Co to są samogłoski? Poznaj ich rolę i rodzaje. Jak nauczyć dziecko je rozpoznawać?
Samogłoski to bardzo ważna grupa głosek, na których opiera się polska mowa. Nie tylko decydują o melodii języka, ale także ułatwiają wyrażanie emocji i proces nauki czytania. Bez nich nasz język stałby się zupełnie znacznie bardziej twardy i dużo mniej płynny. Czy wiesz, co przekazać swojemu dziecku na ich temat? Co to są samogłoski? Ile mamy samogłosek, jakie jest ich pochodzenie i w jaki sposób należy je poprawnie wymawiać?
- Samogłoski to: A, E, I, O, U (Ó), Y, Ą i Ę.
- Spółgłoski to: B, C, Ć, D, F, G, H, J, K, L, Ł, M, N, Ń, P, R, S, Ś, T, W, Z, Ź oraz Ż.
Samogłoski i spółgłoski dla dzieci i dla dorosłych
Najłatwiej wytłumaczyć pojęcie samogłoski, ustawiając je w opozycji do spółgłoski. Wcześniej jednak warto przypomnieć sobie jeszcze bardziej podstawową parę pojęć, a mianowicie terminy takie jak głoska i litera. Podczas gdy głoska jest czystym dźwiękiem, najmniejszą fonetyczną realizacją mowy, litera to sposób jej zapisu. Głoski – a więc dźwięki – dzielimy na dwa rodzaje: samogłoski i spółgłoski.
Co to są samogłoski? Ich najważniejszą cechą jest to, że słychać je jako pojedyncze, dźwięczne głoski. Wymawiamy je dzięki więzadłom głosowym, a w trakcie artykulacji powietrze swobodnie przepływa przez gardło. Zastanawiasz się ile jest samogłosek w języku polskim? W polskim języku wyróżniamy ich tylko osiem: A, E, I, O, U (Ó), Y oraz dwie samogłoski nosowe – Ą i Ę.
Co to są spółgłoski? W przypadku ich artykulacji musimy zbliżyć lub całkiem zamknąć narządy mowy. W efekcie wymawiamy je jako więcej niż tylko jedną głoskę. Przykład? Mówiąc „H” mówimy tak naprawdę „HA”, a chcąc powiedzieć „N”, tworzymy dźwięk złączony z głosek „E” i „N”. Jeśli chodzi o polskie spółgłoski, jest ich ponad 20: B, C, Ć, D, F, G, H, J, K, L, Ł, M, N, Ń, P, R, S, Ś, T, W, Z, Ź oraz Ż. Niektóre z nich są twarde, a inne miękkie bądź zmiękczone.
Samogłoski i spółgłoski różnią się pod wieloma względami. Te pierwsze są donośniejsze i lepiej słyszalne, a przy ich wymowie szerzej otwieramy usta. Dodatkowo potrafią tworzyć sylaby (albo same, albo wespół ze spółgłoskami, które samodzielnie nie posiadają takich właściwości).
Sprawdź: Co to są głoski i jak je liczyć? Sprawdź, czym różni się głoska od litery!
Co to są samogłoski i do czego są nam potrzebne?
- umożliwiają dzielenie wyrazów na sylaby. Nie istnieje sylaba, w której nie ma chociaż jednej samogłoski. Te zamknięte posiadają dźwięczne głoski wewnątrz, a te otwarte – na końcu,
- sprawiają, że mowa jest bardziej melodyjna,
- oprócz nośników brzmienia i barwy głosu są także nośnikami akcentu,
- pozwalają na proste wyrażanie emocji (przeciągając „Y” wyrażamy wątpliwość lub zażenowanie, „U” – podziw albo ekscytację, „O” – zaskoczenie bądź entuzjazm. Najwięcej zastosowań wydaje się mieć „A”, które może oznaczać przyjemność, strach czy skrajne zagniewanie. Wszystko zależy od tego, w jaki sposób wymówimy daną samogłoskę – jakim tonem się posłużymy itd.,
- samogłoska „I” może tworzyć sylabę (jak w słowie „i-glo”), zmiękczać poprzedzającą spółgłoskę (jak w słowie „bia-łe”), albo robić obie te rzeczy jednocześnie (jak w wyrazie „ki-no”).
Zobacz: Epoki literackie po kolei. Wszystko, co trzeba wiedzieć, w pigułce!
Jakie są samogłoski?
Samogłoski polskie można podzielić wedle kilku kryteriów, między innymi:
1) ze względu na ułożenie języka w jamie ustnej:
- ruch poziomy: samogłoski tylne (O, U, Ą), przednie (E, Y, Ę) i samogłoska środkowa (A),
- ruch pionowy: samogłoski wysokie (I, U, Y), średnie (E, O, Ą, Ę) i samogłoska niska (A).
2) ze względu na ułożenie warg w chwili wymowy:
- samogłoski płaskie: E, I, Y, Ę,
- samogłoski okrągłe: O, U, Ą,
- samogłoska obojętna: A.
3) ze względu na metodę nacisku na podniebienie miękkie:
- samogłoski ustne: A, E, I, O, U, Y,
- samogłoski nosowe: Ą, Ę.
Co to są samogłoski ustne? Wymowa
Nie możemy wymówić żadnej samogłoski, dopóki nie wprawimy potrzebnych narządów w określony ruch. Nawet drobne niedociągnięcia w tym zakresie ujawniają się jako problemy z dykcją. Tymczasem wszystkim rodzicom zależy na tym, aby ich dzieci mówiły poprawnie i zrozumiale. Nadrzędną zasadą jest pilnowanie, aby podniebienie miękkie przylegało do tylnej ściany gardła malucha. W przeciwnym razie samogłoska przyjmie niepoprawne nosowe zabarwienie. Dowiedz się, jak ćwiczyć artykulację poszczególnych samogłosek ustnych:
A
Żeby dobrze wymówić samogłoskę A, trzeba opuścić żuchwę i rozchylić buzię (ale nie aż tak, żeby usta rozciągały się na boki). Upewnij się, czy górne ząbki dziecka są trochę odsłonięte i czy język jest swobodnie ustawiony w jamie ustnej (nie naciska siekaczy, tylko delikatnie się o nie opiera).
E
E także artykułujemy z otwartą żuchwą, przy czym powinna ona być dwukrotnie mniej rozchylona niż w przypadku głoski A. Maluch musi ustawić kąciki ust jak przy uśmiechu, lekko odsłonić ząbki i unieść środek języka w górę. Czubek języka jest ustawiony nieco wyżej niż przy wymowie A i delikatnie napiera na nasadę dolnych zębów.
I
Podstawą poprawnej artykulacji samogłoski I jest szerokie rozciągnięcie warg i ustawienie ich jakby na płasko. Należy wysunąć język do przodu, unieść jego środek ku górze, a czubkiem silno napierać na nasadę dolnych siekaczy. Rozwarcie żuchwy jest tutaj stosunkowo nieduże.
O
Pokaż dziecku, jak wysunąć otwarte wargi ciut do przodu i nadać im zaokrąglonego, dziubkowatego kształtu. Jednocześnie unieście odrobinę tył języka, pozostawiając jego czubek na dole jamy ustnej.
U
Przy wymowie głoski U wargi zachowują się dość podobnie, jak w przypadku O – są tak samo ściągnięte, ale jeszcze bardziej wysunięte. Można ćwiczyć artykulację tej głoski, udając gwizdanie. Z kolei język musi być jeszcze bardziej wycofany, z tyłem podniesionym ku górze.
Y
Artykulacja samogłoski Y polega na spłaszczeniu warg i zbliżeniu do siebie kości szczęki (choć nie aż tak bardzo jak przy wymowie I). Najbardziej podniesioną częścią języka jest część środkowa.
Sprawdź: Formy gramatyczne – określenie formy gramatycznej, przykłady, budowa
Co to są samogłoski nosowe – co warto o nich wiedzieć?
Swego czasu Jan Miodek – najsłynniejszy polski językoznawca – przebadał i objaśnił proces wykształcenia się samogłosek nosowych w polszczyźnie. Głoski te trafiły do naszej mowy prosto z prasłowiańszczyzny. W języku prasłowiańskim obecne było zarówno Ę, jak i O nosowe, przy czym współcześnie drugą głoskę zapisuje się jako Ą. Można to zobaczyć na bardzo prostych przykładach – w wyrazach „wąż” czy „drążyć” słyszymy nie tyle A, co O (/wonsz/, /dronżyć/) – a jednak przy zapisie stosujemy literę Ą.
Obecnie głoski nosowe ostały się w języku polskim, francuskim, kaszubskim i portugalskim, a także w mowie Indian nawaho. Co ciekawe, większość Słowian wolała uprościć swój język i pozbyć się samogłosek nosowych, zastępując je ustnymi odpowiednikami. Nic nie wskazuje jednak na to, żeby miało się to stać także w polszczyźnie. Polacy uczą się artykulacji trudniejszych głosek na drodze edukacji – jeśli ich nie wymawiają, jest to najprawdopodobniej kwestia gwary albo wady wymowy. Jak twierdzą specjaliści, problem ten dotyczy sporej części ludności. Jak zatem ustrzec przed nim swoje dziecko?
Co to są samogłoski nosowe? Wymowa
Na końcu wyrazu „Ą” wymawiamy jako „Ą”, ale „Ę” – jako zwykłe „E”. Z kolei w środku słowa samogłoski nosowe słychać jedynie przed spółgłoskami CH, F, S, SZ, Ś, W, Z, Ź, Ż – jak w wyrazach „mąż”, „gęś” czy „wiązka”. W innych przypadkach stosujemy uproszczoną wymowę (np. słowo „klątwa” artykułujemy jako /klontfa/).
Miej na uwadze:
- tracenie nosowości Ą i Ę przed głoskami L i Ł (przypilnuj, aby dziecko wymawiało „zaczął” jako /zaczoł/, a „wziął” jako /wzioł/),
- poprawną artykulację głosek na końcu wyrazu (najczęstsze błędy to hiperpoprawne artykułowanie Ę w słowie „myślę” bądź niedbałe, rażące wymawianie „robią” jako”robio”
- rozbijanie samogłosek nosowych na samogłoskę ustną i spółgłoskę nosową przed spółgłoskami B, C, Ć, CZ, D, DZ, DŹ, DŻ, G, K, P, T (zamiast „ząb” należy powiedzieć /zomp/, a zamiast kępa – /kempa/).
Sprawdź: Środki stylistyczne i ich funkcje [podział, rodzaje oraz przykłady środków stylistycznych]
Co zrobić, gdy dziecko nie wymawia samogłosek lub robi to niepoprawnie?
Na całe szczęście zniekształcanie samogłosek to rzadkie zjawisko. Mimo wszystko zdarza się, że dzieci miewają z tym drobne problemy. Poniżej przedstawiamy kilka metod, które ułatwią pomóc twojemu dziecku w lepszym kontrolowaniu własnego aparatu mowy.
A
Czasem dzieci mylą głoskę A z I (i na odwrót). Zdarza się też, że nadają głosce ustnej zabarwienie nosowe. Żeby pozbyć się tego problemu, należy wdrożyć metodę wizualno-słuchową i dokładnie wyjaśnić maluchowi, jak powinna brzmieć dana głoska i jak ustawić narządy mowy, aby tak się stało. Koniecznie uwzględnij w domowej terapii ćwiczenia na różnicowanie samogłosek. Możecie przeglądać razem książeczkę i po kolei odczytywać wskazane przez ciebie litery.
E
Specjaliści przekonują, że wymowę samogłoski E najłatwiej jest zaobserwować, śpiewając: „jee, jeee, jeee”. Istnieje także alternatywa dla tego sposobu, choć jest to nieco okrężna droga. Metoda ta polega na nakazaniu dziecku, aby delikatnie otwarło usta i starało się dotknąć językiem brody. Potem prosi się malucha, żeby powoli chował język do środka i starał się wymawiać E – dźwięk powinien ulec naturalnemu, stopniowemu przekształceniu.
I
Dzieciom, które nie radzą sobie z wymową samogłoski I, poleca się lekkie otworzenie ust i rozciągnięcie warg jak do bardzo szerokiego uśmiechu (tak samo zresztą przebiega proces nauki wymowy S). Żeby unieść przednią część języka, rodzic może nacisnąć palcem dno jamy ustnej malucha od zewnątrz, czyli od strony podbródka.
O, U
Niektóre maluchy mają problem z ułożeniem narządów mowy tak, aby uzyskać powyższe dźwięki. Wtedy zaleca się przyciśniecie obu policzków do dziąseł kciukiem i wskazującym palcem, co pomaga w wysunięciu i zaokrągleniu warg. Z kolei uniesienie tylnej części języka można uzyskać przez naciskanie szpatułką na jego przód.
Y
Najprostsza droga do prawidłowej wymowy Y wiedzie przez zabawy dźwiękonaśladowcze. Możesz na przykład poprosić malucha, żeby naśladował zawodzący płacz (swój lub rodzeństwa).
Ą, Ę
Tutaj sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. Zacznij od uświadomienia brzdąca, że istnieje coś takiego, jak samogłoski nosowe. Zjawisko nosowości wytłumacz poprzez wibrację skrzydełek nosa (jest ona wyczuwalna pod palcem). Później rozpocznijcie trening oparty na przekazywaniu nosowości spółgłosek następujących po nim samogłoskom (powtarzajcie: „mmmmmmme, mmmmmmoo”).
Samogłoski są niezwykle ważne dla języka, a zatem dla bezproblemowej komunikacji. Nie lekceważ żadnych problemów z wymową u twojego dziecka. Jeśli samodzielne ćwiczenia w domu nie przyniosą rezultatu, koniecznie skontaktuj się ze specjalistą i skorzystaj z usług poradni logopedycznej. Pamiętaj, że naukę czytania najlepiej jest zacząć właśnie od samogłosek, z naciskiem na skomplikowane samogłoski nosowe.
Zobacz: Dzielenie na sylaby – pierwsze kroki do nauki czytania. Jak wygląda podział na sylaby?
Rodzice pytają, co to są samogłoski:
To głoska, którą wymawiamy za pomocą więzadeł głosowych, a w trakcie artykulacji powietrze swobodnie przepływa przez gardło
Tak. Ó należy do zbioru samogłosek.
Litera Ą również jest samogłoską nosową tak samo jak Ę.
Y też należy do zbioru samogłosek.
- Samogłoski i spółgłoski dla dzieci i dla dorosłych
- Co to są samogłoski i do czego są nam potrzebne?
- Jakie są samogłoski?
- Co to są samogłoski ustne? Wymowa
- Co to są samogłoski nosowe – co warto o nich wiedzieć?
- Co to są samogłoski nosowe? Wymowa
- Co zrobić, gdy dziecko nie wymawia samogłosek lub robi to niepoprawnie?
- Rodzice pytają, co to są samogłoski:
Przysłowia o wiośnie. Co mówią nam ludowe mądrości?
Najlepsze aplikacje edukacyjne dla dzieci w wieku 6-8 lat. TOP 6 polecanych programów do nauki, rozwoju i kreatywnej zabawy
Te gry mają sens. 6 wartościowych aplikacji dla dzieci, które przetestowałyśmy z córką
Strój galowy do szkoły. Jak powinien wyglądać ubiór na specjalne okazje?
Przecieki matura 2024. Te zadania na pewno pojawią się na egzaminie!
Jak obliczyć średnią na koniec roku i na semestr? Niektórzy popełniają prosty błąd
- Rodzice.pl
- Starsze dziecko
- Edukacja i psychologia
- Język polski
- Co to są samogłoski? Poznaj ich rolę i rodzaje. Jak nauczyć dziecko je rozpoznawać?
Odmiana przez przypadki – jak zapamiętać jej zasady?
Przypadki w języku polskim to prawdziwa zmora uczniów czwartych klas szkół podstawowych oraz wszystkich obcokrajowców, którzy postanowili nauczyć się naszego języka ojczystego. Jest ich bowiem aż siedem, a każdy z...
Czytaj dalej →Spółgłoski w języku polskim: rodzaje spółgłosek
Podział głosek na samogłoski i spółgłoski to wiedza potrzebna na etapie nauki mówienia małego dziecka. Dzięki niej możemy lepiej śledzić postępy rozwojowe pociechy. A w przypadku ewentualnych trudności z wymową...
Czytaj dalej →Jak napisać list do kolegi?
Kiedy nie mamy pewności, jak napisać list do kolegi albo koleżanki, powinniśmy na chwilę usiąść i zadać sobie kilka pytań na temat samego listu oraz osoby, o której myślimy. Dzięki...
Czytaj dalej →Bohaterowie Antygony, czyli kto jest kim w dramacie? Nie tylko główna postać odgrywa ważną rolę
Dramat “Antygona” z pewnością należy dziś do klasyki literatury światowej i jest to jedna z najbardziej znanych tragedii greckich. Od lat dzieło omawia się na lekcjach języka polskiego przy okazji...
Czytaj dalej →Jakie lektury zostaną usunięte 2024? Szykują się poważne zmiany, uczniom będzie łatwiej
Zgodnie z zapowiedziami ministerstwo edukacji przygotowuje poważne zmiany na liście lektur obowiązkowych. Jak wynika z pierwszych propozycji resortu, kanon ma zostać istotnie zredukowany. Dzięki temu nauczyciele mają zyskać więcej czasu...
Czytaj dalej →Jaka jest różnica między “OK” a “Oki”? Złośliwi twierdzą, że subtelna, ale znacząca
Czasami różnica między dwoma słowami może być naprawdę niewielka i ledwo wyczuwalna, ale dla wrażliwych osób może mieć kluczowe znaczenie. Dlatego też zawsze warto zwracać uwagę na odpowiedni dobór słów,...
Czytaj dalej →Cechy eposu. Ten gatunek sprawia uczniom najwięcej problemów. Czym się wyróżnia?
Jedno z podstawowych zagadnień, które uczniowie poznają na lekcjach języka polskiego już w szkole podstawowej, dotyczy rodzajów i gatunków literackich. Po przeczytaniu lektury należy wiedzieć, czy utwór zaliczamy do epiki,...
Czytaj dalej →Oksymoron – co to jest i jaką pełni funkcję? Sprawdź przykłady
Oksymoron to część mowy pojawiająca się głównie w literaturze, a rzadziej w języku pisanym. Najczęściej można się z nim spotkać w poezji, ponieważ twórcy wykorzystują go jako środek stylistyczny do...
Czytaj dalej →Ożywienie i uosobienie – czym są? Różnica między nimi jest bardzo istotna
Jednym z podstawowych elementów twórczości poetyckiej są środki stylistyczne. Chociaż nazwa brzmi nieco enigmatycznie to w rzeczywistości nie kryje się pod nią nic niezwykłego – są to po prostu pewne...
Czytaj dalej →Bogowie greccy i ich atrybuty. Oto najważniejsze bóstwa na Olimpie
Bogowie greccy oraz opowiadająca o nich mitologia to niewyczerpane źródło inspiracji dla twórców europejskiej kultury wszystkich epok. Dlatego uczniowie zapoznają się z tym tematem na bardzo wczesnym etapie edukacji. Znajomość...
Czytaj dalej →Jak zamienić zdanie na równoważnik zdania?
Wypowiedzenie stanowi uporządkowaną gramatycznie grupę wyrazów, zawierającą czytelną informację. Wypowiedzenie zawsze rozpoczynamy wielką literą, zaś kończymy wykrzyknikiem, wielokropkiem, znakiem zapytania bądź kropką. Wypowiedzenia dzielimy na: zdania (występują w nich orzeczenia),...
Czytaj dalej →Mowa zależna i niezależna
Mowa zależna i niezależna stosowana jest przez nas na co dzień. Każdego dnia rozmawiając z kimś i zdając mu relacje z przeżytych zdarzeń przytaczamy cudze słowa. Możemy to robić w...
Czytaj dalej →Mitologia Parandowskiego. Poznaj najważniejsze wątki i postacie. Które mity trzeba znać?
“Mitologia” Jana Parandowskiego to najbardziej znany zbiór mitów i opowieści starożytnych Greków i Rzymian. Większość historii uczniowie poznają w szkole średniej, ale niektóre fragmenty pojawiają się już w podstawówce. Od...
Czytaj dalej →Jakie były duchy w Opowieści Wigilijnej? Streszczenie najważniejszych wątków
Niezwykle istotną rolę pełnią duchy w “Opowieści wigilijnej”. Streszczenie dzieła Charlesa Dickensa skupia się zwykle właśnie na postaci czterech duchów, które w Wigilię odwiedzają Ebenezera Scrooge’a, bohatera powieści. Trzy wigilijne...
Czytaj dalej →Opis dworku w Soplicowie. Jak wyglądał dom rodzinny Pana Tadeusza?
“Pan Tadeusz” to niewątpliwie jedno z najważniejszych dzieł w historii polskiej literatury. Ze względu na poruszane w fabule wątki oraz walory artystyczne, epopeja od lat jest lekturą szkolną, aktualnie czyta...
Czytaj dalej →- Czy zielona kupa po borówkach jest normalna? - Forum 2023
- Ile dac na wesele - Forum 2023
- Augustyn czy Milan - Forum 2023
- Co to znaczy, gdy piersi przestają boleć w ciąży? - Forum 2023
- Wasze "tajne" sposoby na wywołanie porodu !!! - Forum 2023
- Co może piszczeć na bramkach w sklepie? - Forum 2023
- Czy spływ kajakowy w ciąży jest bezpieczny? - Forum 2023
- Czy z anginą można wyjść na dwór? - Forum 2023
- Jak przykładać rywanol na siusiaka - Forum 2023
- Jak rozpoznać czy sączą się wody płodowe? - Forum 2023
- Koncert rockowy w ciazy???? - Forum 2023
- Kto U was w związku gotuje obiadki? - Forum 2023
- Moje Dziecko jest opoznione?! :( - Forum 2023
- Negatywny test pomimo ciąży?Czy to możliwe? - Forum 2023
- Pobolewanie i kłucie w brzuchu w 15 tygodniu ciąży - Forum 2023
- Telefon na kartę dla dziecka - gdzie najtaniej ? - Forum 2023
- Trzęsące się dziecko zaraz po przebudzeniu... - Forum 2023
- Tunezja - Forum 2023
- Urząd pracy - zmiana terminu wizyty - Forum 2023
- czy jarzębina jest trująca? - Forum 2023
- Teściowa zdradziła mi trik na czystą i pachnącą pralkę. Wlewa do bębna jedną rzecz
- Czym umyć brudne ściany? Wykorzystaj prosty trik za 5 zł. W mig zapomnisz o malowaniu
- Dociśnij obcinacz do paznokci w tym miejscu. Niewiele osób wie, o jego ukrytej funkcji
- Specjalny dodatek za wychowanie dzieci? ZUS wypłaca nawet 1500 zł. Skorzystają także babcie
- Położyła makaron na stół i zalała zimnym sosem. Tak wyprawiła synowi przyjęcie urodzinowe
- Jak kisić ogórki, żeby były twarde? Wystarczy wrzucić do słoika jeden składnik
- ZUS wprowadził ważne zmiany dla emerytów i rencistów. Przez niefrasobliwość mogą stracić świadczenie
- Początek roku szkolnego 2023/2024 przesunięty! Uczniowie nie rozpoczną nauki 1 września, wakacyjny odpoczynek potrwa dłużej
- To magiczne imię dla dziewczynki robiło furorę 70 lat temu. Hit z lat 50. znów zyskuje na popularności. Oznacza "prawdę i szlachetność"
- Zła wiadomość dla uczniów. Rok szkolny 2023/24 może być niewesoły
- Zagadki dla dzieci w różnym wieku. Łatwe, krótkie, ciekawe i zabawne.
- Życzenia urodzinowe dla dzieci [+śmieszne wierszyki]
- Ani z ogórka, ani z kapusty. Surówka z tego składnika to hit tegorocznego lata!
- Dodatkowe pieniądze za okres choroby. Od 1 lipca w ZUS obowiązują nowe zasady
- Jak otworzyć słoik bez użycia siły? Z tym prostym trikiem żadna zakrętka nie będzie problemem
1 komentarzy: Co to są samogłoski? Poznaj ich rolę i rodzaje. Jak nauczyć dziecko je rozpoznawać?
Samogłoski i spółgłoski dla dzieci
jakimi kolorami oznacza się samogłoski i spółgłoski?
czerwonym i niebieskim?
Tak
czerwony i niebieski
a nie jest to kwestia, hmmm…, umowna?
a nie wiem…
tak mi się kojarzyło
i w sumie dobrze podobno 🙂