Jedno z podstawowych zagadnień, które uczniowie poznają na lekcjach języka polskiego już w szkole podstawowej, dotyczy rodzajów i gatunków literackich. Po przeczytaniu lektury należy wiedzieć, czy utwór zaliczamy do epiki, liryki czy dramatu, i umieć wskazać cechy charakterystyczne dla danego gatunku. Sporo problemów sprawiają uczniom gatunki o charakterze synkretyczny, do których należy właśnie epos. Jakie są cechy gatunkowe eposu? Czym jest epopeja?
Cechy gatunkowe eposu. Czym wyróżnia się ten gatunek? Czym jest epos?
Epos wywodzi się ze starożytnej Grecji i jest jednym z najstarszych gatunków literackich. Najczęściej jest to bardzo obszerne dzieło, które opowiada o ważnych i przełomowych momentach w historii. Jako pierwszy ze swoich eposów zasłynął Homer, który „Iliadę” i „Odyseję”. Pierwszy utwór dotyczy kilku epizodów wojny trojańskiej, a drugi opisuje tułaczkę Odyseusza spod Troi do Grecji.
W starożytności eposy wyróżniał się również tym, że zdarzenia na ziemi często ingerowali bogowie, a świat rzeczywisty i fantastyczny regularnie się przenikały. Z czasem gatunek zaczął się nieco odsuwać od swoich korzeni, a późniejsi twórcy wprowadzali własne modyfikacje. W historii polskiej literatury pod tym względem wyróżnił się Adam Mickiewicz, tworząc w XIX wieku jedno ze swoich najbardziej znanych dzieł, czyli epos pod tytułem „Pan Tadeusz”.
Cechy epopeji na przykładzie „Pana Tadeusza”:
- obszerny, wielowątkowy utwór, wierszowany, zwykle dzielony na księgi,
- rozpoczyna się od inwokacji, czyli rozbudowanej apostrofy (uroczystego zwrotu do adresata; w przypadku „Pana Tadeusza” jest to zwrot do ukochanej Litwy oraz do Matki Boskiej),
- narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, który czasami się ujawnia,
- przedstawienie bohaterów na tle przełomowych dla narodu/społeczności wydarzeń historycznych (w „Panu Tadeuszu”: wkroczenie wojsk Napoleona na Litwę i wyprawa na Moskwę),
- szeroki przekrój społeczny – ukazanie i scharakteryzowanie wielu warstw społecznych (w „Panu Tadeuszu”: średnia szlachta, magnaci, uboga szlachta zaściankowa z Dobrzynia),
- obecność bohatera zbiorowego (w „Panu Tadeuszu”: szlachta),
- przedstawienie bogatej obyczajowości danej społeczności (w „Panu Tadeuszu”: tradycje szlacheckie w Soplicowie),
- szczegółowe opisy i rozbudowane porównania (homeryckie),
- podniosły, patetyczny styl wypowiedzi.
Cechy eposu antycznego:
- Rozbudowana narracja, długi utwór opowiadający o wielkich czynach bohaterów i losach narodów,
- Styl podniosły, patetyczny,
- Liczne sceny batalistyczne, np. sceny bitew w „Iliadzie”,
- Szczegółowe opisy i rozbudowane porównania (homeryckie),
- Wstęp zaczyna się od inwokacji, czyli rozbudowanej apostrofy,
- Przenikanie się dwóch światów – ludzkiego i boskiego (w „Iliadzie” bogowie ingerują w losy wojny między Grekami a Trojanami, np. Atena pomaga Achillesowi zwyciężyć w pojedynku z Hektorem),
- Dokładne i bardzo szczegółowe opisy (w „Iliadzie” jest to opis tarczy Achillesa),
- Obecność bohatera zbiorowego i jednostkowego (w „Iliadzie” występują wojska grecki i trojańskie, ale też bohaterowie jednostkowi, przede wszystkim Achilles, Hektor).
Zobacz: Epoki literackie po kolei. Wszystko, co trzeba wiedzieć, w pigułce!
Epos a epopeja. Czy epos i epopeja to to samo?
Epos i epopeja to w rzeczywistości dokładnie to samo. Epopeja to po prostu inne określenie na ten sam gatunek. Bywa on niekiedy nazywany również poematem heroicznym czy poematem epickim.
Sprawdź też:
