Jedno z podstawowych zagadnień, które uczniowie poznają na lekcjach języka polskiego już w szkole podstawowej, dotyczy rodzajów i gatunków literackich. Po przeczytaniu lektury należy wiedzieć, czy utwór zaliczamy do epiki, liryki czy dramatu, i umieć wskazać cechy charakterystyczne dla danego gatunku. Sporo problemów sprawiają uczniom gatunki o charakterze synkretyczny, do których należy właśnie epos. Jakie są cechy gatunkowe eposu? Czym jest epopeja?
Cechy gatunkowe eposu. Czym wyróżnia się ten gatunek?
Epos wywodzi się ze starożytnej Grecji i jest jednym z najstarszych gatunków literackich. Najczęściej jest to bardzo obszerne dzieło, które opowiada o ważnych i przełomowych momentach w historii. Jako pierwszy ze swoich eposów zasłynął Homer, który „Iliadę” i „Odyseję”. Pierwszy utwór dotyczy kilku epizodów wojny trojańskiej, a drugi opisuje tułaczkę Odyseusza spod Troi do Grecji.
W starożytności eposy wyróżniał się również tym, że zdarzenia na ziemi często ingerowali bogowie, a świat rzeczywisty i fantastyczny regularnie się przenikały. Z czasem gatunek zaczął się nieco odsuwać od swoich korzeni, a późniejsi twórcy wprowadzali własne modyfikacje. W historii polskiej literatury pod tym względem wyróżnił się Adam Mickiewicz, tworząc w XIX wieku jedno ze swoich najbardziej znanych dzieł, czyli epos pod tytułem „Pan Tadeusz”.
Wyznaczniki eposu:
- obszerny, wielowątkowy utwór, wierszowany, zwykle dzielony na księgi,
- rozpoczyna się od inwokacji, czyli rozbudowanej apostrofy (uroczystego zwrotu do adresata),
- narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący,
- przedstawienie bohaterów na tle przełomowych dla narodu/społeczności wydarzeń historycznych (w „Panu Tadeuszu”: wkroczenie wojsk Napoleona na Litwę i wyprawa na Moskwę),
- szeroki przekrój społeczny – ukazanie i scharakteryzowanie wielu warstw społecznych (w „Panu Tadeuszu”: średnia szlachta, magnaci, uboga szlachta zaściankowa z Dobrzynia),
- obecność bohatera zbiorowego (w „Panu Tadeuszu”: szlachta),
- przedstawienie bogatej obyczajowości danej społeczności (w „Panu Tadeuszu”: tradycje szlacheckie w Soplicowie),
- szczegółowe opisy i rozbudowane porównania (homeryckie),
- podniosły, patetyczny styl wypowiedzi.
Zobacz: Epoki literackie po kolei. Wszystko, co trzeba wiedzieć, w pigułce!
Epos a epopeja
Epos i epopeja to w rzeczywistości dokładnie to samo. Epopeja to po prostu inne określenie na ten sam gatunek. Bywa on niekiedy nazywany również poematem heroicznym czy poematem epickim.
Sprawdź też:
