Opieka okołoporodowa [od 1 stycznia 2019 obowiązują nowe przepisy!]

Opieka okołoporodowa: standardy zmieniły się w ostatnich latach!

Na przestrzeni wieków warunki, w jakich odbywa się to niezwykle ważne wydarzenie, przeszły ogromną przemianę. Jeszcze na początku ubiegłego stulecia kobiety rodziły przede wszystkim we własnych domach, bez pomocy wykwalifikowanego personelu czy lekarza, poddając się w całości naturalnym odruchom ciała. Wiele takich porodów, w wyniku zaistniałych powikłań, kończyło się jednak śmiercią noworodka lub matki. Wraz z rozwojem medycyny cały proces narodzin dziecka został przeniesiony do szpitala. Niestety na szpitalnych porodówkach kobiety zmuszono do tego by samotnie radziły sobie z trudami porodu, często uniemożliwiając dokonywanie jakichkolwiek wyborów, jak chociażby przyjęcie wygodniejszej pozycji rodzenia.

Na szczęście w ostatnich latach obserwuje się zmiany, prowadzące do tego, by kobieta była czynnym, a przede wszystkim najważniejszym uczestnikiem porodu i miała prawo zgłaszania swoich indywidualnych potrzeb. Najważniejszym środkiem zaradczym, który został wprowadzony w życie w Polsce, jest dokument mówiący o tym jak powinna wyglądać opieka okołoporodowa.

Czym jest opieka okołoporodowa?

Opieka okołoporodowa to nic innego jak szereg różnego rodzaju praktyk położniczych, które mają na celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa przyszłej mamie zarówno w okresie trwania ciąży, jak i w trakcie porodu, a nawet bezpośrednio po nim czyli w okresie połogu. Opieka okołoporodowa obejmuje również nowo narodzone dziecko. Procedury z nią związane to niezwykle ważny element opieki zdrowotnej w przypadku kobiet w ciąży, który bezpośrednio wpływa na zdrowie przyszłej mamy i noworodka.

Z uwagi na fakt, iż każda z nas chce mieć te same prawa, bez względu na to w którym szpitalu się znajdzie, Ministerstwo Zdrowia podjęło kroki by wprowadzić jasne wytyczne odnośnie ingerowania przez personel szpitalny w naturalny przebieg porodu, a efektem tych działań jest ustawa, w której jasno określony został schemat postępowania we wszystkich szpitalach w Polsce. Najnowsze rozporządzenie, które od  1.01.2019 weszło w życie, jasno opisuje jak powinny wyglądać standardy opieki okołoporodowej w Polsce. Jeżeli będą one konsekwentnie przestrzegane przez personel szpitalny, możemy mieć pewność, że prawa rodzącej będą z pewnością respektowane. Warto pamiętać, że każdą kobietę rodzącą w szpitalu, a także jej nowo narodzone dziecko obowiązują również ogólne prawa pacjenta, które to rozporządzenie dodatkowo zabezpiecza.

Jak aktualnie wygląda opieka okołoporodowa w Polsce?

Jeśli chodzi o opiekę okołoporodową w Polsce to na przestrzeni lat przeszła ona ogromną przemianę, oczywiście na korzyść rodzącej. Co więcej, od 1 stycznia 2019 jest ona ściśle regulowana dokumentem zatytułowanym „Standard organizacyjny opieki okołoporodowej”. Standard, czyli nic innego jak oficjalny wzorzec jakości i organizacji całej opieki medycznej dotyczącej ciężarnej w okresie ciąży, porodu i połogu oraz opieki nad noworodkiem. Głównym celem tego rozporządzenia jest zapewnienie przyszłym matkom i ich nienarodzonym dzieciom bezpieczeństwa, zdrowia i dostępu do opieki na najwyższym poziomie, przy ograniczeniu do niezbędnego minimum wszystkich interwencji medycznych. Zostały w nim zebrane wszystkie najnowsze trendy i wytyczne dotyczące opieki okołoporodowej. Standardy opieki okołoporodowej powinny być przede wszystkim przestrzegane przez wszystkie osoby, które opiekują się kobietą w tym niezwykłym okresie jej życia, ale zaleca się by poznali je również przyszli rodzice, dzięki czemu możemy ocenić, czy zastosowane wobec nas działania były zgodne z ogólnokrajowymi standardami.

Standardy okołoporodowe w okresie ciąży

Opieka prenatalna w Polsce od początku ciąży, aż do rozpoczęcia się akcji porodowej stanowi pierwszą część rozporządzenia. Przede wszystkim bez względu na okoliczności, nasz status materialny czy stan cywilny mamy prawo do opieki na najwyższym poziomie, zgodnej ze standardami. W czasie ciąży może się nami opiekować zarówno lekarz ginekolog-położnik lub położna, która podobnie jak lekarz ma prawo samodzielnie sprawować opiekę nad ciężarną, a także odbierać poród i dbać o kobietę i noworodka w okresie połogu. Taka położna ma prawo również towarzyszyć nam w szpitalu w trakcie akcji porodowej, jednak zanim podejmiemy decyzję na temat tego, kto będzie sprawował nad nami opiekę, warto zasięgnąć języka i wybrać lekarza lub położną z polecenia.  Zgodnie ze standardami mają oni do wypełnienia wiele obowiązków, a w szczególności:

• Zlecanie i kierowanie na badania laboratoryjne lub konsultacje – w tym przypadku standardy okołoporodowe mówią o tym, że pierwsza wizyta powinna odbyć się do 10. tygodnia ciąży, a potem o ile ciąża przebiega fizjologicznie mamy prawo do minimum 7 wizyt, jednak zaleca się by miały one miejsce co 3-4 tygodnie. Jeżeli ciąża nie zostanie rozwiązana do 41. Tygodnia ciąży, możemy dostać skierowanie do szpitala. Dodatkowo w trakcie całej ciąży osoba sprawująca opiekę nad ciężarną powinna aż dwukrotnie przeprowadzić przesiewowe badanie nt. wystąpienia ryzyka depresji. Po porodzie również powinien zostać wykonany taki test.
• Rozpoznanie czynników ryzyka, zlecanie dodatkowych badań i kierowanie do ośrodków o wyższym stopniu referencyjności – jeśli zachodzą wątpliwości dotyczące naszego zdrowia powinny zostać wykonane odpowiednie procedury medyczne i powinnyśmy otrzymać skierowanie do ośrodków, w których będzie możliwe zapewnienie nam bezpieczeństwa. Oczywiście wszystko powinno być nam na bieżąco wyjaśniane, tak abyśmy były w pełni świadome tego co się dzieje.
• Skierowanie do położnej środowiskowej – do 26. tygodnia ciąży powinnyśmy otrzymać skierowanie do położnej POZ, która będzie zajmować się nami już po powrocie do domu po porodzie. Może to być zarówno położna z naszej przychodni jak i wybrana przez nas osobiście z tzw. polecenia.
• Spisanie planu opieki prenatalnej oraz porodu – wraz z osobą opiekującą się nami mamy możliwość spisać indywidualny plan wizyt i świadczeń medycznych, z których mamy prawo skorzystać w trakcie ciąży. Jeśli chodzi z kolei o plan porodu to obejmuje on nie tylko nasz stosunek do wszystkich procedur medycznych, które mogą być konieczne w trakcie naszego porodu, ale również miejsce w którym chcemy rodzić. Standardy okołoporodowe mówią, że fizjologiczny poród może odbyć się nie tylko w szpitalu, ale również w swoim domu lub popularnych coraz bardziej domach narodzin. Tak przygotowany plan jest oficjalnym dokumentem, który powinien być dołączony do naszej dokumentacji medycznej. Oczywiście poród ciężko jest zaplanować, gdyż często w trakcie dochodzi do wielu nieprzewidzianych zdarzeń, jednak mamy prawo oczekiwać jego respektowania, o ile nasza sytuacja zdrowotna nie będzie tego uniemożliwiała.

Standardy okołoporodowe a poród

Każda matka marzy o tym, by bezpiecznie spotkać się ze swoim wyczekiwanym dzieckiem po drugiej stronie brzuszka. Dlatego standardy okołoporodowe mówią jasno, że osoba odbierająca poród powinna bazować na praktyce medycznej opartej na dowodach naukowych. Dodatkowo podkreślają, że podczas porodu ilość interwencji medycznych ma być ograniczona do minimum i rutynowo w trakcie porodu nie powinno wykonywać się:

• sztucznego przebicia pęcherza płodowego,
• stymulacji czynności skurczowej macicy czyli podawania popularnej kroplówki z oksytocyną,
• podawania opioidów, czyli m.in. popularnego Dolarganu,
• nacięcia krocza,
• cięcia cesarskiego.

Dopuszczalne są one jedynie wówczas, gdy występują wyraźne wskazania medyczne do ich zastosowania. Zgodnie ze standardami okołoporodowymi  mamy również prawo odmówić wykonania lewatywy czy ogolenia krocza.

Standard opieki okołoporodowej wyraźnie przedstawia również wzorzec dotyczący obowiązków i zadań osoby, która opiekuje się rodzącą kobietą. Powinna ona nie tylko omówić z ciężarną szczegółowo jej plan porodu, informując co jest możliwe do zrealizowania, a co nie, ale również poinformować o wszystkich dostępnych sposobach łagodzenia bólu poza znieczuleniem zewnątrzoponowym. Ze względu na fakt, iż wymaga ono specjalistycznych procedur, nie zostało uwzględnione w Rozporządzeniu. Jej głównym zadaniem jest jednak wspieranie rodzącej i osoby jej towarzyszącej w tym niesamowitym, ale jednocześnie trudnym momencie. Powinna zadbać o poprowadzenie porodu w sposób wspierający jego naturalny mechanizm, zachęcając do stosowania różnego rodzaju pozycji i aktywności i umożliwiając picie oraz spożywanie posiłków jeśli rodząca odczuwa taką potrzebę, pod warunkiem że lekarz sprawujący nadzór nad porodem na to zezwoli.

Jeśli chodzi o samą fizjologię porodu standardy opieki okołoporodowej mówią jasno, że:

• akcja serca dziecka powinna być oceniana co 15-30 minut, a podłączenie na stałe do KTG powinno odbywać się jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdyż wymaga ono przyjęcia pozycji leżącej;
• od momentu pełnego rozwarcia szyjki macicy do urodzenia dziecka (II okres porodu), kontrola tętna płodu powinna być wykonywana po każdym skurczu macicy. Można w tym czasie przyjmować dowolne pozycje, w tym kuczną czy kolankowo-łokciową;
• parcie w trakcie powinno odbywać się spontanicznie czyli zgodnie z własną potrzebą parcia;
• zabieg nacięcia stosować tylko ze wskazań medycznych, starając się chronić krocze na inne sposoby;
• III okres porodu, czyli czas do urodzenia łożyska może trwać nawet godzinę;
• zaraz po narodzinach noworodek powinien być położony na brzuch mamy i o ile stan zdrowia jego i rodzącej na to pozwala pozostać tam przez co najmniej dwie godziny. W tym czasie można dokonać oceny w skali Apgar czy zapiąć mu opaskę, a przerwanie tego kontaktu powinno być odnotowane w dokumentacji medycznej;
• Pępowina powinna zostać odcięta dopiero po ustaniu w niej tętnienia, czyli nawet po kilu minutach;
• IV okres porodu to 2 godziny od momentu urodzenia łożyska, z nieprzerwanym kontaktem skóra do skóry mamy i dziecka. W tym czasie możliwe są pierwsze próby dostawienia dziecka do piersi.

Standard okołoporodowy a opieka nad noworodkiem

Pojawiający się na świecie maluszek od pierwszych chwil swojego życia ma prawo liczyć na to, że jego potrzeby i prawa będą stawiane na pierwszym miejscu. Dlatego  też zgodnie ze standardami okołoporodowymi w pierwszej kolejności powinien on mieć zapewniony minimum dwugodzinny kontakt skóra do skóry z mamą, a następnie być poddany następującym czynnościom:

• Zważenie, zmierzenie i zbadanie na długość oraz w obwodach klatki i głowy, a w ciągu najbliższych 12 godzin dyżurujący lekarz pediatra lub neonatolog przeprowadzą szczegółowe badanie lekarskie;
• Podanie witaminy K w celu profilaktyki niedoboru tej witaminy, witaminy D w celu profilaktyki krzywicy oraz kropli do oczu w ramach profilaktyki zakażenia przedniego odcinka oka;
• Szczepieniu zgodnie z aktualnym kalendarzem szczepień;
• badaniom przesiewowym w kierunku fenyloketonurii, mukowiscydozy, wrodzonej niedoczynności tarczycy oraz przesiewowemu badaniu słuchu

Przy wszystkich tych czynnościach dziecku ma prawo cały czas towarzyszyć przynajmniej jeden z rodziców. W Standardzie Okołoporodowym podkreślona jest ponadto waga mleka mamy w rozwoju dziecka oraz jak ważne jest wsparcie kobiety w laktacji i pierwszych próbach dostawienia maleństwa do piersi. Standardy okołoporodowe jasno mówią, że powinien zostać przeprowadzony instruktaż obejmujący informację o tym jak często powinniśmy próbować dostawiać dziecko, jak rozpoznać głód u dziecka i jak poznać, że jest najedzone oraz jak radzić sobie z nawałem mlecznym. Zabronione jest podawanie przez personel sztucznych mieszanek, wody oraz wody z glukozą bez wyraźnych wskazań lekarskich, a także smoczków które mogą zaburzyć prawidłowy odruch ssania.

Połóg w świetle standardu okołoporodowego

Rozporządzenie określające standardy okołoporodowe sporo mówi również o tym, jak powinna wyglądać opieka położnej środowiskowej po powrocie matki z dzieckiem do domu. Opieka okołoporodowa gwarantuje nam min. 4 wizyty położnej, a pierwsza z nich powinna nastąpić najpóźniej 48h po wyjściu matki z dzieckiem ze szpitala. Podczas wizyt patronażowych położna ma za zadanie:

• dokładnie ocenić stan zdrowia matki, a także zważyć i obejrzeć noworodka;
• zdjąć szwy z krocza;
• przekazać wskazówki dotyczące opieki nad dzieckiem, w szczególności jego pielęgnacji;
• udzielić pomocy w przypadku problemów z laktacją lub podpowiedzieć gdzie szukać osób udzielających tego typu fachowej pomocy;

Jak widać aktualne standardy mają charakter kompleksowy i jeśli tylko będą odpowiednio przestrzegane, to każda ciężarna może spać spokojnie, wiedząc że przez cały ten niezwykły okres roztaczana jest nad nią odpowiednia opieka okołoporodowa.

[Zdjęcie główne: elements.envato.com]