowej, powodując objawy nadkwasoty, takie jak chociażby zgaga czy odbijanie kwasem.

Po części refluks w ciąży spowodowany jest ponadto zmianami hormonalnymi, które dodatkowo prowadzą do osłabienia, i tak nadwyrężonego, zwieracza przełyku. Co na refluks może wziąć ciężarna? Podstawowym rozwiązaniem jest dieta na refluks żołądka w ciąży, która powinna być lekkostrawna i bogata w takie produkty jak mleko, jogurty i kefiry. Często jednak to zbyt mało by przynieść ulgę przyszłej mamie, zwłaszcza że niejednokrotnie nadkwasota uniemożliwia spokojny sen. Jeśli chodzi o leki na refluks żołądka, zdecydowana większość z nich jest niewskazana w okresie ciąży, ze względu na możliwe niepożądane skutki dla płodu. Dlatego ich stosowanie należy zawsze skonsultować z lekarzem. Wielu ginekologów dopuszcza jednak stosowanie u ciężarnych takich preparatów jak Rennie czy Gelatum Aluminii lub Alugastrin.