Jednym ze szczepień zalecanych, czyli nieobowiązkowych i płatnych, w polskim kalendarzu szczepień są meningokoki. Czym są? To niewielkie bakterie, które stosunkowo rzadko powodują choroby, jednak gdy trafią do organizmu z osłabionym układem odpornościowym mogą spowodować ciężkie choroby, niejednokrotnie kończące się śmiercią, jak np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy sepsa meningokokowa. Na zakażenie szczególnie więc są narażone m.in. niemowlęta i małe dzieci.
Który serotyp stanowi największe zagrożenie?
Meningokoki, czyli Neisseria meningitidis lub inaczej dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych to niewielkie bakterie Gram-ujemne, które przenoszą się drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni. Co ważne, zakażenia meningokokowe występują jedynie u ludzi. W warunkach fizjologicznych u około 10-20% zdrowych osób wykrywana jest Neisseria w gardle i w nosie, nie powodując przy tym żadnych objawów chorobowych. Ze względu na swoją budowę dzielą się na 13 podgrup: A, B, C, D, X, Y, Z, E29, W135, H, I, K oraz L. Ciężkie zakażenia meningokokowe na świecie najczęściej wywołuje serotyp A, B, C, W135 oraz Y. Z kolei w Polsce głównie wykrywana jest Neisseria meningitidis b, choć w ostatnich latach coraz częściej za inwazyjną chorobę meningokokową odpowiada Neisseria meningitidis grupy C. Zwiększoną częstotliwość zakażeń spowodowanych meningokokami obserwuje się przede wszystkim w okresie zimowo-wiosennym. Dotyczą one najczęściej dzieci do 5 roku życia, zwłaszcza tych przebywających w żłobkach i przedszkolach. U nich najczęściej wykrywa się meningokoki grupy B. Inną najbardziej narażoną na zarażenie grupą jest młodzież oraz młodzi dorośli, przebywający w szkołach lub na uczelniach. W tym przypadku jednak sprawcą objawów zwykle są meningokoki typu C. Bakteria Neisseria meningitidis stanowi też spore zagrożenie dla osób po splenektomii oraz z wrodzonymi niedoborami odporności, u których w dodatku choroba ma wyjątkowo ciężki przebieg.
Meningokoki – objawy zakażenia meningokokowego
Zakażenie meningokokowe jest możliwe gdy dojdzie do kontaktu ze śliną osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela. Może to nastąpić albo przez kontakt bezpośredni (pocałunki, jedzenie lub picie z tych samych naczyń, oblizywanie smoczka lub łyżeczki dziecka) albo drogą kropelkową (podczas kichania lub kaszlu). Okres inkubacji, czyli czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów, w tym przypadku wynosi około 3-4 dni. Na początku objawy mają mało specyficzny charakter i przypominają te występujące przy przeziębieniu lub grypie. Chorzy skarżą się na wysoką gorączkę, złe samopoczucie, bóle mięśniowe, bóle głowy i bóle gardła. Rozpoznanie jest trudne, zwłaszcza w przypadku niemowląt. U nich zakażenie meningokokowe objawia się:
- gorączką,
- brakiem apetytu,
- wymiotami,
- biegunką,
- rozpaczliwym płaczem,
- odchylaniem głowy do tyłu,
- drażliwością przechodzącą w senność,
- pulsującym ciemiączkiem,
- silnymi wybroczynami na skórze.
Co ważne, w przypadku zakażenia wywołanego przez meningokoki, objawy szybko się nasilają. U około 50% chorych osób już na samym początku pojawia się charakterystyczny objaw, czyli wysypka meningokokowa. Ma ona charakter małych czerwonych plamek, które nie znikają pod naciskiem, np. w wyniku testu szklanki.
Dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, jak sama nazwa wskazuje, może wywoływać meningokokowe zapalenie opon mózgowych, które objawia się:
- silnym bólem głowy,
- sennością,
- wymiotami,
- sztywnością karku,
- światłowstrętem,
- drgawkami,
- przeczulicą skóry.
Szczególnie ciężką postacią zakażenia meningokokami jest inwazyjna choroba meningokokowa (IChM), która ma charakter ogólnoustrojowy. W jej przebiegu obserwowane są:
- sepsa meningokokowa (lub inaczej posocznica meningokokowa),
- zapalenie płuc,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- zespół Waterhouse-Friderchisena,
- septyczne zapalenie stawów.
Jeśli chodzi o sepsę meningokokową daje ona bardzo niepomyślne rokowanie. Niezwykle ważne jest tu wczesne rozpoznanie i wprowadzenie antybiotykoterapii, w przeciwnym razie powikłania mogą doprowadzić do śmierci pacjenta. Zwłaszcza w przypadku serotypu C, sepsa meningokokowa objawy jak i przebieg ma wyjątkowo gwałtowny.
W przypadku tak niebezpiecznego zakażenia jakim jest sepsa meningokokowa, leczenie powinno mieć charakter natychmiastowy i odbywać się w warunkach szpitalnych. Zazwyczaj podaje się dwa rodzaje antybiotyków w wysokich dawkach we wlewach dożylnych, dzięki czemu ich działanie jest wyjątkowo szybkie. Niestety, w wielu przypadkach jest to niewystarczające i po przebytym zakażeniu meningokokowym pozostają trwałe powikłania. Należą do nich między innymi niedosłuch, zaburzenia emocjonalne, uszkodzenia mózgu, padaczka, ubytki skóry i tkanki podskórnej, a nawet amputacje części kończyn.
Szczepionka na meningokoki jako skuteczne zabezpieczenie
Ze względu na fakt, iż konsekwencje zakażenia wywołanego przez meningokoki mogą być wyjątkowo poważne, jedną z najbardziej polecanych form profilaktyki jest szczepienie na meningokoki. Oczywiście można przestrzegać podstawowych zasad higieny i unikać nieostrożnych zachowań, jak np. picia z jednego kubka, jednak zwłaszcza w przypadku dzieci jest to mało skuteczne. Z tego względu wielu pediatrów coraz częściej zaleca szczepienie.
Jaka szczepionka na meningokoki?
Meningokoki występują w kilku serotypach, dlatego też w Polsce dostępne są różne rodzaje szczepionek. Dostępne są:
- skoniugowana szczepionka przeciwko meningokokom C (Meningitec lub NeisVac-C)
- skoniugowana szczepionka przeciwko meningokokom grupy A, C, W135, Y (Menveo lub Nimenrix)
- szczepionka przeciwko meningokokom grupy B (Bexsero).
Meningokoki – kiedy szczepić i ile dawek zastosować?
Obejmują one najczęściej występujące w naszym kraju meningokoki. Kiedy szczepić? Szczepionki te mogą być stosowane już u dzieci powyżej drugiego miesiąca życia, a ich główną zaletą w porównaniu ze szczepionkami starszej generacji jest długotrwała odporność.
Ile kosztuje szczepionka na meningokoki? Niestety, droga jest profilaktyka jaką jest szczepionka na meningokoki – cena w zależności od wybranego rodzaju waha się w granicach 400-500 złotych za pojedynczą dawkę. W przypadku dzieci szczepionych po ukończeniu 1 roku życia wystarczy jedna dawka, w przypadku jednak dzieci szczepionych w pierwszych miesiącach życia zaleca się podanie po skończeniu dwóch lat dawki przypominającej.
Meningokoki – czy szczepić i kogo?
Jeśli chodzi o meningokoki – kwestia tego czy szczepić czy nie jest bardzo indywidualną, choć coraz więcej pediatrów aktywnie namawia rodziców do zaszczepienia dzieci. Zwłaszcza jeżeli uczęszczają one do żłobków lub przedszkoli. Oficjalnie, szczepienia przeciw meningokokom zaleca się u następujących grup:
- dzieci w wiek 2 miesiące – 5 lat,
- młodzież pomiędzy 11 a 24 rokiem życia,
- osoby narażone na zachorowanie w wyniku bezpośredniego kontaktu (np. żołnierze, pracownicy żłobków i przedszkoli, osoby podróżujące w regiony epidemiczne),
- pacjenci z zaburzeniami i niedoborami odporności.
Z racji tego, że każdy serotyp meningokoków należy rozpatrywać osobno, chcąc wytworzyć odporność na wszystkie typy wywołujące zakażenia w Polsce, należy zaszczepić się więcej niż jednym preparatem.
W porównaniu do skutków zakażenia jakie powodują meningokoki, szczepionka powikłania daje raczej niewielkie. Najczęściej zgłaszane przez pacjentów są odczyny miejscowe i łagodne reakcje ogólne, takie jak senność, gorączka, brak łaknienia czy rozdrażnienie, które pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku dni po szczepieniu i przechodzą samoistnie. Dotyczy to głównie szczepionek przeciw Neisseria meningitidis grupy C. Z kolei szczepionka na meningokoki typu B powoduje zazwyczaj tylko ból w miejscu wkłucia, a jeśli jest podawana z innymi szczepionkami, u niemowląt może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia gorączki. Z tego powodu zazwyczaj podawana jest ona na osobnej wizycie szczepiennej.
Ze względu na fakt, że szczepionka przeciw meningokokom nie jest obowiązkowa, a jest jedynie jednym ze szczepień zalecanych, jej koszt pokrywa pacjent. Ile kosztuje szczepionka na meningokoki? W zależności od wybranego rodzaju cena wynosi około 400-500 złotych.
Profilaktyka meningokokowa obejmuje również chemioprofilaktykę poekspozycyjną. Polega ona na podaniu jednorazowej dawki antybiotyku, jednak ma zastosowanie jedynie w ściśle określonych przypadkach – u osób, które miały ścisły lub bardzo bliski kontakt z chorym, u którego w przeciągu tygodnia wystąpiła inwazyjna choroba meningokokowa. Największą skuteczność jednak stwierdza się, gdy antybiotyk zostanie podany przed upływem doby od kontaktu. Jakie antybiotyki się stosuje? Zalecenia mówią albo o jednorazowym zastrzyku z ceftriaksonu, albo o podawaniu doustnie jednorazowo ciprofloksacyny lub przez dwa dni ryfampicyny. Dodatkowo w przypadku osób, które znajdują się w ognisku epidemicznym meningokoków możliwe jest bezpłatne szczepienie, finansowane przez władze sanitarno-epidemiologiczne.
Pneumokoki a meningokoki – różnice
Pneumokoki i meningokoki bardzo często są ze sobą mylone. Dlaczego? Nie do końca wiadomo, możliwe że jest to spowodowane tym że podobnie jak pneumokoki, meningokoki również wywołują zakażenia przede wszystkim u małych dzieci. Mają one też wiele wspólnego pod względem swojego charakteru. Pneumokoki, a właściwie Streptococcus pneumoniae to niewielkie dwoinki, które wywołują przede wszystkim zapalenie płuc, uszu oraz zatok, a w skrajnych przypadkach zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Występuje ponad 90 ich serotypów, z których większość nie powoduje zakażeń i bez żadnych objawów zasiedla nos oraz gardło. Takie nosicielstwo jest obserwowane u ponad 60% dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli. Nosicielstwo meningokoków jak i Podobnie jak zakażenie meningokokami, tak i zakażenie pneumokokami możliwe jest drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni. Największą różnicą pomiędzy bakteriami jakimi są pneumokoki a meningokoki jest fakt, że jeśli chodzi o schorzenia spowodowane przez meningokoki – objawy zakażenia mają dużo cięższy i szybszy przebieg i stanowią większe zagrożenie dla życia. Zarówno choroby spowodowane przez pneumokoki jak i meningokoki leczy się antybiotykami w dużych dawkach. W kwestii szczepień bakterie te również wykazują spore podobieństwo. Ze względu na występowanie wielu serotypów, jedno i drugie szczepienie nie daje trwałej odporności na zachorowanie, a jedynie zapewnia czasową odporność na najczęściej pojawiające się w naszym kraju szczepy, w okresie kiedy ryzyko zachorowania jest największe. Największą różnicą w kwestii szczepień jest fakt, że do niedawna zarówno szczepienie przeciw pneumokokom jak i meningokokom było jedynie szczepieniem zalecanym. Natomiast od 1 stycznia 2017 roku szczepienie przeciw pneumokokom weszło do kalendarza szczepień obowiązkowych, stało się więc szczepieniem bezpłatnym. Pozostaje więc mieć nadzieje, że być może za parę lat szczepienie na meningokoki również będzie szczepieniem obowiązkowym i w pełni refundowanym.
Zobacz też:
