Znieczulenie ogólne to wspaniały wynalazek medycyny, który pozwala na sprawne i bezbolesne przeprowadzenie wielu zabiegów i operacji. Nawet nie chcemy sobie wyobrażać, jak wyglądał świat medycyny i przeprowadzane operacje, zanim wymyślono narkozę. Jak każda interwencja medyczna również znieczulenie ogólne ma swoje skutki uboczne – na szczęście powikłania po znieczuleniu ogólnym nie pojawiają się często. Na czym polega znieczulenie ogólne? Jakie są wskazania, a jakie przeciwwskazania przy narkozie? Jak długo trwa? Czy jest możliwe wybudzenie się podczas operacji?
Rodzaje znieczulenie ogólnego
Narkoza i znieczulenie ogólne to jedno i to samo – ta pierwsza nazwa uważana jest za historyczną, choć nadal jest powszechnie stosowana. Jakie wyróżnia się rodzaje znieczulenia ogólnego?
Znieczulenie ogólne dożylne
Znieczulenie ogólne dożylne (lub inaczej znieczulenie krótkotrwałe dożylne) stosuje się przy zabiegach i operacjach trwających najwyżej kilkanaście minut. Pacjentowi podawany jest lek przeciwbólowy i środek nasenny, których pojedyncza dawka działa około 5-6 minut – po tym czasie należy podać następną dawkę leku. Znieczulenie ogólne dożylne stosuje się do zabiegów takich jak nastawienie złamania czy łyżeczkowania jamy macicy. Podczas znieczulenia krótkotrwałego pacjent oddycha samodzielnie. Taka narkoza bez intubacji jest lepiej przyjmowana przez pacjentów.
Znieczulenie ogólne dotchawicze
Znieczulenie ogólne dotchawicze jest najpopularniejszą formą znieczulenia ogólnego. Jest wykorzystywane do większości operacji, również tych ciężkich i długotrwałych. Poza lekiem przeciwbólowym i nasennym podawany jest również środek zwiotczający mięśnie. Przed przystąpieniem do podania znieczulenia pacjent jest podłączany do aparatury monitorującej: zakładane są elektrody EKG, mankiet do mierzenia ciśnienia krwi oraz pulsoksymetr, które informują lekarzy o bieżącym stanie pacjenta. Zazwyczaj przed zabiegiem podaje się pacjentowi tlen przez maskę, aby zapewnić niezbędną rezerwę tlenową. Następnie podaje się pacjentowi leki przeciwbólowe, usypiające i zwiotczające (premedykacja), aby przeprowadzić skutecznie intubację i podłączyć chorego do respiratora. W dalszej kolejności podtrzymuje się znieczulenie, podając środek znieczulający dożylnie lub wziewnie. Pod koniec zabiegu stopniowo zmniejsza się podawanie anestetyków.W przypadku tego typu znieczulenia konieczna jest intubacja pacjenta, który nie może oddychać samodzielnie.
Etapy znieczulenia ogólnego:
- wprowadzenie znieczulenia czyli indukcja – przed rozpoczęciem podawania znieczulenia najczęściej pacjentowi podaje się maskę z tlenem. Ma to na celu zwiększenie utlenowania krwi, gdyż znieczulenie ogólne może wpłynąć na spłycenie oddechu pacjenta. Około 30-60 sekund po założeniu wenflonu i podaniu leków pacjent zapada w sen. W dalszej kolejności podawane są środki zwiotczające mięśnie, na skutek czego dochodzi do bezdechu i zachodzi konieczność wprowadzenia oddechu zastępczego;
- intubacja tchawicy – pacjentowi zapewnia się dopływ powietrza do płuc poprzez założenie rurki intubacyjnej przez jamę ustną do tchawicy;
- podtrzymanie znieczulenia – na dalszym etapie pacjentowi podaje się leki przeciwbólowe oraz zwiotczające mięśnie . Możliwe jest także podanie środków wziewnych przez rurkę intubacyjną;
- wybudzenie pacjenta – po zakończeniu operacji zaprzestaje się podawania leków podtrzymujących znieczulenie ogólne. Czasami zachodzi też konieczność podania środków odwracających znieczulenie ogólne. Na koniec, po przeanalizowaniu stanu pacjenta, usuwana jest rurka intubacyjna z tchawicy.
Jak długo trwa narkoza?
Długość trwania narkozy jest uzależniona od jej rodzaju oraz podawanych lekarstw. Podczas zabiegu leki znieczulające, usypiające i zwiotczające podawane są na bieżąco – dopiero pod koniec operacji ich ilość jest stopniowo zmniejszana, aby wybudzenie z narkozy było łagodne.
Wybudzenie w trakcie operacji
Wybudzenie w trakcie operacji zdarza się rzadko – dotyczy 1: 19600 pacjentów. Według statystyk najczęściej w trakcie operacji wybudzają się kobiety ciężarne podczas zabiegu cesarskiego cięcia – wynika to ze specyfiki znieczuleń kobiet w ciąży. Wybudzenie się w trakcie operacji nazywane jest narkozą świadomą. Ból nie jest jednak odczuwany w każdym przypadku – wielu pacjentów zachowuje jedynie świadomość, kiedy czucie jest nadal wyłączone.
Leki znieczulenia ogólnego
Środki znieczulenia ogólnego (leki anestetyczne) to szeroka grupa substancji wykorzystywanych powszechnie przy wszelkiego rodzaju znieczuleniach. Anestetyki dzielimy na środki nasenne (najpopularniejsze to ketamina, benzodiazepiny), środki przeciwbólowe, czyli opioidy (morfina, fentanyl) oraz leki zwiotczające mięśnie (atrakurium, sukcynylocholina). Anestetyki to również środki wziewne, takie jak podtlenek azotu, halotan czy desfluran.
Lekarz od narkozy
Lekarz od narkozy to nie kto inny jak anestezjolog. To specjalizacja obejmująca, poza umiejętnością znieczulenia podczas operacji i leczenia bólu, również resuscytację oraz leczenie pacjentów na oddziale intensywnej terapii. Uważa się powszechnie, że anestezjologia jest jedną z najcięższych specjalizacji lekarskich i jest związana z ogromnym stresem oraz koniecznością podejmowania szybkich decyzji, które nie raz decydują o życiu lub śmierci pacjenta. Do wyjątkowo trudnych wyzwań tej specjalizacji należy również uśmierzanie bólu pacjentów z chorobami nowotworowymi oraz rozmowy z bliskimi osób cierpiących na choroby terminalne.
Wywiad anestezjologa przed znieczuleniem ogólnym
Anestezjolog poza pytaniem o wiek, wzrost, masę ciała i nałogi zada wiele innych pytań dotyczących naszego zdrowia. Poruszanymi kwestiami będzie z pewnością nasza skłonność do omdleń lub pocenia się, zaobserwowane ostatnio osłabienie, szybkie męczenie się, ból w klatce piersiowej (np. związany z wysiłkiem), pojawienie się kołatania serca czy bólu podczas oddawania moczu. Ważna będzie również nasza skłonność do siniaków, przedłużone krwawienie w wyniku skaleczeń oraz bóle kręgosłupa. To jednak nie wszystko. Anestezjolog zapyta nas również o stan zębów (ewentualna próchnica, paradontoza), uczulenia, chrapanie i choroby przewlekłe. Kobiety będą też pytane o datę pierwszej miesiączki oraz ostatnią ciążę. Jeśli z pewnych powodów te pytania są dla Ciebie trudne, wywiad dobrze jest przeprowadzić w warunkach zapewniających intymność. Zatajenie jakiejkolwiek informacji przed anestezjologiem może grozić poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Dobrym przykładem może być np. podanie niewłaściwej wagi ciała, które sprawi, że lekarz może zaaplikować złą dawkę środków nasennych i znieczulających podczas zbiegu.
Znieczulenie ogólne przeciwwskazania
Istnieje szereg przeciwwskazań do wykonania znieczulenia ogólnego. Są to przede wszystkim niewyrównane choroby układu krążenia i nerek, niewydolność oddechowa, infekcja dróg oddechowych oraz nieregulowana cukrzyca i problemy z tarczycą. Wszystkie choroby przewlekłe i bieżące dolegliwości trzeba zgłosić podczas wywiadu z anestezjologiem.
Znieczulenie ogólne: ryzyko powikłań
Znieczulenie ogólne u dorosłych: powikłania
Znieczulenie ogóle może dawać powikłania. Najczęściej pojawiają się wymioty, nudności i złe samopoczucie, które może trwać nawet kilka dni po zabiegu. Zawroty głowy i niewyraźne widzenie zazwyczaj spowodowane są odwodnieniem organizmu – w takim wypadku pacjentowi podawane są płyny. Dość często spotykanym powikłaniem są również bóle głowy, świąd skóry oraz ból i zsinienie w miejscu wkłucia. Po znieczuleniu ogólnym może pojawić się też chrypka, uszkodzenie ust, języka, zębów lub gardła.
Poważne powikłania po znieczuleniu ogólnym to między innymi zaburzenia oddychania, krążenia, hipertermia, atak serca, udar mózgu czy uszkodzenia tchawicy. Zdarza się też zachłyśnięcie się treścią żołądkową, co może prowadzić do zapalenia płuc. Śmierć z powodu znieczulenia ogólnego zdarza się w 1 na 10 tys. przypadków. Statystyka ta jednak nie dotyczy kobiet w ciąży, w przypadku których to ryzyko jest znacznie większe ze względu na specyfikę znieczulenia.
Znieczulenie ogólne u dzieci: powikłania
W przypadku dzieci im krótsze znieczulenie ogólne tym lepiej – niektóre badania pokazują, że znieczulenia we wczesnym wieku (do 3 lat) mogą mieć negatywny wpływ na rozwój dzieci, w szczególności na rozwój mózgu. Z tego powodu, jeśli istnieje konieczność znieczulenia ogólnego, dobrze, aby przeprowadzany zabieg lub operacja trwała jak najkrócej, minimalizując w ten sposób skutki uboczne podania narkozy.
Jak przygotować się do znieczulenia?
Przed operacją lub zabiegiem zazwyczaj zostajemy skierowani do anestezjologa, który oprócz szczegółowego wywiadu poinformuje nas, jak przygotować się do operacji. Tydzień przed zabiegiem nie można przyjmować żadnych preparatów rozrzedzających krew oraz kwasu acetylosalicylowego. Nie należy jeść ani pić na 6 godzin przed podaniem znieczulenia (ryzyko zachłyśnięcia się pokarmem) oraz nie przyjmować żadnych leków przeciwbólowych. Podczas operacji nie możemy mieć również żadnej biżuterii, protezy dentystycznej i należy zmyć lakier do paznokci.
Znieczulenie ogólne a katar
W czasie infekcji wywołującej nieżyt nosa zazwyczaj nie przeprowadza się znieczulenia ogólnego. Może to wywołać problemy z oddychaniem podczas zabiegu. O szczegółach jednak warto porozmawiać ze swoim anestezjologiem.
Inne rodzaje znieczuleń do operacji
Znieczulenie miejscowe
Znieczulenie miejscowe, znieczulenie przewodowe oraz regionalne polega na blokowaniu czucia w określonym miejscu ciała za pomocą przerwania przewodnictwa nerwowego w pniach nerwowych konkretnego układu. Znieczulenie to jest stosowane np. w przypadku zabiegów dentystycznych, kiedy konieczne jest uśpienie nerwów jedynie w określonym miejscu, w tym czasie zachowując pełną świadomość pacjenta.
Rodzaje znieczuleń do operacji: blokady centralne
Blokady centralne to leki wywołujące przerwanie czucia, podawane do organizmu przez rdzeń kręgowy. W tej grupie rozróżniamy znieczulenie zewnątrzoponowe oraz znieczulenie podpajęczynówkowe.
Lepsze znieczulenie ogóle czy w kręgosłup?
Odpowiedni rodzaj znieczulenia jest ustalany w czasie konsultacji anestezjologicznej przed przeprowadzonym zabiegiem. Znieczulenie zewnątrzoponowe uważane jest za mniej inwazyjne od znieczulenia ogólnego. Jeśli jednak istnieją przeciwwskazania do tego typu znieczulenia, np. w wyniku ran w miejscu wkłucia czy wad kręgosłupa, konieczne jest wykonanie znieczulenia ogólnego.
Znieczulenie ogólne jest konieczną procedurą podczas wielu zabiegów, które bez niej byłyby niemożliwe lub trudne ze względu na ból, lub reakcje obronne pacjenta. Niestety, znieczulenie ogólne, jak każda interwencja medyczna w nasz organizm, może skutkować powikłaniami. Nie muszą się one jednak pojawić. Wszelkie obawy związanie ze znieczuleniem ogólnym koniecznie trzeba omówić podczas wywiadu z lekarzem anestezjologiem, który wytłumaczy wszystkie procedury i odpowie na pytania i wątpliwości pacjenta.
Zobacz też:
