Śmierć łóżeczkowa: Czy spanie z dzieckiem jest niebezpieczne?

Co to jest śmierć łóżeczkowa (SIDS)?

O śmierci łóżeczkowej wiele się mówi: można o niej przeczytać niemal w każdym poradniku dla młodych rodziców i na portalach rodzicielskich. Niestety wciąż nie wszyscy mają wiedzę na temat SIDS zgodną z najnowszymi badaniami, co z jednej strony może być przyczyną nadmiernego stresu we wczesnych miesiącach rodzicielstwa, ale z drugiej strony bywa też, że rodzice nieświadomie narażają dziecko na niebezpieczeństwo.

Czym jest SIDS i kto jest narażony? Śmiercią łóżeczkową nazywa się zespół nagłego zgonu niemowlaka, który nie miał stwierdzonych żadnych wad wrodzonych ani innych problemów ze zdrowiem. Statystyki wskazują, że śmierć łóżeczkowa najczęściej zdarza się miedzy 2. a 3. miesiącem życia. Generalnie jednak terminem tym określa się przypadki zgonów niemowląt poniżej 1 roku życia, u których nie stwierdzono żadnych innych przyczyn mogących prowadzić do śmierci.

Według różnych statystyk współczynnik nagłej śmierci łóżeczkowej wynosi od 0,2 do 2 przypadków na 1000 urodzeń. W praktyce oznacza to, że w Stanach Zjednoczonych (w których przeprowadzanych jest najwięcej badań) rocznie stwierdza się do 3,5 tysiąca przypadków SIDS. W Polsce może być to około 200 przypadków.

Nagła śmierć łóżeczkowa: statystyki

Chociaż specjaliści nie mają wątpliwości co do tego, co to jest śmierć łóżeczkowa, nie do końca znają powody, dla których występuje. W związku z tym poszczególne badania nie zawsze uwzględniają wszystkie czynniki mogące powodować występowanie SIDS, co prowadzi niekiedy do powielania niesprawdzonych informacji, jak np. to, że spanie z niemowlęciem zwiększa ryzyko wystąpienia SIDS. Najbardziej wiarygodne pod względem ilości przypadków są statystyki ze Stanów Zjednoczonych i te są najczęściej ekstrapolowane na inne kraje, w tym kontynent europejski. Bez wątpienia jednak indywidualne uwarunkowania kulturowe, stopień dostępności udogodnień cywilizacyjnych i stopień wyedukowania rodziców znacząco wpływa na ilość przypadków śmierci łóżeczkowej. Jak często się SIDS zdarza w Polsce, nie zostało dokładnie zbadane.

Przyczyny SIDS

Ze śmiercią łóżeczkową nie został powiązany jeden konkretny czynnik, który mógłby zostać określony jako konkretna przyczyna SIDS. Znane są za to czynniki, które znacząco wpływają na ryzyko wystąpienia zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej. Zalicza się do nich między innymi:

• palenie papierosów w otoczeniu dziecka – bierne palenie zmniejsza u niemowląt obronę przed niedotlenieniem i zwiększa występowanie bezdechów. Bezwzględnie należy unikać palenia w obecności dziecka oraz przebywanie z nim w zadymionych pomieszczeniach.
• przegrzanie – zbyt wysoka temperatura w pomieszczeniu, w którym śpi dziecko, a także zbyt ciepłe ubranie zwiększają ciepłotę ciała i mogą skutkować problemami z oddychaniem, a tym samym prowadzić do uduszenia. Warto pamiętać, że optymalna temperatura do snu dla niemowlaka jest taka sama, jak dla dorosłych: 18-20 stopni.
• nadużywanie alkoholu przez rodziców – nawet sporadyczne spożywanie alkoholu przez opiekunów podnosi ryzyko wystąpienia SIDS. Zmniejsza czujność rodziców na sytuacje zagrażające zdrowiu dziecka.
• przedwczesny poród – dzieci urodzone przed 38. tygodniem ciąży mogą doświadczać problemów ze strony układu oddechowego.
• brak prawidłowej opieki prenatalnej – w krajach i kręgach społecznych, w których stwierdza się najwyższy odsetek SIDS, opieka prenatalna jest na bardzo niskim poziomie. Powoduje to nie tylko komplikacje zdrowotne u matek, ale także niedostateczną wiedzę na temat prawidłowej opieki nad niemowlętami.
• nieodpowiednia pozycja dziecka w trakcie snu oraz nieodpowiednio przygotowane miejsce do spania – według najnowszych zaleceń Amerykańskiego Towarzystwa Pediatrycznego noworodki i niemowlęta powinny być kładzione do snu na plecach. Pozostawianie dziecka śpiącego na brzuszku bez opieki dorosłego zwiększa ryzyko uduszenia się malucha.

Śmierć łóżeczkowa: objawy

Zespół nagłej śmierci łóżeczkowej stwierdza się w przypadku zgonu dzieci, u których nie stwierdzono żadnych problemów zdrowotnych i rozwojowych. Dlatego ważne jest eliminowanie zewnętrznych czynników ryzyka (zapewnienie odpowiednich warunków do spania, temperatury etc.), a niekoniecznie wyszukiwanie objawów zdrowotnych mogących prowadzić do tragedii. Niemniej należy też pamiętać o regularnym kontrolowaniu stanu zdrowia niemowlęcia – wszelkie niepokojące zmiany, szczególnie dotyczące oddechu czy temperatury ciała, powinny być na bieżąco konsultowane z pediatrą.

SIDS a łóżeczko: na co zwrócić uwagę?

Do zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej najczęściej dochodzi w skutek niedotlenienia, które może być spowodowane różnymi czynnikami, m.in. przebywaniem w zadymionym czy nadmiernie ogrzanym pomieszczeniu. Do niedotlenienia dojść może także na skutek ucisku tętnicy szyjnej, jeśli dziecko ma nadmiernie przekrzywioną główkę (szczególnie w pozycji na brzuszku), co zdarza się m.in wtedy, gdy materac jest zbyt miękki. Zaleca się, aby noworodki i niemowlęta spały na nowych, twardych materacykach, uniemożliwiających zapadanie się. Używanie poduszki jest niewskazane do 2-3 roku życia dziecka.

Wybierając łóżeczko warto zatem zwrócić uwagę na rodzaj i jakość materacyka. W kwestii samego rodzaju łóżeczka możliwości jest wiele, a tradycyjne łóżeczko ze szczebelkami jest tylko jedną z opcji. Wybierając taki mebel warto sprawdzić, czy posiada stosowne atesty potwierdzające bezpieczeństwo. W łóżeczkach ze szczebelkami chodzi głównie o rozmieszczenie szczebelków (powinny być rozmieszczone maksymalnie co 6 cm). Najnowsze wytyczne przestrzegają także przed używaniem modnych ochraniaczy na szczebelki – przytulenie się do nich w trakcie snu przez niemowlę, które nie umie świadomie jeszcze zmieniać pozycji swojego ciała może być bardzo niebezpieczne. Jeśli chodzi o łóżeczka turystyczne lub dostawki, w których ścianki wykonane są ze sztucznych tkanin, należy upewnić się, że w łóżeczku panuje odpowiedni przewiew powietrza. Najczęściej zapewniane jest to przez siatkowany materiał.

W łóżeczku noworodka i niemowlaka nie powinny znajdować się żadne przedmioty i dodatkowe materiały. Wszystkie pluszaki, zabawki, a także kocyki, pieluszki i poduszeczki powinny być bezwzględnie usunięte na czas snu dziecka (a najlepiej w ogóle nie umieszczać ich w łóżeczku). Jako okrycie zaleca się stosować zapinane śpiworki lub otulacze, których dziecko nie jest w stanie przypadkiem zarzucić sobie na twarz.

SIDS a karmienie piersią i współspanie

Amerykańskie Stowarzyszenie Pediatryczne jako jeden z czynników ryzyka występowania SIDS podaje współspanie z niemowlęciem. Zważywszy na wysoki odsetek rodziców deklarujących współspanie z dziećmi kwestia ta wzbudza jednak wiele kontrowersji. W badaniach, na podstawie których wysnuto ten wniosek, współspanie występowało razem z innymi czynnikami zwiększającymi ryzyko, takimi jak palenie papierosów, spożywanie alkoholu czy silnych leków przez rodziców. Ponadto nie rozróżniono miejsca, w którym rodzić spał wspólnie z niemowlęciem.

Spanie razem z dzieckiem na nieprzystosowanych do tego wąskich tapczanach, fotelach czy łóżkach, w których występuje przerwa między materacem a ścianą bezwzględnie jest czynnikiem ryzyka. Badania przeprowadzone w 2013 r. wskazują, że wspólne spanie matki z dzieckiem nie jest jednak bardziej ryzykowne, niż spanie oddzielne, jeśli zachowa się kilka warunków. Są to:

• szeroki materac, nie znajdujący się w otoczeniu niebezpiecznych przedmiotów, położony na wysokości nie zagrażającej upadkiem i nie oddzielony przerwami od ściany czy innych mebli;
• brak poduszek, kołder i innych materiałów w bezpośrednim otoczeniu dziecka;
• zachowanie odpowiedniej temperatury pomieszczenia i dostosowanie ubioru oraz okrycia dziecka do warunków panujących w pokoju (najczęściej odpowiednie są śpiworki TOG 2,5).

Dodatkowo należy pamiętać, że mama nie powinna mieć na sobie odzieży, w którą dziecko może się zaplątać oraz nie powinna być pod wpływem substancji odurzających, takich jak leki czy alkohol. Dowiedziono, że wspólne spanie z dzieckiem matek karmiących piersią zwiększa ilość dobrej jakości snu obojga, a także zapobiega problemom z laktacją.  Chociaż naukowcy nie są do końca pewni przyczyny takiego zjawiska, dowiedziono również, że karmienie piersią zmniejsza ryzyko występowania SIDS nawet o 50%. Może być to związane z faktem, że mleko matki poprawia działanie układu immunologicznego dzieci. Poza tym, dzieci karmione piersią i matki karmiące wybudzają się częściej w ciągu nocy, a to właśnie fakt braku wybudzeń opiekuna i dziecka jest łączony z zespołem nagłej śmierci łóżeczkowej u dzieci.

Śmierć łóżeczkowa: do kiedy należy się jej obawiać?

Jak już wspomniano, śmierć łóżeczkowa bez wątpienia jest tematem, który należy zgłębić i mieć świadomość czynników ryzyka, jednak warto zachować zdrowy rozsądek w kwestii zamartwiania się. Stosowanie się do zaleceń specjalistów znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej, dlatego młodzi rodzice przede wszystkim powinni zadbać o stosowną wiedzę. Warto także pamiętać, że przypadki SIDS notowane są w pierwszym roku życia dzieci, ze szczególnym naciskiem na 3. i 4. miesiąc. Im dziecko starsze, a przez to też bardziej panujące nad swoją motoryką i umiejętnością sygnalizowania potrzeb, tym mniejsze ryzyko śmierci łóżeczkowej. Wiek dziecka jest zatem bez wątpienia istotną zmienną, jednak nie oznacza to, że w 13. czy 18. miesiącu życia dziecka należy zrezygnować z przestrzegania zasad higieny snu. Pomagają one nie tylko ustrzec się przed nagłą śmiercią łóżeczkową, ale są elementem zachowania dobrego zdrowia i wypracowania odpowiednich nawyków dotyczących snu dla całej rodziny.