Absencja szkolna to problem stary jak sama szkoła – niezależnie od realiów historycznych i ustrojowych, kolejne pokolenia nauczycieli zmagają się ze skutkami nieobecności dzieci czy nastolatków na zajęciach edukacyjnych. Jakie są jednak źródła tego zjawiska i w jaki sposób sobie z nim radzić? Czy mechanizmy wypracowane przez polski system oświatowy można obecnie uznać za wystarczające?
Co to jest absencja szkolna?
Absencja szkolna jest usprawiedliwioną bądź nieusprawiedliwioną nieobecnością ucznia na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. Pod pojęciem usprawiedliwienie nieobecności rozumie się tu pisemne wyjaśnienie jej powodu przez rodzica bądź opiekuna albo – w poważniejszych przypadkach – przedłożenie zwolnienia lekarskiego. Zbyt duża ilość godzin nieusprawiedliwionych grozi poważnymi konsekwencjami zarówno dla samego ucznia, jak i jego opiekunów.
Zgodnie z aktualnie panującym w Polsce prawem, obowiązek szkolny trwa do ukończenia ósmej klasy szkoły podstawowej – nie dłużej jednak niż do momentu osiągnięcia przez ucznia pełnoletności, czyli 18 roku życia. Do tego czasu realizacja wymogu kształcenia spoczywa na barkach rodziców bądź prawnych opiekunów. Są oni zobligowani do zapewnienia dziecku warunków niezbędnych do tego, aby mogło pojawiać się codziennie na zajęciach, posiadać komplet wymaganych podręczników i akcesoriów oraz przygotowywać się do każdego kolejnego dnia nauki.
Nieusprawiedliwiona absencja szkolna (czyli po prostu wagary) stanowi sygnał, że w relacjach pomiędzy uczniem, rodzicami a szkołą dochodzi do nieprawidłowości. O ile jednorazowa ucieczka z lekcji rzadko bywa postrzegana w kategoriach problemu, o tyle powtarzające się incydenty tego typu powinny już dać dorosłym do myślenia. Świadczą bowiem zapewne o istnieniu poważniejszego konfliktu, dotyczącego ucznia lub całej grupy rówieśniczej.
Okazjonalne opuszczanie zajęć w szkole związane bywa najczęściej z konkretnymi, sprzyjającymi mu sytuacjami: piękną wiosenną pogodą, przypadkowym spotkaniem z lubianym znajomym, chęcią udziału w jakimś atrakcyjnym wydarzeniu itd. Takie jednorazowe wagary przechodzą zazwyczaj bez echa, nie powodując żadnych sankcji ze strony wychowawcy czy rodziców. Jedyne niebezpieczeństwo tkwi tutaj w możliwości „zasmakowania” w szkolnych ucieczkach oraz w chęci powtarzania ich.
Powody uczniowskiej nieobecności w szkole mogą się jednak okazać poważniejsze.
Źródłem kłopotów są często patologie występujące w domu rodzinnym:
- nadużywanie przez rodziców alkoholu bądź innych substancji odurzających,
- brak zainteresowania dzieckiem i jego potrzebami,
- problemy finansowe rodziny albo jej rozpad,
- zbyt wygórowane oczekiwania rodziców wobec dziecka.
I wreszcie, winę za wysoką uczniowską absencję ponosić może także sama szkoła. Zbyt surowy i wymagający nauczyciel potrafi sprawić, że dzieciaki mniej odporne psychicznie wolą raczej uciec z zajęć niż narazić się np. na ryzyko odpytywania. Także zapowiedź sprawdzianu z nielubianego przedmiotu skutkuje niejednokrotnie opuszczeniem lekcji w danym dniu. Chwilowa ulga przeważa często nad myślą o spodziewanych konsekwencjach wagarów.
Dopuszczalna absencja szkolna
O niespełnianiu obowiązku szkolnego mówimy wówczas, gdy w okresie jednego miesiąca uczeń opuścił co najmniej 50% wszystkich zajęć edukacyjnych, zaś opuszczone godziny nie zostały usprawiedliwione ani przez rodziców, ani przez lekarza. W takim wypadku władze danej placówki mają powinność wszczęcia procedury przymuszającej do wyegzekwowania obowiązku szkolnego. Rodziców bądź opiekunów ucznia może czekać kara w postaci grzywny, której całkowita wartość wynosi nawet do 50 tysięcy złotych.
Sytuacja opisana wyżej posiada oczywiście charakter ekstremalny i występuje rzadko. W przypadku mniejszej liczby godzin nieusprawiedliwionych zasady postępowania regulują statuty poszczególnych szkół. Najczęściej przyjmuje się w nich kilka cezur liczbowych, których przekroczenie skutkuje naganą dla dziecka i jego rodziców. Poważniejszą konsekwencję stanowi konieczność podejścia przez ucznia do egzaminów klasyfikacyjnych z tych przedmiotów, gdzie wysoka absencja utrudnia wystawienie oceny końcowej.
Absencja szkolna poniżej przeciętnej
Statuty szkół nakładają przeważnie na wychowawców klas obowiązek sporządzania wykazu godzin opuszczonych przez poszczególnych uczniów w skali miesiąca, semestru czy też całego roku szkolnego. Na tej podstawie nauczyciel może określić frekwencję dzieci na tle całości klasy. Pomaga mu to ustalić, jaka była absencja szkolna przeciętna dla danej grupy, oraz wskazać osoby znacząco odbiegające od średniej.
Absencja szkolna poniżej przeciętnej oznacza, że uczeń opuścił mniej godzin zajęć niż większość osób w klasie. Niektóre szkoły decydują się nawet nagradzać uczniów o najniższej absencji upominkami książkowymi.
Absencja szkolna powyżej przeciętnej
Uczeń cechujący się absencją szkolną powyżej przeciętnej powinien w pierwszej kolejności zatroszczyć się o uzyskanie usprawiedliwienia przynajmniej dla części swoich nieobecności. W innym razie wysoka absencja szkolna grozi mu sankcjami wyszczególnionymi w statucie szkoły.
