Zasady pisowni “si-ś”, “ni-ń” i “ci-ć”

Kiedy piszemy ś, a kiedy si?

Zasady pisowni spółgłosek miękkich w języku polskim sprawiają ogromny problem głównie obcokrajowcom i dzieciom, które dopiero rozpoczynają naukę i nie są w stanie w intuicyjny sposób poprawnie zapisywać słów. Na szczęście istnieją reguły pozwalające na łatwiejsze określenie, w jakich sytuacjach wykorzystuje się konkretną spółgłoskę miękką.

Zazwyczaj “ś” piszemy na końcu wyrazu (łoś, miś, łosoś, kiciuś), głównie w przypadku rzeczowników. “Ś” stanowi również końcówkę niektórych czasowników w trybie rozkazującym w drugiej osobie liczby pojedynczej, takich jak zgłoś, proś czy skoś.

Głoska “ś” może występować również na początku słowa lub w jego środku. Wówczas musi ona znajdować się przed spółgłoską (ślad, śmiać, paść, kość). W innym przypadku należy zastosować spółgłoskę miękką “si”.

Spółgłoskę miękką “si” pisze się natomiast przed spółgłoskami (osika, skosić) lub samogłoskami, czyli takimi literami, jak a, ą, o, ó, e, ę, i, u oraz y. Może ona również kończyć niektóre wyrazy, takie jak na przykład piesi, ale zdarza się to znacznie rzadziej niż w przypadku “ś”. W wymowie spółgłoska “si” jest nieco dłuższa niż “ś”, dlatego podczas dyktand warto zwracać uwagę również na samo brzmienie słowa.

Sprawdź: Jak napisać charakterystykę postaci?<

Kiedy piszemy ć, a kiedy ci?

A kiedy piszemy “ć” zamiast “ci”? Zasada wygląda bardzo podobnie do głosek “ś” oraz “si”. Warto jednak wiedzieć, że “ć” stanowi końcówkę wszystkich bezokoliczników w języku polskim, co w pewnym stopniu może ułatwić zapamiętanie tej zasady dzieciom.

“Ć” występuje również na końcu wielu wielu rzeczowników (kość, liść, miłość, dobroć) oraz na początku lub w środku (ćma, ćwiczenie, ćwikła). W dwóch ostatnich przypadkach spółgłoska miękka “ć” musi znajdować się przed inną spółgłoską.

Zasady pisowni “ci” są identyczne, jak w przypadku “si”. Spółgłoska ta może być pisana zarówno przed innymi spółgłoskami (ciśnienie, kocimiętka), jak i samogłoskami (ciąg, ciotka). Czasami kończy ona również słowa, takie jak dzieci lub koci. Nauczenie dziecka użycia tej spółgłoski może być zatem znacznie trudniejsze niż w przypadku “ć”.

Kiedy piszemy ź, a kiedy zi?

Zasady pisowni “ź” również są bardzo proste. Spółgłoskę tę piszemy na końcu słowa (paź, maź, gałąź) oraz przed innymi spółgłoskami (źdźbło, źródło, źrebak). Kończy ona również wiele czasowników w trybie rozkazującym liczby pojedynczej w pierwszej osobie, czyli weź, zawieź lub chodź.

A kiedy piszemy “zi”? Tutaj sprawa się nieco komplikuje, ponieważ “zi” może zarówno rozpoczynać słowo (zima, zieleń, zimorodek), jak i znajdować się pośrodku innych liter. W tym przypadku nie ma wyraźnej zasady i mogą to być nie tylko spółgłoski (zima, wozić, razić), lecz także samogłoski (ziomek, zieleń, kozieradka).

Kiedy piszemy ń, a kiedy ni?

W przypadku pisowni “ń” i “ni” sprawa również wygląda tak samo. Zasady dotyczące “ń” są bardzo przejrzyste i mówią o stosowaniu tej spółgłoski na końcu wyrazów (koń, słoń, broń, woń) lub przed innymi spółgłoskami (kończyć, zwieńczyć).

Pisownia “ni” niestety wymaga większej dozy intuicji. Spółgłoska ta rozpoczyna wiele wyrazów i może ona stać zarówno przed spółgłoskami (niski, nikczemny, nić, niby), jak i samogłoskami (niestety, niebiański, niektórzy). Często znajduje się ona także pośrodku wyrazu (poniedziałek, koniecznie, piwonia) bądź na końcu, głównie jeśli chodzi o określenia dwóch lub więcej osób (zakochani, rozwiedzeni).

Sprawdź: Co to jest oksymoron?

Jak nauczyć dziecko zmiękczeń?

Wprowadzenie zmiękczenia często bywa nie lada wyzwaniem ze względu na fakt, że dzieci przez pierwsze lata życia zupełnie nie rozróżniają sytuacji, w których wykorzystuje się konkretne spółgłoski miękkie. Widać to zarówno na własnoręcznie robionych laurkach oraz w zadaniach rozwiązywanych w przedszkolu lub pierwszej klasie szkoły podstawowej. W nauce zasad rządzących tym zagadnieniem gramatycznym pomagają ogólne reguły, jednak bardzo często pokrywają się one ze sobą, co powoduje kolejne problemy.

Najlepszym rozwiązaniem jest nauczenie dziecka słuchania wymowy konkretnych słów. Wszelkie spółgłoski miękkie z “i” cechują się znacznie dłuższym brzmieniem niż te z, tak zwaną, kreseczką. Wówczas poradzi ono sobie zarówno podczas dyktand, jak i samodzielnego rozwiązywania zadań poprzez wymawianie słów w myślach.

Rodzice pytają o zmiękczenia:

Jak głoskować zmiękczenia?

W przypadku głosowania spółgłosek zapisywanych jedną literą, czyli “ć”, “ś”, “ń” i “ź” sprawa jest bardzo prosta, ale problem pojawia się ze spółgłoskami “si”, “ci”, “ni” oraz “zi”. Wówczas wszystko zależy od tego, przed jaką literą stoi dana głoska. Jeśli spółgłoska miękka stroi przed samogłoską, głoskowanie wygląda tak:

zi – a – r – n – o

W przypadku, gdy stoi ona przed spółgłoską, wygląda to tak:

z – i – m – a

Czy zmiękczenia to dwuznaki?

Na ogół zmiękczenia są dwuznakami, czyli związkami liter czytanymi w sposób niewynikający z samodzielnego znaczenia każdej z nich. Istnieją jednak wyjątki, kiedy to, na przykład, “s” i “i” czytamy osobno (bezinteresowny, bezideowy, maksi).