Toksoplazmoza w ciąży [wyniki badań, leczenie]

Toksoplazmoza to choroba pasożytnicza, która w większości przypadków przebiega bezobjawowo i nie ma negatywnego wpływu na samopoczucie i zdrowie człowieka. Poważnym zagrożeniem jest jednak toksoplazmoza w ciąży. Dlaczego tak jest i co grozi maluszkowi, gdy jego mama jest chora na toksoplazmozę?

Najważniejsze w poniższym artykule:
  • Toksoplazmoza jest wywoływana przez zarażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondii.
  • Jest to jedna z najczęstszych chorób odzwierzęcych - występuje u 1/3 ludzi na świecie.
  • Żywicielami T. gondii jest większość ssaków i ptaków na całym świecie.
  • Źródłem zarażenia najczęściej jest surowe mięso. Dochodzi do niego na skutek nieprzestrzegania higieny.
  • Toksoplazmoza w ciąży jest niebezpieczna wówczas, gdy do zarażenia matki dochodzi tuż przed zajściem w ciążę lub w trakcie jej trwania.
  • Moment zakażenia można określić dzięki badaniu stężenia przeciwciał IgG oraz IgM.
  • Toksoplazmoza ciężarnych może być przyczyną poronień, przedwczesnych porodów oraz poważnych wad płodu.

Toksoplazmoza

Toksoplazmoza jest chorobą odzwierzęcą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Człowiek i inne ssaki, a także ptactwo, są dla pierwotniaka wywołującego chorobę żywicielami pośrednimi. Żywicielem ostatecznym są koty domowe, w związku z czym od dziesiątków lat panuje przekonanie, że kobieta spodziewająca się dziecka nie powinna mieć kontaktu z tymi zwierzętami, a jeśli ma swojego kota, powinna go oddać. Jeśli jesteś w ciąży, z pewnością nie raz podobną poradą wesprze Cię jakaś ciocia czy babcia. Warto wiedzieć, że to nie koty są zagrożeniem dla Twojego dziecka, ale w o wiele większym stopniu jest nim surowe mięso lub takie, które poddano zbyt krótkiej obróbce termicznej. Pasożytem można się również zarazić podczas picia mleka prosto od krowy, a także przy jedzeniu niemytych lub niedokładnie umytych owoców i warzyw.

Toksoplazmoza: jak można się zarazić?

  • drogą pokarmową na skutek spożycia surowego lub niedogotowanego mięsa wieprzowego, jagnięcego, wołowego lub zanieczyszczonych ziemną owoców, warzyw oraz brudnej wody. Możliwe jest też — przeniesienie oocyst na błonę śluzową jamy ustnej np. podczas krojenia surowego mięsa.
  • przez zarażenie jatrogenne, o którym mówimy wówczas, gdy do zakażenia dochodzi podczas transfuzji krwi lub przeszczepu organów od osoby seropozytywnej do seronegatywnej;
  • drogą wertykalną, tj. poprzez przeniknięcie pasożytów od chorej matki poprzez łożysko do płodu

Toksoplazmoza a ciąża

Toksoplazmoza jest wyjątkowo groźna dla rozwijającego się płodu. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż toksoplazmoza w ciąży jest groźna głównie wtedy, gdy do zakażenia pierwotniakiem dochodzi w trakcie ciąży lub tuż przed zapłodnieniem. Na ryzyko zarażenia płodu ma wpływ wiele czynników, wśród których wymienia się m.in. wiek ciąży, układ odpornościowy matki, a także czynniki związane z łożyskiem. Ryzyko zarażenia dziecka rośnie wraz z wiekiem ciąży, ponieważ “starzejące się” łożysko ma coraz większą przepuszczalność.

Fizjologiczna przepuszczalność łożyska a wiek ciąży

  • I trymestr: 10-25%
  • II trymestr: 30-50%
  • III trymestr: 65%
  • Ostatni tydzień ciąży: 90%

Przy dużym prawdopodobieństwie wewnątrzmacicznego zakażenia toksoplazmozą w ostatnich miesiącach ciąży, ich skutki dla płodu będą zdecydowanie mniej poważne niż wtedy, gdy do zakażenia dojdzie w pierwszych miesiącach ciąży. Przy zakażeniu w I trymestrze ciąży może dojść do obumarcia ciąży, rzadziej dochodzi do samoistnych poronień. Zarażenie chorobą we wczesnym okresie ciąży może doprowadzić do poważnych powikłań w rozwoju maluszka. Ich skutkiem może być zapalenie siatkówki oka, zaburzenia widzenia lub nawet ślepota, a także niedosłuch. Dziecku grozi również małogłowie i wodogłowie. Zarażenie toksoplazmozą w ciąży zaawansowanej może doprowadzić do żółtaczki, a także powiększenia się wątroby i śledziony. Poważnym ryzykiem jest zapalenie płuc, a także zapalenie mózgu. U dziecka, którego matka zachorowała na toksoplazmozę w czasie ciąży, w ciągu pierwszych kilku lat życia może ujawnić się padaczka, zaburzenia mowy, zez, a także upośledzenie umysłowe. Zarażenie płodu w ostatnich tygodniach ciąży prawdopodobnie nie wpłynie na jego rozwój. 90% noworodków pozornie wygląda na zupełnie zdrowe. Jednak brak objawów może być mylący! Jeśli toksoplazmoza wrodzona nie zostanie odpowiednio szybko rozpoznana, może rozwijać się przez wiele lat dając objawy w postaci zaburzeń ze strony ośrodkowego układu nerwowego, narządu wzroku i słuchu.

Toksoplazmoza u ciężarnej: diagnostyka

W celu wykrycia toksoplazmozy wykonywane są testy serologiczne. Badanie na toksoplazmozę pozwala wykryć obecność specyficznych przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom T. gondii. – chodzi o przeciwciała klasy IgG i IgM. Testy wykonywane są z krwi, która pobierana jest w tradycyjny sposób, jak do każdej morfologii. Problematyczną kwestią może być interpretacja wyników. By móc jej dokonać należy wiedzieć, iż około 1 tygodniu po zarażeniu pierwotniakiem w organizmie chorego pojawiają się przeciwciała IgM, które utrzymują się przez około 4 miesiące. Bywa jednak, że ten typ przeciwciał jest wykrywany także u chorych z przewlekłą postacią toksoplazmozy. Jednocześnie z przeciwciałami IgM pojawiają się przeciwciała IgA, które dość szybko znikają z układu krążenia. Jest jeszcze trzeci typ przeciwciał: IgG, które są widoczne w badaniach już po 1-2 tygodniu od zarażenia, ale ich ilość wzrasta w ciągo 6-8 tygodni do wartości 1:1000 i więcej. Najwięcej przeciwciał klasy IgG obserwuje się w 2-3 mieciącu od zakażenia. Dynamika narastania stężenia przeciwciał klasy IgG pozwala więc określić, kiedy doszło do zakażenia i tym samym, czy toksoplazmoza w ciąży może zagrażać prawidłowemu rozwojowi płodu. Przeciwciała IgG utrzymują się we krwi do końca życia, tak więc ich obecność jest też informacją, że dana osoba przechorowała toksoplazmozę.

Toksoplazmoza: IgG i IgM dodatnie lub ujemne

Jeżeli wyniki zarówno IgG i IgM wyjdą ujemne, oznacza to, że ciężarna nigdy nie przebyła tej choroby i nie ma na nią odporności. Należy w tym przypadku przeprowadzać badania kontrolne co trzy miesiące.

Jeżeli IgG jest podwyższone, a IgM ujemne, należy po 3 tygodniach powtórzyć badanie. Gdy poziom przeciwciał nie zmienia się ani nie wzrasta, nie ma potrzeby dalszego monitorowania ani wdrażania leczenia. Ponowne badanie będzie konieczne, jeżeli wyniki są odwrotne, czyli gdy poziom IgG jest ujemny, a poziom IgM podwyższony.

Jeżeli zarówno IgG, jak i IgM jest dodatnie, wtedy oznacza to aktywną chorobę. Należy jak najszybciej rozpocząć leczenie.

Toksoplazmoza – leczenie

W pierwszej kolejności należy sprawdzić czy pierwotniak dotarł przez łożysko do płodu. Należy w tym celu wykonać badanie USG i zaobserwować, czy są ślady infekcji u dziecka. Jeśli ich nie ma, to dla pewności należy zbadać płyn owodniowy. Jeżeli pierwotniak dotarł już do malucha, należy zastosować leczenie farmakologiczne. Jeżeli nie doszło do zarażenia dziecka, to podstawowym celem leczenia jest ochrona dziecka przed pierwotniakiem i niedopuszczenie do przedostania się go przez łożysko. Wprowadzana jest antybiotykoterpia, stosuje się leki z grupy makrolidów, które należy przyjmować aż do końca ciąży.

Toksoplazmoza wrodzona u noworodków

Jak wspomniałam powyżej zachorowanie matki na toksoplazmozę w trakcie ciąży nie jest równoznaczne z zarażeniem wertykalnym płodu. Diagnostyka postnatalna ma na celu wykrycie obecności T. gondii (antygenów albo materiału genetycznego pasożyta) w wodach płodowych, łożysku, płynach ustrojowych lub w krwi pępowinowej. Badania w kierunku toksoplazmozy są zalecane w przypadku:

  • noworodków matek, u których stwierdzono lub podejrzewa się tokspolazmozę w ciąży;
  • noworodków matek, w przypadku których zastosowano chemioprofilaktykę spiramycyn i/lub leczenie antyfoliantami,
  • noworodków, u których występują objawy ze strony narządu wzroku lub objawów neurologicznych,
  • noworodków z objawami infekcji wewnątrzmacicznej,
  • noworodków, u których stwierdzono zwapnienia wewnątrzczaszkowe,
  • noworodków z limfadenopatią i/lub hepatosplenomegalią,
  • dzieci z niewyjaśnionymi stanami podgorączkowymi.

Diagnostyka nowo narodzonych dzieci jest utrudniona ze względu na obecność w ich krwi nie tylko własnych przeciwciał, ale również przeciwciał matki. Badanie na toksoplazmozę noworodka powinno być przeprowadzone z krwi obwodowej dziecka. Rzadziej pobiera się w tym celu krew pępowinową, która może zawierać domieszkę krwi matki. W takim wypadku badanie należy powtórzyć po 14 dniach i wykonać je z krwi obwodowej dziecka. Najczęściej dopiero kilkakrotne wykonanie badania jest dowodem na występowanie u dziecka toksoplazmozy wrodzonej.

Toksoplazmoza w ciąży: jak się chronić?

Przed toksoplazmozą można bronić się dzięki świadomemu dbaniu o spożywane produkty:

  • Należy dokładnie myć warzywa i owoce. Wskazane jest również polanie ich wrzątkiem, by zabić ewentualne bakterie, grzyby i pierwotniaki.
  • Przepłukuj również te warzywa, które na opakowaniu mają napisane, że zostały już umyte. Często można się z tym spotkać w przypadku paczkowanego szpinaku czy sałat.
  • Jedząc poza domem unikaj sałatek ze świeżych warzyw i potraw, które je zawierają.
  • Zrezygnuj z jedzenia krwistych befsztyków i tatara w czasie ciąży.
  • Nie próbuj mięsa na kotlety mielone – niech stopień ich doprawienia testuje partner lub inny domownik.
  • Wszelkie mięso poddawaj dokładnej obróbce termicznej – smaż lub gotuj.
  • Po przyrządzeniu mięsnej potrawy, dokładnie myj noże, deski i blaty.
  • Nigdy nie krój nimi lub na nich bez ich umycia innych składników do obiadu, na przykład warzyw.
  • Uważaj przy pracach w ogrodzie. Pierwotniaki Toxoplasma gondii znajdują się również w glebie, zabrudzenie otwartej rany jest niebezpieczne.
  • Zawsze zakładaj rękawiczki i dokładnie myj ręce po przyjściu z ogródka.

Toksoplazmoza i kot

Wokół zagrożeń związanych z zachorowaniem na toksoplazmozę w ciąży narosło wiele mitów. Strach przed tą chorobą jest uzasadniony: wywołujący ją pierwotniak T. gondii może być przyczyną poważnych wad rozwojowych u płodu. W związku z tym wiele przyszłych mam unika kontaktu z kotami, które są uważane za główne źródło zakażenia. Okazuje się jednak, że koty domowe nie stanowią zagrożenia. Skąd więc wziął się mit na temat roli kotów w rozprzestrzenianiu się toksoplazmozy?

Toxoplasma gondii jest wewnątrzkomórkowym pasożytem ssaków i ptaków na całym świecie. Można zarazić się nią nie przestrzegając zasad higieny lub też nieodpowiednio przygotowując żywność. W Europie zachorowania na toksoplazmozę wiąże się ze spożywaniem surowego lub niedogotowanego mięsa, zaś w Ameryce Środkowej jako czynniki odpowiadające za rozprzestrzenianie się pierwotniaków wymienia się dużą ilość bezpańskich kotów oraz klimat, który sprzyja przeżywaniu postaci inwazyjnych pierwotniaka. Kluczowe jest to, że bezpańskie koty żywią się mięsem, które jest źródłem zakażenia T. gondii, zaś koty domowe karmione są suchą karmą, w której pasożyt na pewno nie występuje.

Jaka jest rola kotów w rozprzestrzenianiu się toksoplazmozy? Otóż są one żywicielem ostatecznym i jednocześnie siewcą Toxoplasma gondii. To właśnie u tych zwierząt dochodzi do rozmnażania się pierwotniaka i wydalania oocyst (zygot). Szacuje się, że w Europie 9-81% kotów jest nosicielami toksoplazmozy, a w Polsce nawet 75%. Im starszy kot, tym bardziej prawdopodobne, że został zarażony pierwotniakiem. Jak to możliwe, że zwierzęta te nie stanowią zagrożenia dla człowieka? Występowanie oocyst Toksoplazmozy w kale kotów można zaobserwować jedynie u 0,8% przypadków. Jest więc to niezwykle rzadkie zjawisko i dlatego możliwość zarażenia się od kota jest bardziej hipotetyczna, niż realna. W praktyce koty wydalają zygoty pierwotniaka głównie w ciągu pierwszych dwóch tygodniach od zarażenia się nim, zaś same oocysty stają się zakaźne dopiero po kilku dniach od wydalenia do środowiska.

Jeżeli jesteś właścicielką kota – w pierwszej kolejności przebadaj go pod kątem obecności oocyst T. To forma pierwotniaka, która doprowadza do zarażenia. Jest ona obecna w kale kota-nosiciela. Testy dadzą odpowiedź, czy kot może stanowić dla Ciebie zagrożenie. Jeśli wyjdą pozytywne – można wdrożyć leczenie, które wiąże się z pobytem kota w lecznicy przez cały okres podawania mu leków. Jeżeli nie masz możliwości przebadania zwierzęcia, na wszelki wypadek zastosuj środki ostrożności, które uniemożliwią Ci kontakt z oocystami T. Przede wszystkim stają się one aktywne dopiero po kilku dniach po opuszczeniu organizmu kota. Unikaj czyszczenia kociej kuwety i kontaktu z jego kałem, jednak jeśli musisz, rób to na bieżąco, nie doprowadzaj do gromadzenia się kilkudniowych zaległości. Zawsze używaj do tego rękawiczek. Po głaskaniu i przytulankach z kotem myj ręce. Unikaj również całowania ulubieńca. Nie pozwalaj wchodzić mu na blaty i stół.

Toksoplazmoza w ciąży w pytaniach i odpowiedziach

Co to jest toksoplazmoza?

Toksoplazmoza to choroba zwierząt i ludzi powodowana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Należy do najczęstszych zakażeń pasożytniczych na całym świecie. Większość ludzi jest nosicielami, ale niewielu z nich choruje na toksoplazmozę.

Jak można zarazić się toksoplazmozą?

Do zakażenia dochodzi na skutek niewłaściwej higieny lub spożywania niepoddanego obróbce termicznej mięsa. Źródłem zakażenia może być również krew lub narządy pobrane od osoby zakażonej. Rzadko dochodzi do wewnątrzmacicznego zakażenia płodu.

Jakie są objawy toksoplazmozy?

W większości przypadków toksoplazmoza nie daje żadnych objawów. Objawy toksoplazmozy wrodzonej u dzieci mogą natomiast być widoczne nawet po kilku latach. By potwierdzić chorobę należy wykonać badania z krwi.

Jakie są objawy toksoplazmozy u kota?

Najpewniejszym sposobem na to, by sprawdzić, czy kot ma toksoplazmozę są badania z krwi. U zaledwie 10-20% kotów widocznym objawem zakażenia jest biegunka, która pojawia się tuż po zarażeniu.

Jakie badanie potwierdza toksoplazmozę?

Na toksoplazmozę wskazuje obecność we krwi przeciwciał IgG oraz IgM. Ich ilość zmienia się w trakcie rozwoju choroby i świadczy o tym, kiedy doszło do zakażenia.

Czy toksoplazmoza ciężarnej jest niebezpieczna dla płodu?

Toksoplazmoza jest niebezpieczna jedynie wtedy, gdy do zakażenia matki dojdzie w czasie ciąży lub tuż przed zajściem w nią. Wcześniej przebyta toksoplazmoza nie zagraża rozwojowi ciąży i płodu.

Jak diagnozowana jest toksoplazmoza u dzieci i noworodków?

Zazwyczaj wykonuje się kilkakrotnie badania mające na celu potwierdzenie obecności przeciwciał IgG oraz IgM we krwi dziecka. U noworodków wynik może być zafałszowany ze względu na obecność we krwi dziecka przeciwciał pochodzących od matki.

Źródła:
  • "Toksoplazmoza — fakty i mity" Anna Włodarczyk, Anna Lass, Jacek Witkowski
  • "Laboratoryjne rozpoznawanie toksoplazmozy: schematy diagnostyczne i interpretacja wyników badań" dr hab. n. med. Elżbieta Gołąb
  • "Ocena stanu wiedzy dotyczącej toksoplazmozy wśród ciężarnych, położnych, studentów medycyny u lekarzy położników" Joanna Ziemba, Agata Nowakowska-Głąb, Jan Wilczyński, Irena Maniecka-Bryła, Dorota Nowakowska
  • "Toksoplazmoza wrodzona – rozpoznawanie i leczenie" Anna Niezgoda, Anna Dobrzańska

Dodaj komentarz

Muzyka na wesele

15 pytań do DJa weselnego

DJ na weselu to coraz bardziej popularna forma oprawy muzycznej na tego rodzaju przyjęciach. Coraz częściej można spotkać oferty w których DJ prowadzi imprezę na przykład z akordeonistą, gitarzystą lub...

Czytaj dalej →
Prezenty dla świadków

Jaki prezent zrobić świadkom na weselu?

Wesele to bardzo stresujący moment. Nie tylko młoda para ma dużo spraw na głowie, ale również i świadkowie wkładają mnóstwo swojej pracy, aby każdy element przyjęcia był jak najdokładniej dopracowany....

Czytaj dalej →
Atrakcje weselne

Prezenty dla gości weselnych

Coraz częściej Państwo Młodzi chcąc podziękować swoim gościom za przybycie na wesele i za dobrą zabawę ofiarowują im małe upominki. Jakie upominki dla gości weselnych? Prezentami dla gości zwykle są...

Czytaj dalej →
Rodzice.pl - ciąża, poród, dziecko - poradnik dla Rodziców
Logo