Badanie ogólne moczu [przeciwwskazania, wyniki, normy]

• Badanie moczu pozwala uzyskać informacje na temat aktualnego stanu zdrowia.
• Wyróżnia się dwa rodzaje badania moczu: posiew moczu pod kątem infekcji bakteryjnych i badanie ogólne moczu.
• Prawidłowo przygotowana próbka moczu powinna pochodzić z moczu porannego i być pobrana ze środkowego strumienia moczu.
• W ramach badania ocenia się takie parametry, jak barwa, przejrzystość, odczyn czy ciężar właściwy moczu.
• Ogólne badanie moczu podczas ciąży najczęściej wykonuje się raz w miesiącu.

Co ocenia badanie ogólne moczu?

Mocz to końcowy produkt filtracji, która zachodzi w nerkach. W jego skład wchodzi:

• 96% wody,
• 2,5% azotowych produktów przemiany materii (głównie mocznik),
• 1,5% soli mineralnych oraz minimalne ilości innych substancji, np. barwników żółciowych (nadają moczowi kolor i zapach).

Zawiera on różnego rodzaju produkty przemiany materii, substancje organiczne oraz toksyny, dlatego też usuwany jest z naszego organizmu. Prawidłowa ilość moczu wydalanego przez osobę dorosłą waha się od 500 ml do nawet 2,5 litra w zależności od ilości spożywanych płynów czy temperatury otoczenia. Badanie moczu pozwala nam uzyskać podstawowe informacje na temat stanu naszego organizmu, których źródłem jest właśnie pobrany przez nas mocz. Ogólny proces oceny jego parametrów obejmuje zarówno cechy fizyczne i biochemiczne, jak również występowanie w moczu różnych ciał stałych, takich jak kryształki, komórki, wałeczki czy bakterie. Z tego też względu wyróżnia się dwa rodzaje badania moczu: ogólne badanie moczu oraz posiew moczu, właśnie pod kątem infekcji bakteryjnych. Dzięki ocenie wielu różnych parametrów badanie moczu umożliwia albo rozpoznanie, albo przynajmniej nakierowanie dalszej diagnostyki na wiele chorób.

Kiedy wykonać badanie ogólne moczu?

Badanie moczu, ze względu na jego prostotę, łatwość w pobraniu materiału oraz krótki czas realizacji powinno być wykonywane rutynowo przynajmniej raz w roku w ramach badań profilaktycznych. Powinno być również wykonywane przy przyjęciu do szpitala, a także co miesiąc przez cały okres ciąży.

Co może wykazać? Badanie moczu daje obraz nieprawidłowości świadczących o występowaniu w naszym organizmie takich chorób jak:

• Infekcje dróg moczowych,
• Nowotwory dróg moczowych,
• Kamica nerkowa,
• Kłębuszkowe i śródmiąższowe zapalenie nerek,
• Schorzeń dotyczących tkanki łącznej,
• Tocznia trzewnego,
• Chorób autoimmunologicznych,
• Powikłań innych chorób, tj. otyłość, nadciśnienie, cukrzyca.

Co jeszcze wykryje badanie moczu? Jest ono pomocne także w monitorowaniu poziomu różnego rodzaju substancji w naszym organizmie, takich jak mocznik, witamina C czy wapń, a także charakterystycznych markerów chorobowych. W związku z tym powinno się je wykonywać m.in. w przypadku zauważenia u siebie takich objawów jak parcie na mocz, krwiomocz oraz ból w trakcie oddawania moczu i ból w podbrzuszu lub w okolicy lędźwi.

Jakie są przeciwwskazania do badania ogólnego moczu?

Kiedy nie robić badania moczu? W teorii praktycznie nie występują żadne przeciwwskazania dotyczące wykonania badania ogólnego moczu. W przypadku kobiet nie zaleca się jednak wykonywania go w trakcie miesiączki, gdyż może to dawać fałszywe zjawisko krwiomoczu.

Prawidłowe przygotowanie próbki moczu

Prawidłowe przygotowanie próbki moczu do badania jest niezwykle istotne, gdyż w przeciwnym razie uzyskane wyniki mogą być mało wiarygodne. Zatem jak oddać mocz do badania? Najlepszym odzwierciedleniem stanu naszego organizmu jest próbka pochodząca z pierwszego porannego oddania moczu, w dodatku ze środkowego strumienia. Co to oznacza? Rozpocząć należy od oddawania moczu do ubikacji, następnie w trakcie pobieramy około 20ml materiału i resztę moczu dalej oddajemy do toalety.

Oddawanie moczu do badania powinno nastąpić bezpośrednio do specjalnego, jałowego pojemnika. Próbkę należy dostarczyć do laboratorium w ciągu maksymalnie dwóch godzin od pobrania lub przechowywać w lodówce. Minimalizuje to m.in. ryzyko zanieczyszczenia próbki, podobnie jak umycie okolic ujścia cewki moczowej przed pobieraniem materiału.

Opis pojemnika na mocz powinien zawierać dane umożliwiające identyfikację pacjenta, takie jak imię i nazwisko. W dzisiejszych czasach w laboratorium i tak jest on oklejany unikalnym kodem kreskowym. Na prawidłowe badanie moczu wpływają również zażywane leki (m.in. witamina B, fenazopirydyna, fenytoina), żucie miętowych gum, spożywanie alkoholu i napojów zawierających kofeinę. Zwiększony wysiłek fizyczny na 24 godziny przed pobraniem materiału może powodować pojawienie się w moczu ketonów, a spożywanie czerwonych warzyw i owoców zmianę jego zabarwienia.

Jak czytać wyniki badania ogólnego moczu – normy poszczególnych parametrów

W ramach ogólnego badania moczu analizowany jest szereg parametrów fizycznych oraz biochemicznych. Dokonuje się również mikroskopowej oceny osadu moczu. Parametry badania moczu to:

• Barwa – prawidłowy mocz ma zabarwienie żółte, od słomkowej do bursztynowej, jednak na jego barwę wpływa wiele czynników, takich jak krew (czerwony), bilirubina i związki fenolu (brązowa) czy melanina (czarny). Kolor moczu może również zmieniać się pod wpływem stosowanych przez pacjenta leków.
• Przejrzystość moczu– prawidłowy mocz jest całkowicie przejrzysty. Zmętnienie może być związane z obecnością w moczu komórek erytrocytów lub leukocytów, a także bakterii czy grzybów. Mętny mocz związany jest również z wydzielaniem się kryształów, m.in. kwasu moczowego czy fosforanów.
• Ciężar właściwy (gęstość względna) – norma to 1005-1030 g/l. Zmniejszona gęstość może występować przy zbytnim rozcieńczeniu moczu ilością spożywanych płynów, ale również przy przewlekłej niewydolności nerek lub moczówce prostej. Z kolei zwiększoną gęstość obserwuje się przy odwodnieniu lub dużych ilościach białka i cukru we krwi.
• pH (odczyn)– prawidłowe pH moczu powinno oscylować w granicach 6. Bardziej zakwaszony mocz obserwuje się u osób spożywających duże ilości mięsa, a mocz zasadowy na diecie mlecznej lub wegańskiej. Na wartość tego parametru wpływa również nadczynność przytarczyc, odwodnienie, gorączka, niewydolność nerek oraz poziom potasu w organizmie.
• Urobilinogen – jego stężenie określa się ilością „+”. Pojedynczy oznacza wynik prawidłowy, jego brak może świadczyć o cholestazie czyli zastoju żółci, a „+++” najczęściej pojawia się u pacjentów z żółtaczką.
• Białko – nie powinno być go w moczu, więc jego obecność wymaga poszerzonej diagnostyki. Jeżeli jest obecne, wynik badania może być podany w liczbach lub skali składającej się z plusów. Obecność białka w moczu może świadczyć o chorobach nerek, dróg moczowych, układu krążenia, chorób układu krwionośnego, gorączce lub wyjątkowo ciężkim wysiłku fizycznym.
• Glukoza (cukier) – w warunkach prawidłowych nie jest obecna w moczu. Podobnie jak w przypadku białka wynik może być podany w wartościach liczbowych lub plusach. Jej obecność najczęściej związana jest z występującą u pacjenta cukrzycą. Wyjątek stanowią kobiety w ciąży, w których dopuszczalne są niewielkie ilości glukozy.
• Bilirubina (barwniki żółciowe w moczu) – nie powinna pojawiać się w moczu, jej obecność może świadczyć o schorzeniach wątroby.
• Ciała ketonowe – pojawiają się w moczu w wyniku głodówki lub jako poboczny objaw cukrzycy. Ketony w moczu stwierdza się również u alkoholików i w przypadku zatrucia alkoholem izopropranolowym. W niewielkiej ilości mogą występować również u kobiet w ciąży.
• Osad moczu – oglądany jest pod mikroskopem. W warunkach fizjologicznych w osadzie moczu obecne są jedynie pojedyncze leukocyty, nabłonki płaskie oraz erytrocyty. Niewskazane są wałeczki, bakterie oraz komórki okrągłe.
  • Erytrocyty – od 0-3 w polu widzenia,
  • Leukocyty – 1-5 w polu widzenia, ich ilość zwiększa się przy zapaleniach pęcherza oraz dróg moczowych
  • Wałeczki – nie powinny występować w prawidłowym moczu, mają kształt cylindryczny i tworzą się w cewkach nerkowych. Często pojawiają się przy ciężkiej gorączce oraz po wysiłku fizycznym, a także u osób z chorobami nerek. Wyróżnia się wałeczki ziarniste, erytrocytowe, leukocytowe, woskowe, tłuszczowe, nabłonkowe.
  • Kryształy – u osób zdrowych najczęściej występują moczany i fosforany (zwłaszcza przy moczu zasadowym). U osób z kamicą nerkową rodzaj kryształów może podpowiadać z jakich związków są zbudowane właściwe kamienie nerkowe.
• Bakterie – mogą być związane z infekcją układu moczowego jak również zanieczyszczeniem materiału w trakcie pobrania lub jego nieprawidłowym przechowywaniu przed dostarczeniem do laboratorium.

Jeśli chodzi o wyniki badania moczu, normy mogą różnić się nieznacznie w zależności od laboratorium. Jak czytać wyniki? Nie powinno się ich rozpatrywać jednostkowo pod kątem poszczególnych parametrów, ale jako wspólną całość. Z tego też powodu najlepiej, jeżeli interpretacja wyników moczu zostanie dokonana przez lekarza zlecającego badanie lub lekarza rodzinnego.

Badanie moczu w ciąży – normy

Ogólne badanie moczu podczas ciąży powinno być wykonywane regularnie, najlepiej raz na miesiąc. Jest to ważne, ponieważ ciąża to wyjątkowy stan, w którym dochodzi do wielu dynamicznych procesów. Zmiany w tym badaniu mogą świadczyć o potencjalnie zagrażających ciąży schorzeniach. Największe znaczenie dla ciężarnej ma to, czy w moczu obecne jest białko, glukoza lub bakterie, które mogą stanowić objaw zakażenia układu moczowego.

Prawidłowe wyniki badań moczu w ciąży nie powinny wskazywać na obecność bakterii, białka czy ketonów. Mogą jednak występować minimalne ilości glukozy, leukocytów oraz erytrocytów, a także nabłonki i wałeczki szkliste. Podwyższone wartości białka pojawiają się najczęściej przy zatruciu ciążowym lub chorobach nerek, natomiast leukocyty są sygnałem toczącego się w organizmie stanu zapalnego. Obecność glukozy we krwi może nasuwać podejrzenie cukrzycy ciążowej. Ogólnie jednak jeżeli chodzi o ogólne badanie moczu normy dla ciężarnej nie odbiegają w żaden sposób od norm dla innych dorosłych pacjentów. W przypadku stwierdzenia bakterii w moczu, lekarz powinien zlecić ciężarnej posiew moczu i wymaz z szyjki macicy, a następnie rozpocząć odpowiednie leczenie.

Wyniki moczu u dzieci – normy

Badanie ogólne moczu u dzieci nie różni się właściwie niczym od badania wykonywanego u osób dorosłych. Normy dotyczące wyników również są praktycznie identyczne. Zdecydowanie trudniej jest jednak uzyskać materiał do badania, zwłaszcza u niemowląt. Najczęściej lekarz zleca badanie moczu, gdy podejrzewa infekcję układu moczowego, której jedynym objawem często może być wysoka temperatura. Każdy wynik badania moczu dziecka należy bezwzględnie pokazać lekarzowi.

W przypadku stwierdzenia w badaniu ogólnym bakterii, lekarz zaleca wykonanie posiewu moczu wraz z antybiogramem, by wdrożone leczenie było maksymalnie skuteczne. Ze względu na fakt, iż u dziecka materiał jest zdecydowanie trudniej pobrać, często w badanej próbce znajdują się pojedyncze bakterie. Najprawdopodobniej pochodzą one ze skóry dziecka i nie stanowią zagrożenia dla jego zdrowia.

Do pobrania moczu od dziecka można zastosować specjalne torebki do pobierania moczu, które nakleja się w okolicy ujścia cewki moczowej dziecka. Jednakże zdecydowanie skuteczniejszym, choć być może wymagającym więcej czasu rozwiązaniem jest tzw. łapanie moczu „w locie” czyli umieszczenie dziecka nad pojemnikiem i namawianie go do oddania moczu bezpośrednio do niego. Pozwala to zmniejszyć nieco ryzyko zanieczyszczenia próbki bakteriami skórnymi.

Substancje niepożądane w moczu

W trakcie badania moczu ocenia się wiele parametrów. Skutki nieprawidłowego wyniku badania ogólnego moczu zależą od tego, jakie substancje niepożądane zostały wykryte. Niepokój powinny jednak zawsze budzić:

• Krwiomocz,
• duży białkomocz, tj. >200 mg/dl
• cukromocz,
• duże liczby kryształów,
• bakterie,
• pasożyty,
• ketony w moczu,
• urobilinogen,
• bilirubina,
• mocznik,
• ciała ketonowe.

Jeśli pojawią się w wynikach badania ogólnego moczu, należy pilnie skontaktować się z lekarzem, który oceni stopień zaawansowania i podejmie decyzję o dalszych krokach.