Co to jest teocentryzm? Jak wyglądał teocentryzm w średniowieczu?

Teocentryzm – co to jest?

Teocentryzm to termin stanowiący w istocie zlepek dwóch słów: Theos (Bóg) oraz centrum (środek). Jest to więc taki system myślowy i światopoglądowy, który zakłada, że Stwórca znamionuje początek i koniec wszechrzeczy. Jakikolwiek wytwór ludzkich rąk możliwy bywa wyłącznie dzięki natchnieniu i pośrednictwu Boga. Jego istnienia nie można zatem w żaden sposób zakwestionować, zaś wola Boża określa horyzont wszelkich ludzkich działań.

Zastanawiając się, co to jest teocentryzm, musimy zdawać sobie sprawę, że nie pojawił się on bynajmniej wraz z filozofami chrześcijańskimi. Intuicje teocentryczne posiadał już Platon, poszukujący “pierwszej przyczyny”, jak również jego uczeń Arystoteles (mówiący w swych pismach o “pierwszym poruszycielu”). Stawianie Boga w centrum wszechświata charakterystyczne jest oczywiście także dla samych zrębów religii judaistycznej, posiadającej z chrześcijaństwem wspólne korzenie.

Zobacz też: Epoki literackie w kolejności [charakterystyka i ramy czasowe konkretnych okresów w polskiej literaturze]

Teocentryzm – średniowiecze

Światopogląd teocentryczny przenikał całą rzeczywistość epoki średniowiecza. Dotyczyło to nie tylko filozofii czy sztuki, ale również szeroko rozumianej sfery polityki. W hierarchicznej konstrukcji ówczesnych społeczeństw odbijało się przekonanie, że Bóg sprawuje władzę nad istotami niższymi poprzez wyższe, co nie omija oczywiście także relacji międzyludzkich. Założenia tego rodzaju nie pozostawały bez wpływu na całokształt życia w Europie wieków średnich.

Sprawdź: Kto nie może zostać rodzicem chrzestnym? Jakie są wymogi dla matki i ojca chrzestnego?

Teocentryzm w średniowieczu zadomowił się jednak przede wszystkim na kartach dzieł filozoficznych. Myśliciele tego okresu uważali za swoją powinność zgłębianie Boskiej natury, tajemnic i zamysłów. Dążyły do tego wszystkie najistotniejsze prądy intelektualne:

• tomizm – system wypracowany przez św. Tomasza z Akwinu (1225-1274), do dziś zaskakujący badaczy swym rozmachem i rozległością poszukiwań. Określa się go często mianem filozofii maksymalistycznej (pragnącej odkryć pierwsze i ostateczne przyczyny rzeczywistości) oraz autonomicznej, czyli wysuwającej wnioski bez odwoływania się do prawd objawionych bądź ustaleń nauk przyrodniczych
• augustynizm – doktryna stworzona przez św. Augustyna z Hippony (354-430), będąca przez długie lata oficjalną filozofią Kościoła katolickiego. Myśl teocentryczna odgrywa tutaj decydującą rolę: w ujęciu Augustyna Bóg stworzył świat z niczego, więc każdy element rzeczywistości musi być do Niego podobny. Zło nie zostało wprawdzie stworzone przez Najwyższego, ale dopuścił On jego istnienie – okazuje się ono zatem wyłącznie brakiem dobra, nie zaś bytem samodzielnym
• franciszkanizm – nurt filozofii uprawiany przez św. Franciszka z Asyżu (1181 lub 1182 – 1226), zrywający z wcześniejszymi wyobrażeniami Boga jako surowego sędziego. W ujęciu Franciszka, świat wykreowany przez Stwórcę jest z natury dobry; filozof zaleca zatem jego afirmację. Postawa ascetyczna także znajduje tu swoje miejsce, ale powinna się odznaczać zdrowym umiarem.

Teocentryzm w literaturze średniowiecza widoczny bywa nie tylko w tekstach stricte religijnych (jak Bogurodzica czy Lamentświętokrzyski), ale również w tych o świeckim, wydawałoby się, charakterze. Wiązało się to z przeświadczeniem ówczesnych ludzi o niemożności całkowitego oddzielenia świata sacrum od profanum.

Zobacz też:

• Jak napisać rozprawkę? Poznaj schemat dobrej rozprawki!
• Jakie są tryby czasownika w języku polskim? Ich rodzaje i przykłady użycia
• Co to są głoski i jak je liczyć? Ile głosek ma wyraz …