Odmiana przez przypadki – jak zapamiętać jej zasady?
Przypadki w języku polskim to prawdziwa zmora uczniów czwartych klas szkół podstawowych oraz wszystkich obcokrajowców, którzy postanowili nauczyć się naszego języka ojczystego. Jest ich bowiem aż siedem, a każdy z nich pełni w zdaniu inną funkcję. Chociaż praktycznie korzystamy z nich na co dzień, to nauka teorii może przyprawić o zawrót głowy. Jakie są przypadki? Na jakie pytania odpowiadają przypadki? Poznaj wszystkie przypadki i ich pytania! Jak wygląda odmiana przez przypadki?
Przypadki odmiana. Co odmieniamy przez przypadki?
Przypadki to jednak z kategorii gramatycznych, przez którą odmieniają się:
- rzeczowniki,
- przymiotniki,
- imiesłowy przymiotnikowe,
- część liczebników,
- niektóre zaimki (np. dzierżawcze).
Odmiana przez przypadki nazywana jest deklinacją. Głównym celem wprowadzenia przypadków jest możliwość formułowania zdań o różnym szyku, które pomimo zmiany kolejności wyrazów je tworzących nie utracą swojej logiki. Nazwy przypadków w wielu językach wywodzą się od swoich łacińskich odpowiedników. W języku polskim ta reguła nie funkcjonuje.
Zobacz: Jakie są tryby czasownika w języku polskim? Ich rodzaje i przykłady użycia
Odmiana przez przypadki – przykłady
1. Mianownik
Oddaje on formę podstawową danego wyrazu, którą można spotkać w słownikach.
Odpowiada na pytania: „kto?”, „co?”. Mamy z nim do czynienia najczęściej wówczas, gdy rzeczownik w zdaniu występuje w roli podmiotu:
To jest książka.
Adam jest motorniczym.
Mama zrobiła zupę.
2. Dopełniacz – pytania
Ten odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?”. Najczęściej występuje w relacjach opisujących przynależność, na przykład:
Lalka Majki.
Książka Adama.
Biurko Basi.
Dopełniacza używa się też w zaprzeczeniach:
Kuba nie zrobił zadania domowego.
Asia nie wybiła szyby.
Nie mam flamastrów.
3. Celownik – pytania
Odpowiada na pytania: „komu?”, „czemu?”. Występuje stosunkowo rzadko i opisuje najczęściej: dawanie, przyglądanie się, mówienie, sprzedawanie, oddawanie, pomaganie, dziękowanie oraz obiecywanie. Można go spotkać również w towarzystwie przyimków: „dzięki”, „wbrew”, „przeciw” oraz „ku”.
Celownik w zdaniu pełni funkcję dopełnienia dalszego i może zostać wykorzystany w następujący sposób:
Pani od matematyki postawiła Basi tylko trójkę.
Dzięki Tobie mam dom!
Dałam Tomkowi kalendarz.
Zobacz: Środki stylistyczne i ich funkcje [podział, rodzaje oraz przykłady środków stylistycznych]
4. Biernik – pytania
Odpowiada on na pytania: „kogo?”, „co?”. Kiedy posługujemy się nim dla opisu rzeczowników i zaimków osobowych, to zawsze pełnią one w zdaniu funkcję dopełnienia bliższego. Kiedy używamy biernika przy odmianie przymiotnika, to będzie on pełnił w zdaniu funkcję przydawki. Przykładami wykorzystania biernika są:
Kurtka Ani.
Przez Anię nie mogłem pójść na koncert.
Widziałam piękny obraz.
5. Narzędnik – pytania
Odpowiada on na pytania: „kim?”, „czym?”. Ma szerokie zastosowanie.
Można użyć go do określenia narzędzia, przykładowo:
Wbiłem gwoździa młotkiem.
Namalował obraz ołówkiem.
Śrubę najlepiej wkręca się śrubokrętem.
Przy pomocy narzędnika z powodzeniem określimy również środek transportu:
Do Włoch poleciałem samolotem.
Nad morzę jadę samochodem.
Na święta pojadę pociągiem.
Przy pomocy narzędnika określimy również kim jesteśmy lub czym się interesujemy:
Jestem sprzedawcą.
Interesuję się sportem.
Dodatkowo narzędnik zawsze będzie łączył się z przyimkami takimi jak: „nad”, „z”, „pod”.
6. Miejscownik – pytania
Za jego pomocą z łatwością odpowiemy na pytania: „o kim?”, „o czym?”. Miejscownik służy do opisu miejsca, dlatego zawsze będzie nierozerwalnie występował z przyimkiem:
Myślę o zeszłych wakacjach.
O mojej pracy wlałbym nie rozmawiać.
7. Wołacz
Ten jako jedyny nie odpowiada na pytanie, a zawołanie: „o!”. Stosuje się go w zwrotach bezpośrednich oraz zawołaniach. Obecnie bardzo często przyjmuje formę równą mianownikowi. W języku łacińskim wołacz określa się jako „vocativus”.
Funkcja systemu deklinacyjnego jest bardzo istotna, ponieważ pomaga określić właściwą relację w zdaniu poszczególnych wyrazów. Dzięki temu nie ma konieczności trzymania się sztywnych ram konstrukcyjnych i porządkowych podmiotów względem orzeczenia i dopełnienia. Możemy sobie tutaj pozwolić na pewną dowolność.
Sprawdź: Części mowy odmienne i nieodmienne. Jak wygląda podział?
Odmiana rzeczowników przez przypadki
Rzeczownik to część mowy, która zdecydowanie najczęściej podlega odmianie przez przypadki, np. Nie lubię tańca (dopełniacz); Nie widziałam się z Patrykiem (narzędnik) już dwa tygodnie; Podczas spaceru (dopełniacz), zauważyłam mamę (biernik).
Zobacz: Rzeczownik – odmiana, rodzaje i podział. Przez co odmienia się rzeczownik?
Przypadki – pytania pomocnicze
Każdy z przypadku odpowiada na dwa pytania, które pomagają ustalić poprawny sposób odmiany danego wyrazu.
- Mianownik – kto? co? (jest)
- Dopełniacz – kogo? czego? (nie ma)
- Celownik – komu? czemu? (przyglądam się)
- Biernik – kogo? co? (widzę)
- Narzędnik – z kim? z czym? (idę)
- Miejscownik – o kim? o czym? (mówię)
- Wołacz – o!
Zobacz również: Jak zamienić zdanie na równoważnik zdania?
Rodzice pytają o odmienianie przez przypadki:
Pytania do przypadków to: mianownik: „kto?”, „co?”, Dopełniacz: „kogo?”, „czego?”, Celownik: „komu?”, „czemu?”, Biernik: „kogo?”, „co?”, Narzędnik: „(z) kim?”, „(z) czym?”, Miejscownik: „o kim?”, „o czym?”, Wołacz: „O!”
Kogo? co?
Pytania celownika to: „komu?”, „czemu?”. Używany jest jako dopełnienie dalsze lub oznaczenie celu/skutków szkody lub pożytku.
Dopełniacz jest drugim przypadkiem w odmianie wyrazów. Odpowiada na pytania: „kogo?”, „czego?” i używa się go, aby określić przynależność
O kim? o czym
Przysłowia o wiośnie. Co mówią nam ludowe mądrości?
Środki stylistyczne i ich funkcje [podział, rodzaje oraz przykłady środków stylistycznych]
Wierszyki na zakończenie przedszkola. Wyjątkowe słowa na pożegnanie!
Zagadki dla dzieci w różnym wieku. Krótkie, zabawne, łatwe i trudne.
Krótkie przemówienie nauczyciela na zakończenie przedszkola. Te słowa wzruszają do łez!
Jakie przedmioty liczą się do średniej w 8 klasie? To od tych ocen zależy wynik rekrutacji do szkoły średniej!
- Rodzice.pl
- Starsze dziecko
- Edukacja i psychologia
- Język polski
- Odmiana przez przypadki – jak zapamiętać jej zasady?
Mit o Prometeuszu – plan wydarzeń. Jak wygląda historia Prometeusza w kilku zdaniach?
Prometeusz to jeden z najbardziej znanych bohaterów z mitologii. Jego legendę uczniowie poznają zwykle na lekcjach języka polskiego, ponieważ zawarte w niej motywy są nie tylko bardzo ciekawe, ale także...
Czytaj dalej →Rzeczownik – odmiana, rodzaje i podział. Przez co odmienia się rzeczownik?
Rzeczownik to jedna z podstawowych części mowy. Jak dzielimy rzeczowniki? Na czym polega odmiana rzeczowników? Sprawdź, czy rzeczownik odmienia się przez rodzaje. Jak wygląda odmiana rzeczownika przez liczby i przez...
Czytaj dalej →Co to jest forma gramatyczna? Jak ją określić? Sprawdź najważniejsze informacje o przykłady
Polska gramatyka bywa nieraz naprawdę skomplikowana. Rozmaite kategorie fleksyjne, mnóstwo nietypowych terminów i dość trudne zasady sprawiają, że dla wielu uczniów opanowanie zagadnień z tego działu jest naprawdę ogromnym wyzwaniem....
Czytaj dalej →Charakterystyka postaci: Jak napisać charakterystykę postaci?
Charakterystyka postaci to zadanie kojarzone głównie z lekcjami języka polskiego. Taka wypowiedź pisemna pojawia się również często na różnego rodzaju egzaminach, dlatego warto wiedzieć, jak napisać charakterystykę postaci. W jaki...
Czytaj dalej →Liczebniki – definicja, rodzaje i przykłady liczebników
Liczebniki poznaje każdy uczeń już w pierwszych klasach szkoły podstawowej. Wielu z nich ma jednak problem z ich prawidłowym odmienianiem czy zapisywaniem z partykułą „nie”. W artykule wyjaśniamy, co to...
Czytaj dalej →Antyk – najważniejsze informacje przed maturą i sprawdzianem. Te dzieła trzeba znać
Antyk grecko-rzymski to najstarsza epoka w dziejach, która obok chrześcijaństwa stanowi filar cywilizacji europejskiej. Bez znajomości tych źródeł i odniesień ciężko jest zrozumieć późniejszy dorobek naszej kultury oraz dalszy rozwój...
Czytaj dalej →Opis dworku w Soplicowie. Jak wyglądał dom rodzinny Pana Tadeusza?
“Pan Tadeusz” to niewątpliwie jedno z najważniejszych dzieł w historii polskiej literatury. Ze względu na poruszane w fabule wątki oraz walory artystyczne, epopeja od lat jest lekturą szkolną, aktualnie czyta...
Czytaj dalej →Koń jest świętym zwierzęciem którego greckiego boga? To zwierzę towarzyszyło niejednemu bohaterowi z mitologii
Starożytni Grecy wierzyli w wielu bogów, z których każdy miał władać określonym obszarem rzeczywistości. Oprócz należnej im władzy każdy z bogów miał przypisane także określone, charakterystyczne tylko dla nich atrybuty,...
Czytaj dalej →Oksymoron – co to jest i jaką pełni funkcję? Sprawdź przykłady
Oksymoron to część mowy pojawiająca się głównie w literaturze, a rzadziej w języku pisanym. Najczęściej można się z nim spotkać w poezji, ponieważ twórcy wykorzystują go jako środek stylistyczny do...
Czytaj dalej →Przeróbka czyjejś wypowiedzi, czyli parafraza. Przykłady, które kryją się pod tym terminem
Na pewno każdy z nas nie raz miał w życiu sytuację, że chciał próbował zacytować czyjeś słowa podczas rozmowy, ale nie pamiętał ich dokładnego brzmienia. W takim przypadku najczęściej przywołujemy...
Czytaj dalej →Plan wydarzeń “Świtezianka”. Tę lekturę muszą znać wszyscy ósmoklasiści. O czym opowiada ballada Mickiewicza?
“Świtezianka” to jeden z najbardziej znanych i charakterystycznych utworów Adama Mickiewicza. Ballada zachwyca do tej pory nie tylko kunsztem literackim, ale także niezwykłą, tajemniczą historią. Dziś “Świtezianka” jest jedną z...
Czytaj dalej →Przymiotnik i jego odmiana
„Przymiotnik – odmiana” – w czasach edukacji zdalnej to jedna z częściej wpisywanych fraz do internetowych wyszukiwarek. I chociaż zagadnienie wydaje się banalnie proste i użytkowane w sposób intuicyjny, to...
Czytaj dalej →Rodzaje zdań w języku polskim z przykładami. Jak nauczyć się je rozpoznawać?
Gramatyka języka polskiego to dla uczniów nieraz ciężki orzech do zgryzienia. Niekiedy może się wydawać, że informacji i zasad jest za dużo, aby je wszystkie przyswoić. W rzeczywistości jednak wcale...
Czytaj dalej →Monolog Kordiana na Mont Blanc to kluczowy fragment utworu. Jak interpretować słowa bohatera?
“Kordian” Słowackiego to jeden z najważniejszych utworów polskiego romantyzmu, a pewnego rodzaju ukoronowaniem czy punktem kulminacyjnym jest fragment, gdy tytułowy bohater wygłasza Kordian na szczycie góry Mont Blanc. Nie bez...
Czytaj dalej →Zasady ortograficzne
Język polski nie jest językiem łatwym do nauczenia nawet dla nas – osób posługujących się nim na co dzień, urodzonych w Polsce, uczących się w polskich szkołach. Ilość zasad ortograficznych...
Czytaj dalej →Poród rodzinny: Czy tata powinien być przy porodzie?
Czy tata powinien być przy porodzie? TAK. Na tym krótkim słowie i kropce mógłbym zakończyć wpis. Zdaję sobie jednak sprawę, że temat nie jest taki prosty. U nas także nie...
Czytaj dalej →Moda ślubna w złotówkach
Poznaj ceny sukien ślubnych, garniturów i innych dodatków. Dowiedz się ile kosztuje moda ślubna.
Czytaj dalej →Tramwajem do ślubu? A czemu nie…
Wracałam ostatnio tramwajem z pracy, siedziałam za konduktorem, gdzie natrafiłam na napis: Wynajmnij tramwaj na swoją imprezę. Wynajmujemy tramwaje nowe i zabytkowe. To idealna okazja, aby zaskoczyć gości na urodzinach, imprezach firmowych...
Czytaj dalej →