Pępowina odgrywa kluczową rolę w prawidłowym przebiegu ciąży. Jest swoistym połączeniem między matką a płodem i zapewnia dziecku niezbędne do jego rozwoju tlen i składniki odżywcze. Zburzenia w budowie lub funkcjonowaniu pępowiny mogą być źródłem wielu groźnych powikłań.
Dlaczego pępowina jest tak ważna?
- Pępowina to połączenie między matką a płodem, dzięki któremu możliwe jest dostarczanie dziecku niezbędnych substancji odżywczych oraz tlenu, a także usuwanie produktów przemiany materii.
- Prawidłowa pępowina ma długość około 60 centymetrów i szerokość 1-2 centymetrów. Składa się z dwóch tętnic pępowinowych (odpowiedzialnych za odprowadzanie produktów przemiany materii płodu do krwiobiegu matki) i jednej żyły pępowinowej (dostarczającej tlen i składniki odżywcze z organizmu matki do organizmu płodu).
- Buforem łączącym pępowinę z organizmem matki jest łożysko, dzięki czemu krew matki i dziecka nie łączą się ze sobą. Minimalizuje to ryzyko wystąpienia wewnątrzmacicznego konfliktu serologicznego.
- Nieprawidłowości w budowie pępowiny mogą prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń. Zbyt krótka wiąże się z ryzykiem odklejenia się łożyska, zbyt długa z kolei z wystąpieniem konfliktu pępowinowego. Nawet zwykłe zagięcie pępowiny może powodować zahamowanie przepływów i groźne niedotlenienie dziecka.
- Szczególnym powikłaniem jest wypadnięcie pępowiny, w przypadku którego konieczne jest przeprowadzenie cesarskiego cięcia.
- Rzadkim powikłaniem w budowie pępowiny jest brak jednej z tętnic. Choć taki stan niesie za sobą ryzyko rozwoju wad rozwojowych u płodu, nie zawsze mają one miejsce.
- Krew pępowinowa jest cennym źródłem komórek macierzystych, dlatego coraz więcej rodziców decyduje się na jej pobranie w trakcie porodu i przechowywanie w specjalnie przeznaczonych do tego celu bankach.
Czym jest pępowina?
Pępowina to prosta struktura o długości mniej więcej 60 centymetrów pojawiająca się około 8 tygodnia ciąży. Wraz z łożyskiem pępowina stanowi połączenie między matką a dzieckiem, które nie tylko umożliwia dostarczanie tlenu i niezbędnych do rozwoju substancji odżywczych, ale także z czasem usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. Pępowina przecinana jest w trakcie porodu, a jej kikut goi się samoistnie i w ciągu dwóch pierwszych tygodni życia dziecka odpada. Pozostałość po miejscu przyczepu pępowiny do brzucha dziecka stanowi pępek, którego kształt w dużej mierze zależy od sposobu odcięcia pępowiny w trakcie porodu.
Pępowina – budowa
Pomimo ogromnej roli jaką w prawidłowym rozwoju płodu odgrywa pępowina, budowa jej jest nadzwyczaj prosta. Jest to elastyczny sznur o szerokości około 2 centymetrów i długości w granicach 50-70 centymetrów. W jego wnętrzu znajdują się dwie tętnice oraz żyła pępowinowa, umieszczone w pełniącej rolę ochronną tkance łącznej, określanej jako galareta Whartona. Choć jest specyficznym rodzajem tkanki łącznej, składa się przede wszystkim z fibroblastów, makrofagów oraz mukopolisacharydów. Dzięki tej tkance sznur pępowinowy zachowuje elastyczność i nie zawiązuje się wokół szyi lub kończyn płodu. Przyczep pępowiny u płodu znajduje się mniej więcej na środku brzucha i stamtąd wędruje do łożyska. W miejscu połączenia, mniej więcej w centralnej części łożyska, główne naczynia zaczynają rozchodzić się na mniejsze, gęsto otaczając całe łożysko.
Pępowina – funkcje
Główne funkcje pępowiny w ciąży to umożliwianie transportu różnego rodzaju substancji między organizmem matki oraz płodu. To właśnie w ten sposób krew ciężarnej zawierająca nie tylko tlen, ale również niezbędne dla dziecka składniki odżywcze, dociera do łożyska, a stamtąd do organizmu płodu. Transport pępowinowy działa w dwie strony, dzięki czemu dziecięce produkty przemiany materii trafiają do organizmu matki i poprzez nerki wydalane są na zewnątrz.
Jak dokładnie przebiega transport? Odwrotnie niż zwykle to u człowieka bywa. Kobieca krew tętnicza zawierająca cenne dla dziecka substancje dociera do łożyska, gdzie dochodzi do ich przemieszczenia się do żyły pępowinowej, którą docierają do organizmu płodu. Z kolei szkodliwe produkty przemiany materii, w tym również dwutlenek węgla, odprowadzane są za pośrednictwem tętnic pępowinowych. Ponownie, poprzez łożysko trafiają one do krwioobiegu matki.
Dzięki pośrednictwu jakie pełni łożysko, krew matki i dziecka nie mieszają się ze sobą w trakcie ciąży, co minimalizuje ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego. Rola pępowiny kończy się dopiero po porodzie, kiedy to dziecko zaczyna oddychać powietrzem atmosferycznym. Wtedy to dokonuje się jej podwiązania i odcięcia.
Warto również wspomnieć, że pępowina w trakcie ciąży stanowi dla dziecka doskonałe narzędzie do różnego rodzaju ćwiczeń. Chwytając ją, huśtając się lub otaczając wokół części swojego ciała dziecko ćwiczy ruchy, które przydadzą mu się w życiu pozapłodowym. Dlatego często noworodkom daje się do zabawy rzeczy przypominające pępowinę, np. pluszaki w formie ośmiornic o długich mackach, szczególnie popularne wśród wcześniaków.
Zagrożenia związane z pępowiną
Standardowa długość pępowiny u człowieka to, w zależności od etapu ciąży, około 50-70 cm. Każde odchylenie od tego zakresu, zarówno na plus jak i na minus, stanowi zagrożenie dla dziecka. Zbyt długa pępowina, pomimo tego iż zawiera pełniącą funkcję ochronną galaretę Whartona, może owinąć się wokół szyi lub ciała dziecka. Płód owinięty pępowiną może w trakcie porodu być zagrożony niedotlenieniem (kolizja pępowinowa). Z tego względu taki poród wymaga stałej kontroli lekarskiej i reakcji jeżeli pojawią się charakterystyczne dla tego stanu objawy, np. zaburzone przepływy pępowinowe. W większości przypadków, o ile pępowina nie jest zbyt krótka, poród przebiega bez powikłań.
Krótka pępowina może również doprowadzić do odklejania się łożyska, zwłaszcza na bardziej zaawansowanych etapach ciąży. Płód bawiąc się nią lub intensywnie ruszając może bowiem doprowadzić do jej mocnego naciągania, co osłabia przyczepność łożyska. Stanowi to poważne zagrożenie dla ciąży i może skończyć się nawet obumarciem płodu.
Tak naprawdę każda nieprawidłowość dotycząca pępowiny stanowi zagrożenie dla dziecka. Czasami bowiem wystarczy zwykłe jej zagięcie, by doszło do niedrożności naczyń pępowinowych i niedotlenienia płodu, określanych jako konflikt pępowinowy.
Rzadkim, choć wyjątkowo niebezpiecznym powikłaniem jest wypadnięcie pępowiny. Takim pojęciem określa się sytuację, w której w trakcie porodu po pęknięciu pęcherza płodowego, pępowina pojawia się w kanale rodnym jako pierwsza. W takiej sytuacji, kontynuacja porodu naturalnego niesie za sobą ryzyko ucisku pępowiny i zatrzymanie przepływu krwi, a w efekcie gwałtowne, poważne niedotlenienie płodu. Z tego względu w przypadku wypadnięcia pępowiny powinno natychmiast zostać przeprowadzone cesarskie cięcie. Choć jest to rzadkie powikłanie, najczęściej dotyczy ono dzieci ułożonych poprzecznie lub pośladkowo, a także ciąży w których obserwuje się nadmiar wód płodowych.
Naczynia pępowinowe
Ciekawą kwestią, którą należy poruszyć jeżeli chodzi o temat pępowiny, są naczynia pępowinowe. Początkowo bowiem sznur pępowinowy zawiera aż cztery naczynia krwionośne – dwie żyły i dwie tętnice. Z czasem jednak, mniej więcej około 8 tygodnia ciąży jedna z żył zanika, i ostatecznie pępowina staje się trójnaczyniowa (dwie tętnice i jedna żyła). Aby naczynia nie uległy uszkodzeniu, znajdują się one w charakterystycznej tubie wypełnionej galaretą Whartona.
Wraz ze wzrostem płodu naczynia pępowinowe zwiększają swoją pojemność. Dla przykładu w połowie ciąży, za ich pośrednictwem przepływa około 35 ml krwi/ minutę, a pod koniec nawet 7 razy więcej, czyli około 240 ml/minutę. Związane jest to przede wszystkim ze stale rosnącym zapotrzebowaniem organizmu płodu na składniki odżywcze.
Rzadką anomalią w przebiegu ciąży jest pępowina dwunaczyniowa, zawierająca wyłącznie jedną tętnicę. Biorąc jednak pod uwagę fakt, iż w pępowinie o prawidłowej budowie obie tętnice pełnią tą samą rolę (zbieranie zbędnych produktów przemiany materii m.in. z wątroby płodu), brak jednej z nich zwykle nie powoduje nieprawidłowości rozwojowych u płodu.
Krew pępowinowa
Krew znajdująca się w naczyniach pępowinowych (przede wszystkim w żyle pępowinowej) może być pobrana w trakcie porodu i po specjalnej obróbce przechowywana na wypadek zachorowania dziecka w przyszłości. Stanowi ona bowiem prawdziwy ekstrakt komórek macierzystych, które są coraz szerzej wykorzystywane w medycynie. Decyzja o pobraniu tego materiału wiąże się jednak ze sporymi kosztami, dlatego nie wszyscy rodzice decydują się na ten krok.
Pępowina w pytaniach i odpowiedziach
Kiedy tworzy się pępowina?
Pępowina powstaje w 7 tygodniu ciąży, w miejscu połączenia ściany macicy z blastocystą. W pełni rozwinięta i gotowa do spełniania swojej funkcji staje się ona jednak nieco później, gdy w pełni ukształtuje się łożysko stanowiące bufor pośredniczący.
Jakie są normy przepływu krwi pępowinowej ciąży?
Jeżeli chodzi o żyłę pępowinową, w warunkach fizjologicznych objętość krwi przepływającej w jednostce czasu w drugiej połowie ciąży powinna się mieścić w zakresie od 100 do 120 ml/min/kg. Co więcej, przepływ powinien być laminarny, bez cech pulsacji. Jeżeli natomiast chodzi o pomiar przepływów tętniczych, w drugiej połowie ciąży wartości oczekiwane powinny mieścić się w zakresie PI<2.
3. Czy pępowina rośnie?
Pępowina rośnie wraz z rozwojem dziecka, po to by sprostać jego zapotrzebowaniu na wartości odżywcze i umożliwić mu prawidłowy rozwój, a także nie blokować jego ruchów. Z tego względu prawidłowo rozwinięta pępowina pod koniec ciąży powinna osiągać długość od 50 do 70 cm.
Kiedy pępowina przestanie tętnić?
Naturalne tętnienie pępowiny zanika od kilku do kilkunastu minut po porodzie. Zwykle jednak wcześniej na pępowinę zakłada się specjalne naciski i zgodnie z najnowszymi wytycznymi kilka minut po porodzie przeprowadza jej odcięcie.
Ile waży pępowina?
Ciężko jednoznacznie określić ile waży sama pępowina. Ze względu na fakt iż po porodzie stanowi ona integralną część wydalonego łożyska, ich wagę podaje się wspólnie. Zwykle wynosi ona około 600-700 gram.
Ile cm ma pępowina?
Pępowina rośnie wraz z dzieckiem, więc jej długość zmienia się w zależności od tygodnia ciąży. W pełni ukształtowana pępowina powinna mieć jednak długość około 50-70 cm. Każde odchylenie od tego przedziału może prowadzić do wystąpienia komplikacji, np. konfliktu pępowinowego.
Jaki poród przy pępowinie dwunaczyniowej?
O ile u dziecka nie występują żadne wady wrodzone, wymuszające konieczność przeprowadzenia cesarskiego cięcia, kobieta z powodzeniem może zdecydować się na poród naturalny. Pępowina dwunaczyniowa sama w sobie nie stanowi bowiem żadnego przeciwwskazania do takiego rozwiązania ciąży.
Zdjęcie główne: Wikipedia
Źródła:
Bręborowicz G.H. Położnictwo i ginekologia, tom. I , PZWL, Warszawa, 2007
Fundacja Rodzić po Ludzku, Odcięcie pępowiny – kiedy i w jaki sposób?
Robert Bartkowiak, Badania dopplerowskie naczyń płodowych w diagnostyce niedotlenienia okołoporodowego, Nowa Medycyna 6/1999, s. 14-16
Korbelak Tomasz, Ropacka-Lesiak Mariola, Bręborowicz Grzegorz, Ocena przepływu krwi w tętnicy pępowinowej w ciąży prawidłowej jako predykcja zaburzeń czynności serca płodu w czasie porodu, Ginekol Pol. 2012, 83, 38-45