Gotowość szkolna – czym jest i jak ją ocenić? Na co rodzice powinni zwrócić uwagę?

Co to jest gotowość szkolna dziecka?

Rozpoczęcie edukacji szkolnej to jeden z najbardziej przełomowych momentów w życiu dziecka. Wiąże się nie tylko ze zmianą sposobu codziennego funkcjonowania, ale także koniecznością dostosowania się do nieznanych dotąd wymagań i oczekiwań oraz szeregu sztywnych zasad. W porównaniu do dość luźnych reguł panujących nie tylko w przedszkolu, ale jeszcze także w zerówce, pójście do szkoły jest więc przejściem do zupełnie innego świata. Jest to więc ogromny stres nie tylko dla małego ucznia, ale także dla jego rodziców. Pojawia się mnóstwo pytań i wątpliwości, czy nasza pociecha odnajdzie się w środowisku szkolnym. Nie ma na to oczywiście jednoznacznej odpowiedzi – wszystko zależy od ściśle indywidualnych cech i czynników. Na to, jak dziecko poradzi sobie w szkole, ma jednak duży wpływ gotowość szkolna dziecka – czyli, mówiąc inaczej, pewna dojrzałość w zakresie emocjonalnym, intelektualnym, społecznym i fizycznym do podjęcia nauki w szkole.

Wciąż nie istnieje jednak jedna, precyzyjna definicja tego sformułowania – jest to bowiem nadal przedmiot analiz i dyskusji wielu psychologów dziecięcych oraz pedagogów. Najczęściej powtarzane wyjaśnienie tego pojęcia mówi, że jest to “osiągnięcie przez dzieci takiego rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej” (prof. S. Schuman, UJ). W praktyce oznacza to bowiem nabycie określonych umiejętności, doświadczeń i kompetencji, a także gotowość do przystosowania się do nowych form aktywności i działania.

Nie trzeba jednak od razu popadać w skrajność i wymagać od dziecka zbyt wiele. Dojrzałość szkolna dziecka nie oznacza, że powinien on już posiadać większość wiedzy zdobywanej w trakcie pierwszej klasy. Musi być jednak na tyle gotowy i samodzielny, aby w miarę płynnie przejść proces stawania się uczniem i poradzić sobie z szeregiem nowych wyzwań.

Sprawdź: Zwolnienie z WF (całoroczne lub jednorazowe): Co powinno zawierać? Kto może je wystawić?

Gotowość dziecka do szkoły – przykłady umiejętności

Specjaliści przy dokonywaniu oceny gotowości szkolnej dziecka zalecają wzięcie pod uwagę kilku sfer:

• rozwoju fizycznego,
• dojrzałości społecznej,
• dojrzałości emocjonalnej,
• umiejętności porozumiewania się,
• rozwoju umysłowego/intelektualnego.

W przypadku dojrzałości fizycznej chodzi o ogólną sprawność ruchową oraz manualną, a także koordynację wzrokowo-ruchową czy równowagę. Braki w tym zakresie mogą skutkować problemami z adaptacją szkolną oraz w kontaktach z rówieśnikami. Zdaniem specjalistki B. Zakrzewskiej dziecko gotowe do pójścia do szkoły powinno charakteryzować się:

• odpornością na stres,
• prawidłowym funkcjonowaniem zmysłu wzroku oraz słuchu,
• znajomością orientacji kierunkowo-przestrzennej,
• umiejętnością sprawnego biegania, skakania, chwytania przedmiotów (np. piłki), swobodnego korzystania z urządzeń na placu zabaw,
• precyzyjnymi ruchami rąk (np. posługiwanie się nożyczkami, drobnymi elementami),
• znajomością stron prawa – lewa,
• umiejętnością samodzielnego ubierania się, zapinania guzików czy suwaków, posługiwania się łyżką/widelcem,
• rozwój manualny pozwalający dziecku na swobodną naukę pisania (np. pierwsze takie próby w domu),
• umiejętność sprawnego przemieszczania się (również wśród ludzi) oraz pokonywania przeszkód.

Sfera emocjonalna oraz społeczna są ze sobą w większości przypadków ściśle powiązane. Odpowiedni rozwój zarówno jednej, jak i drugiej może przyczynić się do lepszej adaptacji w szkole i w miarę szybkiego przystosowania się do nowej rzeczywistości. Do najważniejszych cech w zakresie rozwoju społeczno-emocjonalnego należą:

• rozumienie prostych sytuacji społecznych oraz umiejętność rozpoznawania, które zachowanie jest złe, a które dobre,
• przystosowanie się do zasad obowiązujących w grupie rówieśniczej – ich rozumienie oraz przestrzeganie,
• zdolność do rozstania się z rodzicami/opiekunami na dłuższy czas,
• chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz z nauczycielem,
• umiejętność współpracy w grupie rówieśników,
• samodyscyplina i zdolność do przystosowania się do norm życia w szkole – zarówno wsród rówieśników, jak i podczas lekcji,
• sumienność w zleconych zadaniach,
• empatia, umiejętność rozpoznawania uczuć innych,
• chęć do uczestniczenia we wspólnych zajęciach i aktywnościach,
• umiejętność wyrażania i artykułowania negatywnych emocji w sposób cywilizowany, akceptowany społecznie (bez agresji, krzyków, wyżywania się na innych itp.),
• wrażliwość na potrzeby innych,
• umiejętność poproszenie o pomoc w razie potrzeby,
• umiejętność uważnego słuchania, a w razie wątpliwości – dopytania, o co chodzi.

Kolejną sferą, która podlega ocenie podczas diagnozowania gotowości szkolnej dziecka, jest dojrzałość intelektualna/umysłowa. Do najważniejszych osiągnięć małego ucznia w tym zakresie powinny być:

• ciekawość świata, chęci do nauki, przejawianie zainteresowania otaczającą rzeczywistością,
• umiejętność skoncentrowania uwagi przez dłuższy czas na jednym zagadnieniu,
• umiejętność (lub podjęcie próby) radzenia sobie z trudnościami,
• zdolność łączenia przyczyny ze skutkiem (np. w przypadku własnych działań i decyzji),
• umiejętność wykorzystywania posiadanej wiedzy w praktyce,
• rozwinięta pamięć – umiejętność zapamiętywania krótki wierszyków, rymowanek, piosenek,
• brak problemów ze zrozumieniem prostych komunikatów i poleceń (np. nauczyciela),
• umiejętność poprawnego wysławiania się i logicznego formułowania swoich myśli,
• wykazywanie zainteresowania rezultatami własnych działań.

Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich

Ocena gotowości szkolnej pomaga rodzicom stwierdzić, czy ich dziecko jest już na tyle dojrzałe i samodzielne, że będzie w stanie sprostać wszystkim czekającym na nie wyzwaniom. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości rodzice powinni zwrócić się w pierwszej kolejności do nauczycieli przedszkolnych z prośbą o ich ocenę. Następnym krokiem może być wizyta u specjalisty z zakresu psychologii dziecięcej, który wykona specjalne testy i przedstawi swoją ocenę wraz z uzasadnieniem.

Zobacz: Czy zerówka jest obowiązkowa 2022/2023? W jakim wieku dziecko idzie do zerówki?

Brak gotowości szkolnej

Na podstawie własnych obserwacji oraz opinii specjalistów rodzice mogą stwierdzić, że ich dziecko nie jest jeszcze gotowe do podjęcia edukacji w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Dzieje się tak zazwyczaj, gdy dziecko jest całkowicie lub prawie całkowicie niesamodzielne, np. nie potrafi się ubrać. Brak gotowości szkolnej może dotyczyć również dzieci, które nie potrafią się skoncentrować, nie wykazują żadnego zainteresowania nauką i zajęciami lub mają problemy w sferze emocjonalnej – np. nie są w stanie zrozumieć obowiązujących w szkole norm i dostosować się do nich albo reagują agresją w sytuacjach stresowych czy nieprzyjemnych. Podobne czynniki nie muszą być jednak powodem do niepokoju rodziców – nie zawsze są bowiem oznaką poważniejszych problemów. Niektóre dzieci potrzebują po prostu nieco więcej czasu i należy im go dać. W razie potrzeby zawsze można udać się po wsparcie do specjalisty, który doradzi również odpowiednią pracę z dzieckiem tak, aby osiągnęło dojrzałość szkolną.

W niektórych przypadkach na wniosek specjalisty psychologa rodzic może ubiegać się o odroczenie rozpoczęcia edukacji przez dziecko.

Sprawdź też:

• Szkoła językowa dla dzieci – tradycyjna czy online?
• Zamiast zabraniać, odkrywaj Internet razem z dzieckiem. Podpowiadamy, jak odbyć tę podróż