Co to są markery nowotworowe?
Markery nowotworowe (inaczej zwane wskaźnikami nowotworowymi) są to substancje – najczęściej białkowe – których wysokie stężenie może świadczyć o zachodzącym w organizmie rozwoju komórek rakowych. U zdrowego człowieka substancje te występują np. na etapie życia płodowego, później jednak niemal całkowicie zanikają. Ich powtórna obecność we krwi, przekraczająca w dodatku określone normy, sugeruje więc występowanie guza.
Markery nowotworowe zostały wykryte po raz pierwszy w latach 80. XX wieku. Początkowo sądzono, że jeden wskaźnik odpowiada określonemu typowi nowotworu; później jednak ta teoria została uznana za błędną. W rzeczywistości dany marker może wskazywać na kilka różnych nowotworów, co utrudnia nieco postawienie prawidłowej diagnozy. Warto także od razu podkreślić, że wysokie stężenie markera wcale nie przesądza automatycznie o obecności raka. Działa to także niestety w drugą stronę: niski marker niekoniecznie eliminuje podejrzenie guza. Aczkolwiek lekarze utrzymują, że wyniki fałszywie ujemne należą do rzadkości.
Zobacz też: Metoda Simontona: silne narzędzie w walce z nowotworem
Markery nowotworowe – rodzaje i normy
Markery nowotworowe można ogólnie podzielić na 3 duże grupy:
- antygeny płodowo-zarodkowe (CEA, AFP) oraz łożyskowe (b-HCG),
- markery odzwierciedlające degenerację i obumieranie komórek (CYFRA 21-1),
- substancje występujące również w zdrowych komórkach, ale w ilościach zdecydowanie mniejszych niż ma to miejsce w przypadku komórek rakowych (kalcytonina).
Taki najbardziej podstawowy podział niewiele jednak powie samemu pacjentowi, który spotka się w gabinecie lekarskim raczej z konkretnymi markerami oraz ich stężeniami. Warto więc poznać kilka najpopularniejszych wskaźników dla wybranych nowotworów, wraz z dopuszczalnymi normami ich występowania.
Markery nowotworowe jelita grubego:
- M2-PK – prawidłowe stężenie w organizmie wynosi 4 U/ml. Wyższe wartości wskazują np. na stany zapalne w przewodzie pokarmowym albo na nowotwór. Ostateczną odpowiedź uzyskamy po wykonaniu kolonoskopii
- CEA – prawidłowe stężenie u dorosłych osób niepalących to 5,0 ng/ml; u palaczy wartość ta bywa nieco wyższa, nie powinna jednak przekraczać 10 ng/ml
Markery nowotworowe płuc:
- CYFRA 21-1 – norma wynosi do 3,3 ng/ml; wyższe wartości wymagają dalszej diagnostyki
- NSE – wartość prawidłowa: 12,5–25 ng/ml
Markery nowotworowe jajnika:
- CA 125 – u zdrowych kobiet stężenie tego antygenu nie przekracza zazwyczaj 35 U/ml (czasami za normę przyjmuje się wartość 65 U/ml, aby wyeliminować sporą część wyników fałszywie dodatnich). Jego podwyższona wartość może sugerować raka, ale występuje także w mniej groźnych schorzeniach, jak endometrioza. Obserwujemy ją też podczas miesiączki.
- AFP – substancja ta występuje w bardzo wysokim stężeniu u noworodków; u osób dorosłych jej norma wynosi poniżej 7 ng/ml
Markery nowotworowe piersi:
- CA 15-3 – za normę przyjmuje się wartość niższą niż 25 U/ml. Wysoki wskaźnik markera może świadczyć nie tylko o nowotworze piersi, ale także np. wątroby, płuca bądź jajnika
- TPA – prawidłowe stężenie mieści się pomiędzy 85 a 120 U/l. Wyższe wartości mogą sugerować również raka jelita grubego czy pęcherza moczowego, ale także zdecydowanie mniej groźne stany zapalne.
Sprawdź: Neuroblastoma: nowotwór, który występuje jedynie u dzieci
Badanie markerów nowotworowych
Badania na markery nowotworowe są bardzo proste, bo przeprowadza się je najczęściej na podstawie pobranej od pacjenta próbki krwi (rzadziej np. kału). Można je zatem wykonać praktycznie w każdym laboratorium, zaś ceny wahają się od 30 do 100 zł.
Doświadczenie lekarzy i pacjentów uczy, aby w razie konieczności wielokrotnego oznaczania poziomu danego markera w organizmie, w miarę możliwości wykonywać testy zawsze w tym samym punkcie usługowym. Zapewnia to wyższą miarodajność wyników, co w przypadku wskaźników nowotworowych okazuje się szalenie istotne.
Zobacz też: Cholestaza ciążowa – jak rozpoznać objawy niebezpiecznej choroby?
Czy markery nowotworowe są wiarygodne?
Specjaliści rzadko zlecają badanie markerów nowotworowych w celach profilaktycznych. Wynika to z faktu, że podwyższony poziom tych substancji wskazuje już na dość zaawansowany proces chorobowy. W takim stadium raka lepiej sprawdzają się inne procedury diagnostyczne, w rodzaju USG, mammografii, cytologii, rezonansu magnetycznego albo tomografii komputerowej.
Wskaźniki nowotworowe stanowią natomiast nieocenioną pomoc w monitorowaniu postępów leczenia onkologicznego. Po operacji wycięcia guza oznacza się poziom markera, aby sprawdzić, czy dzięki interwencji chirurgicznej choroba uległa zatrzymaniu. Świadczyć będzie o tym znaczący spadek substancji w organizmie pacjenta – powinna ona osiągnąć przewidzianą dla niej normę albo nawet wartość jeszcze niższą. Jeśli stężenie markera nie spada, proces nowotworowy toczy się niestety nadal.
Badania markerów nowotworowych należy okresowo wykonywać również w czasie remisji. Nierzadko zdarza się bowiem, że wzrost markera poprzedza wznowę choroby albo wystąpienie odległych przerzutów. W tym sensie ostrzegawcza rola wskaźników okazuje się naprawdę istotna.
W ostatnich latach pojawiła się wśród lekarzy tendencja, aby zlecać badania markerów nowotworowych osobom dziedzicznie obciążonym rakiem. Takie postępowanie może pomóc w jak najwcześniejszym wykrywaniu i leczeniu schorzeń o charakterze onkologicznym. Uwarunkowania genetyczne usuwają w cień wątpliwość co do tego, czy markery nowotworowe są wiarygodne.
Zobacz również: Cytologia – co to jest i na czym polega? Kiedy najlepiej zrobić cytologię?
Rodzice pytają:
Markery nowotworowe – ile czeka się na wynik?
W zdecydowanej większości wypadków wyniki badań markerów nowotworowych możemy odebrać już następnego dnia. Istnieją jednak i takie wskaźniki (np. CA 50 czy Ca 21-1), które wymagają dłuższej diagnostyki. Rezultaty dotrą do nas zatem dopiero po kilkunastu dniach roboczych.
Zobacz też:
